اتفاق عجیبی که برای یک میراث تاریخی در شهر ری افتاد

ایسنا: یک تپه باستانی در شهر ری با قدمت احتمالی تاریخی ـ اسلامی در سکوت تخریب شده است. تاکنون کسی پاسخگوی این اتفاق نبوده و مسئولیت حکم تخریب آن را رسما نپذیرفته است. گفته می‌شود این تپه با وجود قدمت تاریخی که دارد، در فهرست میراث ملی ایران ثبت نبوده و بر همین اساس، مجوز تخریب آن صادر شده است.

تپه «قمی‌آباد»، واقع در نزدیکی روستای قمی‌آباد از بخش قلعه نو از املاک شهرستان ری (شرق تپه میل)، که گفته می‌شود به دوران تاریخی ـ اسلامی و احتمالا پیش‌تر از آن مربوط است و با وجود آنکه یک تپه باستانی شناسایی و معرفی شده و حتی در بررسی‌های اخیر سفال‌های پیش از  تاریخی در آن پیدا شده است، مدتی پیش با خاک یکسان شد و اکنون اثری از این تپه و سفال‌های تاریخی آن وجود ندارد.

عبدالمهدی همت‌پور ـ مدیر قبلی پایگاه ملی ری ـ که گفته شده این تخریب در زمان مدیریت او رخ داده است، به دنبال پیگیری ایسنا، از جزئیات این ماجرا اظهار بی‌اطلاعی کرد و موضوع را به قدیر افروند ـ مدیر کنونی پایگاه ملی ری ـ ارجاع داد.  

قدیر افروند ـ مدیر پایگاه ملی ری ـ نیز درباره ماجرای تخریب تپه قمی‌آباد به ایسنا گفت: گویا سال گذشته مالکان یا مستأجران و بهره‌برداران زمین‌های پیرامون تپه قمی‌آباد، صدور مجوز تخریب این تپه باستانی چندهزارساله را تقاضا می‌کنند و میراث فرهنگی استان تهران هم بدون گرفتن استعلام از مدیر وقت پایگاه ملی ری، مجوز را صادر و به رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان ری ابلاغ می‌کند.

او با بیان اینکه در زمان مدیریت قبلی پایگاه ملی ری این اتفاق گزارش شده است، افزود: اواخر سال ١۴٠١ از میراث فرهنگی برای ساخت‌وساز و تخریب در تپه قمی‌آباد استعلام می‌شود. از اینکه متقاضیان این اقدام چه کسانی بودند اطلاع دقیق ندارم، اما طبق آنچه گفته شده زمین‌ها موقوفه هستند و اینکه متقاضیان هم نمایندگان رسمی موقوفات هستند یا خیر، خبر ندارم.  

مدیر پایگاه ملی ری گفت: از اوایل سال ١۴٠٢ تخریب این تپه شروع می‌شود. به ما گفتند عوامل میراث فرهنگی هنگام عملیات تخریب، به این محوطه سرکشی می‌کردند که این اقدام اصلا قابل درک نیست و وقتی مجوز تخریب داده شده، از چه چیزی بازدید کرده‌اند؟ همچنین گفتند یک دانشجوی باستان‌شناسی هم هنگام عملیات تخریب از طرف میراث فرهنگی در آنجا مستقر بوده، که آن هم عجیب است.

افروند ادامه داد: زمانی که در ابتدای این مسئولیتم دنبال ایجاد پایگاه حفاظت برای پایگاه ملی ری بودم، در این‌باره جلسه‌ای با فرماندهی یگان حفاظت استان تهران برگزار کردیم و در این جلسه بحث لزوم آموزش نیروهای یگان حفاظت را مطرح کردم و گفتم که مثلا من شنیده‌ام اطراف تپه قمی‌آباد تخریب شده است (من هنوز در جریان تخریب کلی نبودم و از مدیریت قبلی هم شنیده بودم که بخشی از حواشی تپه تخریب شده است) و باید همکاران یگان توجیه باشند، که فرماندهی یگان حفاظت استان تهران گفتند «تمام تپه قمی‌آباد تخریب شده است و ما هم گزارش کردیم، اما چون تپه ثبت نشده بود ما مسئولیتی نداریم.»

مدیر پایگاه ملی ری افزود: پس از این جلسه فورا به تپه قمی‌آباد رفتم و دیدم که لودرها در حال فعالیت تسطیح هستند و تپه صاف صاف شده است. شب این موضوع را با مدیرکل محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران ـ مطرح کردم و پاسخ ایشان هم این بود که «این تپه ثبت ملی نشده بود.» مگر ما فقط مسئول آثار ثبت ملی هستیم؟ آن پاسخ قانع‌کننده نبود. قرار بر این شد موضوع را پیگیری و دستورات لازم را بدهند. دو گزارش مجزا برای مسئولان میراث فرهنگی تهیه و تقدیم کردم و اواخر تابستان هم به من اطلاع دادند که از سازمان مرکزی پیگیر این گزارش هستند، اما الان دی‌ماه است و خبری از نتایج و اقدامات آن نشده است.

