اینجا در عزا هم لباس مشکی نمی‌پوشند

همشهری آنلاین: لباس و پوشاک موقعیت اقتصادی و حتی اجتماعی افراد و اقوام را در جامعه معرفی می‌کند. پیشینه لباس‌ کردی به دوره مادها و ایران باستان بازمی‌گردد. گواه این موضوع نیز کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌هایی است که روی آنها تصاویر زیادی از زنان و مردان مناطق مختلف ایران با پوشش‌های سنتی اهالی کردنشین حک شده است. در این کنده‌کاری‌ها، تصاویر پوشاک زنان و مردان اهالی کرمانشاه و سایر مناطق کردنشین قابل مشاهده است.

به‌طور کل قدیمی‌ترین لباس محلی کرمانشاه از جنس نمدی است که شاید قدمتی به طول چند هزار سال دارد. استفاده از پوشش نمد در گذشته به‌ویژه در مناطق عشایری کاربرد داشته است. همچنین بلندی و کوتاهی لباس نیز نشان‌دهنده جایگاه افراد در جامعه بوده است. قدمت استفاده از شلوارکردی یا شلوار جافی را نیز در برخی از متون به دوران اشکانی نسبت داده‌اند. این نوع شلوار بر سنگ‌نگاره‌های مجموعه جهانی بیستون، حجاری شده است

با توجه به اینکه پوشیدن لباس‌های محلی و بومی در بسیاری از نقاط ایران رنگ باخته است، اما کرمانشاهی‌ها همچنان علاقه زیادی به حفظ پوشش محلی خود دارند؛ به‌همین علت، پوشیدن لباس‌های سنتی کرمانشاه مانند گذشته به‌ویژه در روستاها رونق دارد. پوشاک زنان کرد نیز از این قائده مستثنی نیست. هنوز هم وقتی به مناطق کردنشین سفر می‌کنید زنان را با لباس‌های محلی‌ مخملی و ساتنی که روی آنها پولک دوزی یا ملیله دوری  شده در حال تردد می‌بینید.

قدمت، پوشیدگی و تنوع در رنگ، سه ویژگی باارزش لباس زنان کرمانشاهی محسوب می‌شود که پوشاک آنها را از دیگر نقاط ایران متفاوت کرده و سبب ماندگاری آن شده است. هنوز هم زنان کرمانشاهی در نقاط مختلف، لباس بومی و محلی خود را به تن می‌کنند. آنها درگذشته پارچه مورد نیاز برای دوخت لباس را خود تهیه می‌کردند و می‌بافتند. همچنین پای‌افزار نیز توسط دوزندگان محلی بافته می‌شد. به‌عنوان نمونه در ساخت پای‌افزار که «گیوه»، «کلاش» و «کالی» نامیده می‌شود، اورامانات و آبادی‌های پیرامون کوهستان شاهو مانند هجیج، نودشه و آبادی‌های نوسود شهرستان پاوه چون میریه، خانه‌دره، مژگان، مزوی و وزلی پیشتاز بودند. 

لباس زنان کرمانشاه، لباسی کاملأ پوشیده با رنگ‌های متنوع است و در لباس‌های آنها کمتراز پارچه‌هایی با رنگ تیره استفاده می‌شود. زنان حتی در مراسم عزاداری نیز با همان لباس‌های محلی رنگی خود حاضر می‌شوند. در عروسی‌ها هم لباس‌های زیبای محلی رنگین‌کمانی از رنگ‌های متنوع و شاد است، زیرا لباس کردی زنانه کرمانشاه الهام گرفته از دامان طبیعت است مانند ظبیعت بهاری‌اش رنگ‌های آن جان دارد.

لباس زنانه کرمانشاه به «کراس»، «کُرواس»، «شِو» و «شُوی» معروف است. این نامگذاری در مناطق مختلف فرق می‌کند. پوشیدن لباس سنتی زنانه در بین مردم شهرهایی مانند پاوه، روانسر، ثلاث‌باباجانی و جوانرود همچنان رواج دارد و مردم این مناطق در مراسم رسمی و حتی محل کار هم از این نوع پوشش استفاده می‌کنند.

لباس کردی زنانه در مناطق مختلف با توجه به موقعیت جغرافیایی از نظر دوخت و دوز متفاوت است.

به‌طور کل پوشاک بانوان کرمانشاهی از نه قسمت تشکیل شده و شامل سربند، زیرپیراهن، پیراهن، جلیقه، نیم‌تنه، قبا، روپوش، شلوار و کفش است. لباس‌های بلند و رنگارنگ زنان پوشیده و شلواری نیز زیر لباس در نظر گرفته شده است.

سربند بانوان کرمانشاه

سربند یکی از قسمت های مهم لباس کردی زنانه است که قدمت آن به دوران قبل از هخامنشی بازمی‌گردد. پوشش سربند بانوان کرد در کرمانشاه سه نوع و شامل «کت»، «گل ونی» و «سرون» است.  زنان و دختران براساس سن و جایگاه، یک نوع از این سربندها را به سر می‌بندند. معروف‌ترین سربند در استان کرمانشاه مربوط به مناطق کلهر، سنجابی و گوران است. این سربند روی یک کلاه نیم کره‌ای که کِلاو، کُلو یا کِلو نامیده می‌شود، قرار می‌گیرد.

