هر آنچه باید درباره «بیماری هزار چهره» بدانید

روزیاتو: لوپوس یا لوپوس اریتماتوس سیستمیک (SLE) یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت های سالم حمله می‌کند. التهاب ناشی از لوپوس می‌تواند بر بسیاری از سیستم های بدن ازجمله پوست، مفاصل، کلیه ها، مغز، قلب و ریه ها تاثیر بگذارد. بر اساس مطالعات علمی، به‌طور تقریبی از هر ۱۰۰ هزار نفر در ایران ۴۰ نفر مبتلا به لوپوس هستند.

تشخیص لوپوس می‌تواند دشوار باشد زیرا علایم و نشانه های آن اغلب شبیه علایم سایر بیماری هاست. مشخص ترین علامت لوپوس بثورات پوستی روی صورت است که شکل بال های یک پروانه که روی هر دو گونه باز شده را شبیه سازی می‌کند و در اکثر موارد ابتلا به لوپوس و نه همه آنها دیده می‌شود.

اگرچه درمان قطعی برای بیماری لوپوس وجود ندارد اما تشخیص به موقع، سپری کردن دوره درمانی مؤثر و برخورداری از سبک زندگی سالم، به افزایش کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به لوپوس کمک قابل‌توجهی می‌کند.

علت بیماری لوپوس چیست؟

علت دقیق این بیماری تاکنون ناشناخته مانده و به دلیل پیچیده بودن و تأثیر عوامل مختلف در بروز آن، به بیماری هزارچهره نیز معروف است. شواهد کلی نشان‌گر تأثیر عوامل ژنتیکی، محیطی و هورمونی در بروز این بیماری است.

اگر فرد در کروموزوم‌های خود زمینه ژنتیکی را داشته باشد برخی عوامل محیطی نظیر عفونت‌ ها، بعضی داروها و قرارگیری زیاد در معرض نور آفتاب بروز بیماری را تسریع می‌کنند. سابقه خانوادگی در چهار درصد از بیماران مبتلا به لوپوس دیده می‌شود که نشان‌دهنده تأثیر عوامل ژنتیکی در بروز بیماری است. ریسک فاکتورهای ابتلا به لوپوس و عواملی که ممکن است خطر ابتلا به لوپوس را افزایش دهند، عبارتند از:

• جنسیت: لوپوس در زنان بسیار شایع‌تر است.

• سن: اگرچه لوپوس افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما اغلب در سنین ۱۵ تا ۴۵ سالگی شیوع بیشتری دارد.

علائم و نشانه‌های لوپوس

افراد مبتلا به SLE علائم متفاوتی بروز می‌دهند که بستگی به شدت و مرحله بیماری دارد. عدم دسترسی به مراقبت‌های درمانی، تشخیص دیرهنگام، درمان‌های نه چندان مؤثر، و پیروی نکردن از رژیم‌های درمانی سبب تشدید علائم لوپوس می‌شود. شایع‌ترین علائم لوپوس عبارتند از:

• علائم عمومی بدن: تب، خستگی، کاهش وزن، بی‌ اشتهایی عصبی

• علامت‌ های اسکلتی- عضلانی: آرتریت گذرا، درد و تورم در مفاصل

• علائم پوستی- مخاطی: بثورات پروانه‌ ای شکل روی صورت، حساسیت به نور، ریزش مو، زخم دهانی، لکه‌های قرمز

• علائم کلیوی: دفع پروتئین و گلبول‌ های قرمز در ادرار

• نشانه‌های عصبی- روانی: تشنج و سایکوز

• علائم قلبی: التهاب بافت پوششی اطراف قلب

عوارض و پیامدهای ابتلا به لوپوس چیست؟

• نقص عملکرد کلیه‌ ها: در بعضی بیماران، لوپوس باعث آسیب جدی به کلیه می‌شود و نارسایی کلیه یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در میان افراد مبتلا به لوپوس است

