شوک ناامیدکننده به سفرهای نوروزی ۱۴۰۲

شرق: چیزی کمتر از ۱۰ روز دیگر تا سال نوی ایرانی باقی مانده است، اما آژانس‌های مسافرتی می‌گویند تقاضا برای تورهای گردشگری به شدت کاهش یافته است. آنها می‌گویند قیمت تمام‌شده تورهای نوروزی نسبت به سال گذشته حدود دو برابر شده و کاهش قدرت خرید مردم باعث ریزش شدید تقاضا در این بخش شده است. حالا اما برخی شرکت‌ها و بانک‌ها اقدام به پرداخت وام سفر کرده‌اند. تسهیلاتی که سقف آن به حدود ۵۰ میلیون تومان می‌رسد اما از نظر تشکل‌های صنفی گردشگری تنها وسیله‌ای برای توزیع رانت بوده و سود آن به جیب شرکت‌های «خاص» می‌رود.

قیمت‌گذاری تورهای نوروزی با یورو و دلار

قیمت تورهای نوروزی سال ۱۴۰۲ سرسام‌آور است. ارزان‌ترین تورهای مشهد به شرط سکونت در مسافرخانه یا هتل دو ستاره و چهارروزه بین ۳.۵ تا پنج میلیون تومان قیمت دارد. تورهای نوروزی شیراز بهای ارزان‌تری نسبت به مشهد دارند و تور چهارروزه در هتل چهارستاره با میانگین قیمت ۴.۵ تا ۵.۵ میلیون تومان فروخته می‌شوند. بهای یک تور سه‌روزه به کیش نفری هفت تا ۱۰ میلیون تومان تمام می‌شود و بهای تورهای چهار تا پنج روزه به ۱۷ میلیون تومان هم می‌رسد. این در حالی است که تورهای استانبول و آنتالیا نه تنها در حدود همین قیمت است که گاهی نرخ‌های ارزان‌تری دارد؛ برای مثال تور شش‌روزه آنتالیا که تاریخ پرواز آن ۲۵ اسفند است ۱۵ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان قیمت خورده است. تور سه‌روزه زمینی وان ترکیه هم هشت میلیون‌و ۸۰۰ هزار تا ۱۰ میلیون تومان قیمت دارد. تور چهارروزه امارات هم بین ۱۶ تا ۲۵ میلیون تومان قیمت دارد و بهای تور هفت‌روزه جمهوری آذربایجان به ۴۰ میلیون تومان هم می‌رسد. تور پنج‌روزه ارمنستان به طور میانگین بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد. در این میان نکته قابل توجه این است که تورهای خارجی با نرخ دلار و یورو قیمت‌گذاری شده‌اند و مالکان آژانس‌های مسافرتی می‌گویند نگرانی برای جهش مداوم نرخ ارز موجب شده قیمت‌ها را به صورت ارزی اعلام کنند.

تورهای شرق آسیا لوکس شد!

تورهای شرق آسیا امسال قیمت‌های چشمگیری دارند. بهای تور هفت‌روزه به مالزی با احتساب قیمت بلیت رفت و برگشت به ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان می‌رسد و سفر ۹روزه به مالزی با اقامت در سه شهر کوالالامپور، بالی و اوبود تا ۸۰ ، ۹۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. سفر کوتاه نوروزی به تایلند و مالدیو هم بین ۳۰ تا ۵۰ میلیون تومان آب می‌خورد. سفرهای اروپایی برای نوروز معمولا بالای نفری ۱۰۰ میلیون تومان قیمت دارند. تور هفت‌روزه فرانسه با هواپیمایی قطر و بدون احتساب نرخ بلیت ۱۰۵ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است. تور ۹ روزه فرانسه و ایتالیا هم بدون نرخ بلیت هواپیما، حدود ۲۰۰ میلیون تومان قیمت دارد. تور ۸روزه سوئیس با پرواز ترکیش‌ایرلاینز و بدون احتساب قیمت بلیت ۱۸۰ میلیون تومان نرخ‌گذاری شده است.

«ظرفیت تکمیل است»!

