پالس‌های چند لایه سفر پادشاه عمان به تهران

فرارو: روز جمعه پنجم خرداد، در رخدادی مهم تبادل زندانیان میان ایران و بلژیک صورت گرفت و "اسدالله اسدی" دیپلمات بازداشت شده ایران پس از پنج سال حبس به تهران بازگشت. نکته قابل تامل این است که تبادل زندانیان میان دو کشور با میانجی‌گری مستقیم مسقط و در آستانه سفر هیثم بن طارق، سلطان عمان به تهران انجام شد.

همزمانی این دو رخداد و میانجی‌گری عمانی‌ها در این پرونده، با واکنش گسترده رسانه‌های و ناظران سیاسی همراه شده است. اکنون مساله این است که تبادل زندانیان میان تهران و بروکسل با میانجی‌گری عمان، قبل از سفر سلطان هیثم به ایران چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟

آیا آن‌چنان که قبل‌تر نیز در محافل سیاسی و رسانه‌ای مطرح شده، با سفر سلطان عمان به تهران، تحولاتی شگرف در مناسبات ایران با غرب صورت خواهید گرفت و یا از تعلیق موجود در مذاکرات هسته‌ای گره‌گشایی خواهد شد؟

فرارو در راستای پرداختن به این مسائل مهم، با جلال خوش‌چهره، کارشناس حوزه سیاست خارجی، گفت‌وگو داشته است. خوش‌چهره بر این باور است که خوش‌بینی و بزرگ‌نمایی در ابعاد و پیامدهای تبادل زندانیان میان ایران و بلژیک نباید صورت بگیرد. مسیر گره گشایی از برجام و موضوع توافق هسته‌ای بسیار دشوارتر از تبادل زندانیان یا سفر سلطان هیثم به تهران است. مشروح گفتگو با این کارشناس مسائل سیاست خارجی را در ادامه مطالعه فرمایید.

سفر سلطان هیثم با دست پر

جلال خوش چهره گفت: «ما انتظار داشتیم که "هیثم بن طارق آل سعید" در هفته های گذشته وارد تهران شود با این حال من فکر می‌کنم یکی از اصلی‌ترین دلایلی که سبب شد تا سفر وی به ایران به هفتم خردادماه موکول شود این بوده که دولت عمان منتظر بوده تا گفتگوهای مرتبط با تبادل زندانیان میان ایران و بلژیک با میانجی‌گریِ آن‌ها، به نتیجه برسد تا پادشاه عمان با دستِ پر وارد تهران شود.»

وی افزود: «البته که میانجی‌گری موفق عمان در قضیه تبادل زندانیان میان ایران و بلژیک حاکی از این است که این کشور وارد فاز تازه‌ای از میانجی‌گری شده و از نقش سنتی خود که عمدتا معطوف به مساله اتمی تهران بوده، خارج شده است.»

ریزش کوتاه مدت بازار ارز و طلا

جلال خوش‌چهره در پاسخ به این سوال که آیا سفر پادشاه عمان حامل خبرهای قابل توجه در بازار ارز ایران خواهد بود یا خیر؟ گفت: «ما مدت‌هاست که اقتصاد خود را به نوعی "شوک درمانی" عادت داده‌ایم. به عنوان مثال پیشتر وقتی احیای روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران و عربستان اعلام شد، شاهد ریزش قیمت‌ها در بازار ارز و طلا بودیم. با این حال، دوباره قیمت دلار(به عنوان ارزِ قوی) افزایش پیدا کرد».

وی افزود: «سفر هیثم بن طارق آل سعید به ایران با توجه به احتمالاتی که بر این سفر حاکم است، می‌تواند ریزش‌های قابل‌توجهی را در بازار ارز و طلای ایران به همراه داشته باشد اما اینکه قائل باشیم که این مساله امری عمیق و ریشه‌دار خواهد بود و یک تغییر کاهشی جدی در بازارهای مذکور به همراه خواهد داشت، به نظر من سناریویِ چندان واقع بینانه‌ای نیست. از این رو، سفر پادشاه عمان به ایران را نیز صرفا باید در قالب شوک درمانی در منظومه کلی اقتصادی ایران در نظر گرفت و قائل به تاثیرات کوتاه مدتِ آن برای اقتصاد ایران بود».