• اختلال در عملکرد مغز و سیستم عصبی مرکزی: اگر مغز تحت تأثیر بیماری قرار گرفته باشد، ممکن است سردرد، سرگیجه، تغییرات رفتاری، مشکلات بینایی و حتی سکته مغزی یا تشنج نیز رخ دهد. بسیاری از افراد مبتلا به لوپوس مشکلات حافظه‌ ای را تجربه می‌کنند و ممکن است در بیان کردن افکار خود دچار مشکل باشند

• مشکلات خونی و عروقی: لوپوس ممکن است منجر به مشکلات خونی نظیر کاهش تعداد گلبول‌ های قرمز و افزایش خطر خونریزی یا لخته شدن خون شود. همچنین در مواردی نیز التهاب رگ‌ های خونی رخ می‌دهد

• درگیر شدن ریه‌ها: ابتلا به این بیماری احتمال التهاب در بافت قفسه سینه را افزایش می‌دهد به‌طوری‌که ممکن است باعث دردناک شدن تنفس شود

• عوارض قلبی: لوپوس گاهی باعث التهاب عضله قلب، شریان‌ها یا غشای قلب می‌شود. خطر ابتلا به بیماری‌ های قلبی عروقی و حملات قلبی نیز به‌شدت افزایش می‌یابد

چرا لوپوس باعث ریزش مو می‌شود؟

یکی از عوارض لوپوس ریزش مو است که به دلیل بروز التهاب پوستی و ملتهب شدن فولیکول‌ های مو رخ می‌دهد. ریزش مو به‌ویژه در سر و صورت بیشتر از سایر نواحی بدن اتفاق می‌افتد. در بعضی موارد لوپوس باعث کم‌ پشت شدن تدریجی موی سر شده و گاهی نیز ممکن است ریزش موی سکه‌ای رخ دهد.

در صورت وسیع بودن التهاب و تحت تأثیر قرار گرفتن پوست سایر نواحی بدن، ریزش موی گسترده نیز محتمل خواهد بود. معمولا با درمان علائم بیماری، موهای ازدست‌رفته مجددا رشد می‌کنند اما برخی افراد مبتلا به لوپوس دچار ضایعات دیسکوئید پوستی می‌شوند که منجر به از دست رفتن دائمی موها می‌شود.

کاهش وزن و افزایش وزن در بیماری لوپوس

یکی از عوارض احتمالی مرتبط با لوپوس کاهش یا افزایش وزن است. کاهش وزن ممکن است ناخواسته و به دلیل کاهش اشتها یا مشکلات دستگاه گوارش باشد. همچنین بعضی از داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری با تأثیر بر متابولیسم بدن باعث تغییرات وزنی ازجمله کاهش وزن می‌شوند. افزایش وزن ممکن است ناشی از احتباس مواد معدنی و آب به دلیل اختلال در عملکرد کلیه‌ها باشد. گاهی نیز داروهای مورد استفاده مثل گلوکوکورتیکوئیدها با افزایش اشتها در بالا رفتن وزن بدن تأثیر می‌گذارند.

روماتیسم لوپوسی

لوپوس و روماتیسم مفصلی (RA) دو نوع بیماری خود ایمنی کاملا متفاوت هستند. البته وجه اشتراک آن‌ها در این است که هر دو خود ایمن هستند. اما تفاوت آن‌ها در این است که RA تنها بافت مفصلی را مورد هدف قرار می‌دهد اما در لوپوس علاوه بر مفاصل، بخش‌های دیگری از بدن نیز درگیر می‌شود. مانند اغلب بیماری‌های خود ایمنی، RA و لوپوس در زنان بیشتر از مردان شایع است.

لوپوس پوستی

لوپوس پوستی، یک بیماری پوستی خود ایمنی است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به سلول‌های سالم پوست حمله کرده و به آنها آسیب می‌رساند. این روند آسیب‌زا باعث قرمزی، خارش، درد و در نهایت زخم شدن پوست می‌شود. این بیماری ممکن است به‌ خودی‌خود و مستقل رخ دهد و یا بخشی از لوپوس اریتماتوز سیستمیک باشد. جدی‌ترین نوع لوپوس، نوع سیستمیک است که کل بدن مانند مفاصل، کلیه‌ها، قلب، ریه‌ها، رگ‌های خونی و مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خوشبختانه با مصرف داروهای ضدالتهابی تجویزشده بسیاری از چنین مشکلاتی قابل‌درمان است.