در مکاره بازار سفرهای نوروزی سال ۱۴۰۲ اما خرید بلیت هواپیما و قطار بسیار دشوار شده است و مسافران می‌گویند که با وجود اقدام زودهنگام برای خرید بلیت مدام با «عبارت تکمیل ظرفیت» مواجه شده‌اند. کمبود بلیت هواپیما پیش از تقاضاهای نوروزی بلیت هم خبری شده بود. شرکت‌های هواپیمایی مدعی بودند که به دلیل تحریم و زمین‌گیری شمار زیادی از ناوگان هوایی عرضه بلیت پایین آمده است و آژانس‌های مسافرتی معتقد بودند که کاهش فروش بلیت، ترفند شرکت‌های هوایی برای گران‌کردن نرخ‌ها در ایام سفرهای نوروزی است. هرچند که به نظر می‌رسد با نزدیک‌شدن به پایان اسفند، ادعای شرکت‌های هوایی درست‌تر بوده و کمبود عرضه بلیت همچنان گزارش می‌شود. از حدود 330 هواپیمای مسافربری ایران شمار اندکی از هواپیماها عملیاتی هستند و بقیه زمین‌گیر شده‌اند. بر اساس آمار برخی مدیران صنعت هوایی، در‌حال‌حاضر تعداد هواپیماهای فعال تا 75 فروند کاهش داشته است و برخی دیگر این رقم را تا 98 فروند هواپیمای فعال دانسته‌اند. به عبارت دیگر و بر مبنای این ادعاها می‌توان گفت هم‌اکنون چیزی حدود 22 تا 30 درصد ناوگان هوایی ایران فعال هستند که این موضوع از نظر فعالان صنعت هوایی تهدیدی جدی برای این صنعت به‌شمار می‌آید. هرچند‌ دولت سیزدهم مدعی است شمار هواپیماهای عملیاتی در خطوط هوایی افزایش داشته است، اما این موضوع با واقعیت میدانی بازار سفرهای هوایی و سهولت دسترسی به بلیت‌های پروازی چندان همخوانی ندارد. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در 18 مهرماه سال جاری در یک نشست خبری درباره تعداد ناوگان هوایی کشور گفت: «در مهرماه سال گذشته 98 فروند هواپیمای فعال در ناوگان هوایی کشور داشتیم که طی یک سال اخیر این تعداد به 175 فروند افزایش یافته است». سه روز بعد شهریار افندی‌زاده، معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی، در دهمین اجلاس شورای عالی استان‌ها توضیح داد: «در دولت سیزدهم توانستیم 15 فروند هواپیما به ناوگان اضافه کنیم». او همچنین افزود: «در ابتدای دولت سیزدهم 75 فروند هواپیمای فعال در کشور وجود داشت که هم‌اکنون تعداد هواپیماهای فعال به 130 فروند رسیده است». از سوی دیگر مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، چند روز پیش‌تر در گفت‌وگو با ایلنا گفته بود: «هرچند ‌طبق اعلام سازمان هواپیمایی، ۱۷۳ فروند هواپیمای فعال در ناوگان وجود دارد ولی از این تعداد عملا ۱۱۵ فروند توانایی پرواز دارند؛ در‌حال‌حاضر در کشورمان ۲۰ ایرلاین و ۱۱۵ فروند هواپیمای فعال وجود دارد و دوره انتظار برای خرید بلیت هواپیما به 15 روز تا یک ماه رسیده‌ است و به نوعی بلیت گیر نمی‌آید». سامانی چندی پیش در گفت‌وگوی دیگری به آرمان امروز گفته است که هزینه شرکت‌های هوایی بین ۳۹ تا ۱۰۰ درصد افزایش داشته است و به دلیل تورم جهانی هزینه تأمین قطعات هواپیما بیش از ۳۰ درصد بیشتر شده و این مسائل باعث شده هزینه‌ ایرلاین‌های داخلی افزایش داشته باشد. همچنین برخی قراردادهای خرید خدمات توسط شرکت‌های هواپیمایی به دلیل تورم بیش از صد درصد افزایش قیمت داشته است. او در عین حال تأکید کرده که هیچ کدام از وعده‌های حمایتی دولت اعم از پرداخت تسهیلات به ایرلاین‌ها یا تعرفه‌گذاری صحیح برای قیمت بلیت و ... محقق نشده و شرکت‌های هواپیمایی در وضعیت نامساعدی به سر می‌برند. وضعیت ناوگان ریلی هم تعریف چندانی ندارد و بخش قابل توجهی از قطارهای کشور فرسوده هستند.همچنین در میان قطارهای فرسوده ناوگانی با عمر بالای ۴۵ سال هم وجود دارد. این در حالی است که شرکت راه آهن از ریزش سالانه مسافران قطارها گزارش‌های متعددی منتشر کرده است.

فروش بلیت با اقامت اجباری

با این شرایط برخی شرکت‌های حمل‌ونقل مسافر برای جبران ضرر و زیان خود دست به ترفندهایی زده‌اند. به عنوان مثال فروش بلیت با اقامت اجباری یکی از این ترفندها بوده است. اخیرا ایرنا گزارش داده بود در حالی که خرید بلیت پرواز مسیرهای پرتردد مانند تهران-کیش برای ایام عید با قیمت مصوب تقریبا غیرممکن است که برخی شرکت‌های هواپیمایی بیإتوجه به ممنوعیت فروش اجباری بلیت، پروازهای داخلی را با قیمت‌های دلخواه به فروش می‌رسانند. به‌عنوان نمونه هواپیمایی چابهار بلیت پرواز تهران-کیش برای روز ۲۷ اسفند ۱۴۰۱ همراه با یک شب اقامت را به قیمت ۳.۳ میلیون تومان به فروش می‌رساند. این در حالی است که قیمت مصوب این مسیر پروازی یک میلیون و ۳۵۹ هزار و ۳۰۰ تومان است. با این حال سازمان هواپیمایی به این اخبار واکنش نشان داده و از ممنوعیت فروش اجباری بلیت هواپیما خبر داد. هرچند که ایرلاین‌ها بدون توجه به این اخطار، کار خود را ادامه می‌دهند. ​جعفر یازرلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری از صدور بخش‌نامه ممنوعیت فروش اجباری بلیت هواپیما به مسافران خبر داده و گفته بود که رعایت سقف قیمت بلیت مصوب برای ایرلاین‌ها الزامی است.