اصلی‌ترین ابتکار سلطان عمان

خوش‌چهره در پاسخ به این سوال که اصلی‌ترین نکات در سفر هیثم به طارق پادشاه عمان به ایران چیست؟ گفت: «سفر پادشاه عمان به ایران در شرایطی صورت می گیرد که منطقه خاورمیانه به سمت نقطه جوش حرکت می‌کند. در ابتدا باید بگویم که دولت عمان سنتاً نقشی قابل توجه در توسعه و ترویج سیاست های بریتانیا در منطقه داشته است با این حال در سال‌های اخیر، نقشی مهم را در رابطه با میانجی‌گری سیاست‌های آمریکا در منطقه و به ویژه در رابطه با ایران برعهده گرفته است. فراموش نکنیم که ازسرگیری مذاکرات ایران و آمریکا که در نهایت به توافق سال ۲۰۱۵ برجام انجامید، با میانجی گری دولت عمان اتفاق افتاد.»

وی خاطرنشان کرد: «از سویی فراموش نکنیم که سفر پادشاه عمان به ایران پس از سفر دوره ای "جیک سالیوان" به منطقه صورت می گیرد. سفری که انتظار می‌رفت همانطور که پیشتر نیز گفتم زودتر انجام شود ولی به نظر من پادشاه عمان به دنبال آن بود تا مذاکرات مرتبط با تبادل زندانیان میان ایران و بلژیک، ایران و فرانسه و حتی ایران و آمریکا به نتیجه نهایی برسد. در واقع، سفر هیثم بن طارق به ایران تا حد زیادی تحت تاثیر سفر اخیر جیک سالیوان به منطقه است».

این کارشناس سیاست خارجی گفت: «جدا از این‌ها، توجه داشته باشیم که در ماه‌های اخیر، مشاور امنیت ملی دولت بایدن یعنی جیک سالیوان، از نقش پررنگ‌تری در مورد مسائل ایران برخوردار شده و رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در مساله ایران با تضعیف نقش خود رو به رو بوده است. موضوعی که در نوع خود می‌تواند به این نکته اشاره داشته باشد که جیک سالیوان در جریان سفر اخیرش به منطقه، پیام‌های خاصی را به ویژه در حوزه مساله هسته‌ای ایران به پادشاه عمان منتقل کرده و وی اکنون حامل پیام هایی تازه و مهم برای ایران است.»

وی ادامه داد: «البته که نباید از نظر دور داشته باشیم که نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در پیش است. مانور دولت آمریکا در مورد بمب‌های سنگرشکن خود، آزمایش موشکی جدید ایران،  گمانه‌زنی‌های مختلف در مورد عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان و وضعیت کلی منطقه که بعضا بر دامنه اختلافات میان ایران و غرب می افزاید، همه و همه شرایطی را پدید می آورند که هثیم بن طارق به دنبال فضای بازیگری و کاستن از سطح تنش‌ها باشد. در این رابطه، به نظر من اصلی‌ترین ابتکاری که پادشاه عمان در سفر به تهران خواهد داشت، مرتبط با مساله اتمی ایران خواهد بود».

پیام‌رسان، نه میانجی

جلال خوش‌چهره گفت: «پادشاه عمان اگر مطمئن بود که در سفر به ایران، به نتیجه‌ای نخواهد رسید، بدون تردید، خود این سفر را انجام نمی‌داد و مثلا وزیر خارجه‌اش را روانه تهران می کرد. به نظر من حتی تعویق سفر پادشاه عمان به ایران نیز نتیجه چانه زنی های پشت پرده ای بود که میان تهران و مسقط (به نمیاندگی از طرف‌های غربی) در جریان بوده و در نتیجه این رایزنی‌ها تلاش بر آن بوده تا نتایج ملموسی حاصل شود. از این رو، به صورت طبیعی باید انتظار وقوع برخی اتفاقات را داشته باشیم».

وی ادامه داد: «اصلی‌ترین احتمال در این زمینه همانطور که پیشتر نیز گفتم معطوف به مساله برجام است. در واقع، یا پادشاه عمان خود طرح و ابتکار تازه ای را در قالب معادله اتمی ایران دارد و یا حامل طرح و ابتکاری از جانب آمریکایی‌ها برای ایران است. از سویی امکان دارد که تهران نیز خود ابتکارهای تازه ای را برای عرضه کردن به طرف های غربی جهت احیای مذاکرات برجامی داشته باشد. نظر خودِ من این است که پادشاه عمان طرح‌میانجی‌گرانه‌ای را در سفر به تهران ندارد یعنی خودِ وی ابتکار تازه ای ندارد. در بهترین حالت او می تواند یک طرح معطوف به توافق منطقه‌ای را در قالب معادله اتمی ایران مطرح کند که به نظر من این طرح در نوع خود شکست خورده است و اساسا تهران توجهی را به توافقِ "کم در برابر کم" نخواهد داشت. از این رو، هیثم بن طارق بیش از آنکه اکنون میانجی باشد، واسط و پیام رسان است».