لوپوس مفصلی

آرتریت یا همان التهاب مفاصل یکی از مشکلات شایع در لوپوس سیستمیک است. تقریبا همه مفاصل بدن ممکن است تحت تأثیر SLE قرار گیرند، اما درگیر شدن مفاصل دست و زانو معمول‌ترین آن‌ها هستند. در لوپوس مفصلی ساختارهای اطراف مفصل ملتهب شده و منجر به تاندونیت و پارگی تاندون می‌شود.

نکروز آواسکولار (AVN) یکی دیگر از عوارض این نوع بیماری است که عامل درد و ناتوانی مفصلی به شمار می‌رود. عارضه نکروزی بیشتر در مفاصل بزرگ‌تر مانند لگن و زانو دیده می‌شود. علائم این بیماری با تجویز داروهای راهبردهای مثل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، کورتیکواستروئیدها، داروهای ضد مالاریا و انواع داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی قابل‌درمان است.

آیا بیماری لوپوس خطرناک است؟

یکی از انواع وخیم این بیماری که در صورت درمان نشدن می‌تواند منجر به عوارض جدی شود نوع SLE و یا لوپوس سیستمیک است. لوپوس سیستمیک اگر تحت درمان قرار نگیرد بیشتر اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و عوارض قلبی و عروقی و همچنین مشکلات کلیوی شدید از پیامدهای آن هستند.

چرا زنان بیش از مردان به لوپوس مبتلا می‌شوند؟

بیماری لوپوس در سن باروری زنان یعنی از ۱۵ تا ۴۵ سالگی به دلیل تغییرات هورمونی و تحت تأثیر قرار گرفتن سیستم ایمنی بیشتر دیده می‌شود. هورمون‌های استروژنی که در سیکل طبیعی تخمدان و فولیکول‌ها نقش دارند می‌توانند یکی از عوامل محرک این بیماری باشند. علاوه بر این، افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف و پیش‌زمینه ژنتیکی باشند بیشتر در معرض بیماری قرار می‌گیرند.

لوپوس در بارداری

با توجه به وجود داروهای مؤثر برای کاهش علائم، زنان مبتلا به لوپوس می‌توانند مانند همه خانم‌ها باردار شوند و اکثر آن‌ها نیز حاملگی موفقی دارند و نوزادان سالمی خواهند داشت. البته بارداری در زمان بیماری به‌عنوان بارداری پرخطر در نظر گرفته می‌شود به این معنی که مشکلات در دوران بارداری ممکن است برای زنان مبتلا به لوپوس بیشتر از سایرین باشد. البته این موضوع به معنای بروز قطعی علائم و مشکلات نیست بلکه احتمال آن ممکن است چند درصد بیشتر باشد.

آیا لوپوس برای زنان باردار خطرناک است؟

اگرچه بارداری در زنان مبتلا به لوپوس در دسته حاملگی‌ های پرخطر دسته‌بندی‌شده است اما علائم لوپوس در کمتر از ۵۰ درصد زنان باردار بروز می‌یابد و این افراد می‌توانند باردار شده و فرزندان سالمی به دنیا آورند. لوپوس از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند و امکان انتقال از طریق جنسی نیز ندارد. خوشبختانه در بیشتر موارد علائمی گذرا نظیر درد عضلانی، درد مفاصل و یا بثورات پوستی در بارداری بروز می‌کند که با مصرف دارو قابل‌کنترل هستند.