ادعای سازمان هواپیمایی: ۲۰۰ درصد افزایش تقاضای سفرهای خارجی

درست در همین شرایط رئیس سازمان هواپیمایی مدعی شد که کمبود بلیت هواپیما نه به دلیل کمبود ناوگان که به دلیل افزایش تقاضای سفر است! ادعایی که البته با گزارش آژانس‌های مسافرتی چندان همخوانی ندارد. محمد محمدی‌بخش، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در یک نشست خبری گفته بود که «در حال حاضر ۵۵۰ فروند هواپیما برای پوشش تقاضای سفر نیاز داریم و در حال حاضر در مسیرهای داخلی نه تنها کاهش پرواز نداشتیم بلکه گاهی افزایش پرواز داشتیم و نسبت به سال گذشته در پروازهای داخلی ۲۰ درصد و در پروازهای خارجی ۲۰۰ درصد افزایش سفر داشته‌ایم». آژانس‌های مسافرتی اما از کاهش محسوس تقاضا برای سفرهای نوروزی خبر می‌دهند. حرمت‌اله رفیعی، رئیس انجمن آژانس‌های مسافرتی با تأیید ادعای شرکت‌های مسافرتی به «شرق» می‌گوید که کاهش تقاضا برای سفرهای نوروزی ۱۴۰۲ بسیار محسوس و بازار سفر راکد است. او تأکید می‌کند که تقاضا به سطح زمان شیوع کرونا در ایران رسیده و مردم بخش زیادی از قدرت خرید خود را در این بازار از دست داده‌اند. رضا اباذری، رئیس سابق انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و گردشگری تهران هم با تأیید این گزارش‌ها به «شرق» توضیح می‌دهد: با افزایش نرخ ارز و نرخ بلیت هواپیما و از سویی کاهش قدرت خرید مردم و رکود کسب‌وکارها، اختلاف بین عرضه و تقاضا در بازار سفر زیاد شده است و در حالی که هزینه تمام‌شده مجریان تور افزایش چشمگیری داشته، تقاضا کم شده است. او در ادامه توضیح می‌دهد که در حال حاضر هزینه ارکان سفر در ایران نسبت به سال گذشته دو برابر شده است و بسیاری از مردم توان پرداخت هزینه‌های سفر را ندارند.

وام سفر

در این میان دولت و برخی شرکت‌های مسافرتی و بانک‌ها برای افزایش قدرت خرید مردم، اقدام به پرداخت تسهیلات سفر کرده‌اند‌. سقف این وام‌ها معمولا ۵۰ میلیون تومان و با بازپرداخت سه تا ۳۶ ماهه است و با نرخ سود بالای ۱۸ درصد پرداخت می‌شوند. بعضی شرکت‌های مسافربری هم برای استفاده افراد از وام سفر محدودیت‌های خاصی قائل شده‌اند و مثلا پرداخت این وام را مشروط به انتخاب مقصد سفر و حتی فروشگاه‌ها و ایرلاین‌های مدنظر خود کرده‌اند! مقصد اجباری سفر هم معمولا کیش و قشم است و در مواردی مشهد هم در فهرست این شرکت‌ها قرار دارند. با این حال حرمت‌اله رفیعی، رئیس انجمن آژانس‌های مسافرتی به «شرق» می‌گوید که پرداخت وام سفر نوعی ایجاد رانت بوده و اعتبار تسهیلات سفر تنها به شرکت‌ها و اپلیکیشن‌هایی پرداخت شده که وابستگی به «جاهای خاص» داشته‌اند. او ادامه می‌دهد که این شرکت‌ها بیلبوردهای بزرگ شهری را برای تبلیغ این وام تسخیر کرده‌اند و با ایجاد رقابت نابرابر در بازار سفر، تقاضا را به سمت شرکت‌های خاص و اپلیکیشن‌های خاص سفر می‌برند. اباذری هم تأکید می‌کند که سال‌هاست سفر کارت، بن سفر و یارانه سفر تعلق می‌گیرد اما سود آن هیچ‌گاه به دست بخش واقعی گردشگری نرسیده و تنها موجب اتلاف بودجه و توزیع رانت شده است.