افروند گفت: مجوز تخریب یک تپه باستانی درحالی صادر شد که یک فرهنگ و تمدن در دل آن نهفته است؛ چطور ممکن است؟ مرجع این اقدام کیست؟ این تپه باستانی چندین لایه تاریخی از دوران پیش از اسلام تا غیره را داشته و این مجوز، موجب تخریب آثار زندگی چند جامعه یا گروه اجتماعی بوده است. آیا میراث فرهنگی مجاز است مجوز تخریب یک تپه باستانی را هرچند که ثبت هم نشده باشد، بدهد؟  

بنا بر دیگر گزارش‌ها و اظهارات ارائه‌شده به ایسنا، گفته می‌شود دلیل اصلی برای صدور مجوز تخریب تپه قمی‌آباد از سوی میراث فرهنگی استان تهران، ظاهرا ثبت نبودن این تپه باستانی بوده است. این در حالی است که این تپه باستانی پرونده ثبتی داشته و چند سالی بود که در انتظار تأیید نهایی برای ثبت در فهرست آثار ملی قرار داشت.

میثم علیئی ـ باستان‌شناس، استاد دانشگاه که سرپرست هیأت گمانه‌زنی باستان‌شناسی قمی‌آباد و مسئولیت تهیه پرونده ثبتی این تپه را بر عهده داشته ـ نیز درباره جزئیات پرونده ثبتی این تپه باستانی، به ایسنا گفت: اطراف منطقه دشت تهران به طور کلی باستانی است، وقتی بخشی از این محوطه را بر اساس مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی گمانه‌زنی کردیم و متوجه شدیم که هنوز ثبت نشده است، بنابراین پرونده ثبتی آن را آماده کرده و به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران ارسال کردم.

او اضافه کرد: سال ١٣٩٧ گمانه‌زنی استعلامی بخشی از این محوطه انجام شد و سال بعد گزارش آن به پژوهشکده باستان‌شناسی و میراث فرهنگی استان تهران نیز ارائه شد و در همان زمان پیشنهاد تهیه پروندۀ ثبتی آن را دادم و سال ١۴٠٠ این پرونده ارائه شد، اما مسئولان وقت گفتند ثبت یک محوطه زمان‌بر است و باید در جلسه‌ای از پرونده ثبتی که آماده کرده‌ایم، دفاع کنیم تا روی ثبت آن نظرخواهی انجام شود و همان موقع اعلام کردند که این پرونده در نوبت برگزاری جلسه است و مشخص نیست جلسه چه زمانی برگزار شود. تلاش‌های زیادی برای ثبت این تپه انجام دادم، اما ثبت آن به برگزاری آن جلسه منوط بود که مشخص نبود چه زمانی قرار است برگزار شود.

این باستان‌شناس اظهار کرد: یافته‌های ارزشمندی در این تپه باستانی پیدا شد، با اینکه همان موقع که برای کاوش رفتیم، حفاری‌های غیرمجاز زیادی انجام شده بود و تعداد زیادی تکه سفال در محوطه پراکنده بود. بر اساس کاوش‌های انجام‌شده می‌توانم بگویم محوطه مربوط به اوایل دوران اسلامی (آل‌بویه و سلجوقی) و تاریخی است و تصاویر، طراحی‌ها و جدول‌بندی‌ها در پرونده ثبتی ضمیمه شده بود، اما نمی‌دانم چه اتفاقی رخ داد و به نظر می‌رسد فقط وعده به ما داده شد.  

علیئی گفت: بعدها عکس‌هایی از تپه به دستم رسید که نشان می‌داد محوطه‌ای به ارتفاع شاید دست‌کم حدود ۵ تا ۶ متر، با خاک یکسان شده بود. از همکاران شنیدم حتی یک تکه سفال هم دیگر آنجا پیدا نمی‌شود. شنیدم که چون تپه ثبت ملی نبوده، مجوز تخریب دادند، اما همین کار هم غیرقانونی است.

ماجرای تخریب تپه قمی‌آباد را از کاشانکی ـ مسئول یگان حفاظت شهرستان ری ـ نیز پیگیری کرد که در پاسخ به تماس ایسنا، گفت: «باید ماجرا را از آقای تقی‌پور ـ رییس اداره میراث فرهنگی ری ـ پیگیری کنید و من اجازه مصاحبه ندارم.»

همچنین ایسنا برای پیگیری ماجرای صدور مجوز تخریب تپه قمی‌آباد با پرهام جانفشان ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران ـ، محسن سعادتی ـ معاون میراث فرهنگی استان تهران ـ و نوروز تقی‌پور ـ رییس اداره میراث فرهنگی ری ـ مکرر و تا لحظه ارسال این گزارش تماس گرفت، اما هنوز پاسخی از این مسئولان دریافت نکرده است.