خوش‌چهره تصریح کرد: «احتمال دومی که در مورد سفر پادشاه عمان به ایران مطرح است این نکته می‌باشد که به احتمال زیاد این سفر معطوف به مذاکرات دولت آمریکا با ایران در مورد زندانیان دوتابعیتیِ محبوس در کشور ما است. همانطور که می دانید به طور خاص مراد طاهباز، عماد شرقی و سیامک نمازی، زندانیان دوتابعیتی آمریکاییِ محبوس در ایران هستند و دولت بایدن درباره پرونده آن‌ها به شدت تحت فشار قرار دارد و حتی انتقادات گسترده ای نیز از این دولت و انفعال آن در این پرونده مطرح شده است. باید توجه داشته باشیم که در این رابطه، از منظر مادی چیزی نصیب ایران نخواهد شد و نمی توان انتظار داشت که پول‌های بلوکه شده ایران آزاد شود. تنها چیزی که می توانیم انتظار داشته باشیم، برخی انعطاف ها در زمینه ورود دارو و مواد غذایی است».

تغییر استراتژی نه مذاکره و نه جنگ

وی گفت: «مایلم به این نکته اشاره کنم که دولت بایدن در روزهای اخیر این نکته را نشان داده که دیگر سیاست "نه مذاکره و نه جنگ با ایران" را به تدریج کنار گذاشته و با توجه به اظهارات تازه جیک سالیوان که گفته بود در سال جاری باید انتظار وقوع اتفاقات بزرگ ژئوپلیتیک در سطح منطقه را داشته باشیم، اینطور به نظر می‌رسد که پادشاه عمان حامل پیام‌هایی در همین چهارچوب است و می‌تواند در قالب یکی از سناریوهایی که تاکنون گفته شد، معنا و مفهوم پیدا کند. با این همه، من فکر می کنم که بحث در مورد وضعیت زندانیان دو تابعیتی و البته مباحث ضعیف‌تر در مورد مساله اتمی ایران، می توانند اصلی ترین دستورکارهای سفر هیثم بن طارق باشند».

این کارشناس حوزه سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا تبادل اخیر زندانیان و همچنین سفر پادشاه عمان را بایستی بخشی از روند اخیای برجام دانست یا خیر؟ گفت: «من تا حد زیادی معتقدم که سفر پادشاه عمان به ایران و تبادل اخیر زندانیان میان ایران و بلژیک را نباید یک مرحله در روند احیای برجام دانست. حداقل احتمال این مساله را خیلی کم می دانم».

وی گفت: «مساله تبادل زندانیان که اخیرا میان ایران و بلژیک با میانجی گری دولت عمان اتفاق افتاد، هم به لحاظ انسانی وهم دیپلماتیک، اتفاق بسیار خوبی است. با این حال، فراموش نکنیم که غرب می خواهد در سیاست‌ها و برنامه‌های بازدارنده ایران، تقلیل ایجاد کند. اگر غرب مطمئن باشد که در سطح منطقه برای آن اتفاقی نخواهد افتاد و ایران در محدودیت‌های گسترده‌ای قرار دارد، مطمئنا خیلی راحت‌تر می‌تواند در مورد مسائل منطقه و البته ایران تصمیمی گیری داشته باشد.

توجه داشته باشیم که در مورد مساله اتمی ایران ما نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی را در پیش داریم، ما چشم‌اندزاهای پایانی توافق برجام در شهریور ماه سال جاری را در پیش داریم، در عین حال، بحث‌هایی دال بر این مساله مطرح می شوند که آیا موشک‌های تازه آزمایش شده ایرانی نقض قطعنامه های شورای امنیت هستند یا خیر. در چارچوب کلیت این مسائل، غرب شدیدا در مورد این موضوع کار می کند تا توان بازدارندگی ایران را تضعیف کند. مساله ای که تهران باید کاملا مراقب آن باشد».