شب آهنگی، تاک‌شوی کمدی با چاشنی از واقعیت تلخ جامعه

برنامه شب آهنگی در هفته گذشته میزبان امیرمهدی ژوله بود؛ نویسنده‌ای که در طول سالیان فعالیت خود نشان داده که به طنز سیاه و گروتسک علاقه‌ خاصی دارد و در هر دو این زمینه‌ها، متن‌های درخشانی نوشته است. ورود ژوله به برنامه شب آهنگی مصادف شد با صحبت بیشتر درباره مشکلات جامعه، موضوعی که تا پیش از این هم در خلال گفتگوهای این برنامه دیده می‌شد اما در این قسمت، تمرکز خاصی روی معضل‌های اجتماعی صورت گرفت و سطح این تاک‌شوی کمدی را بالا برد. رویکرد انتقادی به مسائل حاکم در جامعه از مواردی است که سالیان سال در برنامه‌های تاک‌شوی آن سوی مرزها وجود دارد و در برنامه‌سازان فارسی زبان آنور آبی نیز از آن استفاده می‌شود. تاک‌شوهای داخلی اما به‌جای ادامه دادن این راه درست و استفاده بجا از ابزار نقد، عموماً سرشان را زیر برف کرده و خودشان را به یک برنامه مفرح برای تماشا در اوقات فراغت تقلیل داده‌اند. برنامه شب آهنگی اما برخلاف تاک‌شوهایی که صرفاً با هدف سرگرم کردن ساخته می‌شوند؛ به مشکلات جامعه که آحاد تماشاگرانش با آن درگیر هستند نیز می‌پردازد و تلاش داشته تا راه اشتباه برنامه‌سازان قدیمی را تکرار نکند.

تماشاگران در سال ۲۰۲۴ و در دنیایی که با انواع و اقسام شبکه‌های اجتماعی درگیر هستند، با انتقادات تند و تیزی در شبکه‌های مجازی از جمله ایکس و اینستاگرام و… روبرو می‌شوند که لزوماً همه این انتقادات محلی از اعراب ندارد. بسیاری از نوشته‌های تند و تیز جانبدارانه و با اهداف خاصی در فضای مجازی منتشر می‌شود تا جو را علیه یک موضوع خاش بشوراند و باعث متشنج شدن جامعه شود. راه افتادن این انتقادات و خروشان شدن نوع لحن و بیان آن‌ها از جمله نتایج عدم ارائه انتقادات سازنده و به‌جا در فضای درست و قانونی است. در واقع با سرکوب نگاه انتقادآمیز، اجازه جاری شدن آن‌ها به روش‌های نادرست به انسان‌رسانه‌هایی که مشخص نیست از کجا خط می‌گیرند، داده می‌شود. برنامه‌هایی صوتی و تصویری که یکصدا هجمه انتقادات را به سمت جهان گرفته و مشکلات کشور را پشت گوش می‌اندازند، به‌تدریج اعتماد مردم را از دست داده و بازگرداندن آن‌ها کاری بس سخت و دشوار است.

همانطور که در اپیزود حضور امیرمهدی ژوله مطرح شد، زبان کمدی و طنز زبانی است که می‌توان از طریق آن مفاهیمی را باز کرد که در حالت عادی امکان پرداخت به آن‌ها وجود ندارد. کمدی از دیرباز در تاریخ زبانی بوده که افراد بتوانند با تمسک جوییدن به آن، انتقادات خود را نسبت به تصمیم‌گیران و وضعیت نابسامان جامعه مطرح کنند و بتوانند با لحنی اغراق‌آمیز و خنده‌دار که از قضا، لحن محبوب مردم است؛ حرف‌های خود را صریح و بی‌پرده بزنند. امیر مهدی ژوله در این قسمت به‌شوخی می‌گوید که ورودش به کمدی برای این بوده که بتواند دیگران را بخنداند تا شاید دختران و دیگر افراد از او خوششان بیاید اما کمی جلوتر که این بحث به‌طور جدی بین او مجری کمدین برنامه باز می‌شود، صحبت خود را جدی‌تر ادامه می‌دهد. او تأکید می‌کند که از کمدی برای گفتن ناگفته‌ها استفاده می‌کند و تصریح می‌کند که کمدی سیاه و طنز تلخ، بهترین جنسی از کمدی است که او دوست دارد. او به وضعیت صدا و سیما و آبروی از دست رفته‌اش اشاره می‌کند و از آنسو به وضعیت گرانی، آلودگی هوا، جنگ و… که در ایران و جهان وجود دارد اعتراض می‌کند. در بهترین قسمت از این اپیزود هم خود ژوله و مجری برنامه به آماتورترین شکل ممکن، ادامه‌ای بر یکی از بهترین آیتم‌های کمدی نوشته شده توسط ژوله را اجرا می‌کنند. این آیتم که در برنامه شوخی کردم پخش شد و کلیپ کوتاه آن هنوز که هنوز هست در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود و به اصطلاح وایرال می‌شود؛ آیتمی است که در آن در یک زمان نامشخص ولی در آینده نه‌چندان دور، یک نوه و پدربزرگ درباره مسائلی صحبت می‌کنند که در آینده وجود ندارند. مواردی چون خنده، گوشت، پیک‌نیک، خوشحالی و… که نوه پس از شنیدن آن‌ها گیج می‌شود و هیچ چیزی از آن‌ها نمی‌داند. حامد آهنگی و امیرمهدی ژوله همین آیتم را با یک بازی ساده اجرا می‌کنند و قدرت متن آنچنان فراتر از همه چیز می‌رود که تمام تماشاگران و خود بازیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

متنی که امیرمهدی ژوله به نگارش در آورده است تلخ و گزنده و گروتسک است اما در کمال تعجب دور از ذهن نیست. او آینده‌ای تاریک را متصور می‌شود که در آن پدر یکی یکی بچه‌هایش را لیس می‌زند تا تمیز شوند چرا که «آب» وجود ندارد. در آینده‌ای که ژوله به تصویر می‌کشد اکسیژن و کوه‌ها یک رویا هستند و زمین‌خواری باعث شده تا همه چیز از بین برود. آینده‌ای که ژوله متصور شده، آینده دردناکی است که تنها دقایقی از نود دقیقه این برنامه را دربرمی‌گیرد اما اثر خود را چنان می‌گذارد که همین چند دقیقه تنها چند ساعت پس از پخش برنامه، در شبکه‌های مجازی وایرال می‌شود. مردم این انتقادات را می‌پسندند و به آن‌ها واکنش مثبت نشان می‌دهند. این انتقادات می‌تواند یک هشدار برای مسئولین باشد که به آن توجه شود و می‌تواند یک توهین قلمداد شود و برای آن خط و نشان کشیده شود؛ اما پاسخ هر آنچه که باشد، از واقعیت تلخ آن نمی‌کاهد. حضور این انتقادات در برنامه‌های محبوب و مردمی می‌تواند منجر به ایجاد انتقادات سازنده و مفیدی باشد که هم مردم را همراه کند و هم مسئولین را بیدار. باشد که اینطور شود.