کلاه زنان کُرد بسیار زیباست، این کلاه را از مقوا و به شکل استوانه کوتاهی درست می‌کنند و روی آن را با پارچه مخملی رنگین معمولاً گلی یا سبزسیر می‌پوشانند و بعد روی آن را با پولک‌های رنگین یا طلایی تزیین می‌کنند. این کلاه را به وسیلهٔ یک رشته طلا -که لیره یا نیم پهلوی‌هایی به آن می‌آویزند و از زیر چانه عبور می‌دهند- روی سر نگاه می‌دارند و دستمال را روی آن می‌بندند، رشته‌ای که کلاه را به آن صورت نگاه می‌دارد «قطاره» نام دارد و اغلب آن‌هایی که قدرت مالی بیشتری دارند از آن استفاده می‌کنند. در بعضی نواحی هم از دستمال سر دیگری استفاده می‌شود که به آن «دستمال سر»، «مشکی» یا «بویمه» می‌گویند. وقتی دختران بیرون می‌روند، یک شال ابریشمی سیاه و مستطیل شکل (ماشته) روی شانه‌های خود می‌اندازند و آن را زیر گلو گره می‌زنند.

زیرپیراهن

زیرپیراهن زنان کرمانشاه، ساده و بلند است و تا پشت پا می‌رسد. جنس این زیرپیراهن معمولاً از چلوار است و برشی ساده دارد. آستین، برشی ساده دارد و مچ آن نیز با دکمه بسته می‌شود. یقه زیرپوش نیز با دکمه جمع می‌شود.

پیراهن

پیراهن زنان کرد بلند و گشاد است. جنس پیراهن بانوان کرمانشاهی گاهی از پارچه مخمل رنگی و گاهی هم از پارچه‌هایی با جنس‌های مختلف و طرح‌های گل‌دار است. بلندای پیراهن نیز تا مچ پا می‌رسد. یقه این پیراهن به شکل هفت است.

کلنجه یا جلیقه بانوان

جلیقه یا کُلُنجِه، مورد علاقه زنان کرمانشاهی است و زیبایی خاصی به‌لباس آنها می‌دهد، زیرا از زیورآلات برای تزیین آن استفاده می‌کنند. کُلُنجِه، نیم تنه‌ای است که روی پیراهن بلند می‌پوشند و در اورامان آن را «جلزقه»، «سُخمه» یا «سوخمه» می‌نامند. جنس پارچه جلیقه نیز زری یا مخمل رنگارنگ است. جلیقه درواقع پوششی بی‌آستین است که قد آن تا ناحیه کمر می‌رسد. زنان کرد روی جلیقه، سکه‌ها و زیورهای زیادی نصب می‌کنند.

نیم‌تنه 

نیم‌تنه یا یل بانوان کرمانشاه از لحاظ شکل اساسی، تفاوتی با یل‌های زنان دیگر نقاط ندارد. یل نیز پوششی است که قد آن همانند جلیقه کوتاه است با این تفاوت که آستین دارد. جنس آن مانند جنس جلیقه، مخمل یا زری است.

قبای بانوان کرمانشاه

قبا مانند پیراهن تمام قد و بلند است و تا پشت پا می‌رسد. جنس قبا نیز از مخمل است و آستری از جنس پارچه‌های گل‌دار دارد. آستین‌های آن کاملاً ساده است. قباهایی هم که در زمستان استفاده می‌شوند، بیشتر مشکی هستند. قبا هم اندازه پیراهن دوخته می‌شود.

روپوش بانوان

روپوش در واقع چادری از پارچه ابریشمی مشکی است و معمولاً زنان آن را از درازا بر پشت و گردن می‌اندازند و دو گوشه ‌بالایی آن را به‌ سمت جلو می‌آورند و روی سینه گره می‌زنند. بلندی این پارچه دو متر است. با استفاده از این روپوش تمام پشت لباس پوشانده می‌شود.

شلوار یا جافی

شلوار بانوان کرمانشاه نیز کاملاً شبیه شلوارهای رایج دیگر مناطق کردنشین است. جافی شلواری مانند شلوارمردان است. این شلوار را زنان کرد، به ویژه زنان روستایی هنگام کار می‌پوشند. در سایر مواقع، زنان شلواری گشاد از جنس حریر به پا می‌کنند.

کفش 

پاپوش بومی زنان کرمانشاهی، همان کفش دست‌بافت رنگینی است که به آن گیوه کرمانشاهی می‌گویند. رویه این گیوه که حالت تزئینی دارد، توسط بانوان بافته می‌شود و تخت آن توسط «تخت‌کش» آماده می‌شود. نخ رویه عموماً از پشم و رایج‌ترین آن سفید یا شیری است. گیوه‌های زنان کرمانشاهی رنگ‌های مختلفی دارد که آن را با رنگ لباس کردی خود هماهنگ می‌کنند.