از مشکلات دیگری که در چنین حاملگی‌هایی وجود دارد احتمال عبور پادتن‌های مادری از طریق جفت به جنین است که سبب بروز علائمی مانند کاهش تعداد پلاکت‌های خونی و یا ایجاد بثورات پوستی در نوزاد بعد از تولد شده که خوشبختانه موقت و درمان‌پذیر است و مشکلی برای نوزاد ایجاد نمی‌کند. در موارد نادری نیز پادتن‌های مادری سبب کند شدن ضربان قلب جنین می‌شوند که با آزمایش اکوکاردیوگرافی (اکو یا سونوگرافی قلب) قابل‌تشخیص بوده و دوره درمانی توسط پزشک برای بهبود وضعیت جنین تجویز می‌شود.

لوپوس در کودکان

کودکان به‌طور میانگین در سن ۱۲ سالگی بیماری را بروز می‌دهند و شاید دلیل آن ظاهر شدن تدریجی هورمون‌های بلوغ باشد که به‌عنوان یک محرک برای پدیدار شدن این بیماری عمل می‌کند. علائم لوپوس کودکان نیز بسیار شبیه علائم بزرگ‌سالان است، اما در بعضی شرایط علائم کودکان شدیدتر از بزرگ‌سالان می‌شود.

درمان لوپوس

تشخیص زودهنگام بیماری و سپری کردن دوره درمانی مؤثر، بر کاهش اثرات SLE و بهبود کیفیت زندگی تأثیر چشمگیری دارد. لوپوس می‌تواند توانایی‌ های جسمی، ذهنی و اجتماعی فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار داده و باعث افت کیفیت زندگی بیمار شود. روند درمان این بیماری خودایمن به علائم و شدت بیماری بستگی دارد اما رایج‌ترین داروهایی که برای درمان این بیماری مورداستفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر هستند:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID): این دسته از داروها مثل ناپروکسن سدیم (Aleve) و ایبوپروفن برای تسکین درد، ورم و تب مورداستفاده قرار می‌گیرند. البته انواع قوی‌تر این داروها نیز بسته به شرایط بیمار تجویز می‌شوند.

• داروهای ضد مالاریایی: داروهایی نظیر هیدروکسی کلروکین که به‌طور روتین برای درمان مالاریا مورداستفاده قرار می‌گیرد بر روی سیستم ایمنی تأثیرگذار بوده و قادرند علائم بالینی بیماری لوپوس را کاهش دهند.

• داروهای مهارکننده سیستم ایمنی: این داروها در موارد وخیم بیماری مورداستفاده قرار می‌گیرند. این دسته از داروها مثل آزاتیوپرین، مایکوفنولات، متوترکسات و سیکلوسپورین سبب سرکوب سیستم ایمنی و کاهش حملات سیستم ایمنی به بافت‌های خودی می‌شوند. از عوارض این داروها می‌توان به احتمال بالا رفتن انواع عفونت‌ های باکتریایی، آسیب‌ های کبدی، کاهش باروری و افزایش احتمال سرطان اشاره کرد.

• کورتیکواستروئیدها:‌ پردنیزولون یکی از داروهای ضدالتهابی از گروه کورتیکواستروئید بوده و قادر است علائم التهابی لوپوس را کاهش دهد. از دوزهای بالای متیل پردنیزولون برای کنترل علائم مرتبط با کلیه و مغز استفاده می‌شود. عوارض جانبی این داروها شامل افزایش وزن، کاهش تراکم استخوان‌ ها، افزایش فشار خون، دیابت و احتمال ابتلا به بیماری‌ های عفونی است.

درمان‌ های خانگی برای بهبود لوپوس

اولویت اول برای بهبود لوپوس مصرف داروهای ضدالتهابی تجویزشده توسط پزشک است. در کنار مصرف منظم داروها موارد زیر نیز در بهبود لوپوس مؤثر هستند.

زردچوبه: زردچوبه به‌طور گسترده در بسیاری از پروسه‌های درمانی به‌منظور تأثیر شفابخش آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

زنجبیل: این گیاه دارویی یک روش مؤثر دیگر برای کاهش التهاب است. ترکیبات ضدالتهابی موجود در زنجبیل برای کاهش علائم مفید هستند. زنجبیل را می‌توان به روش‌های مختلفی ازجمله به‌صورت سالاد، دم‌نوش و یا همراه با سبزیجات به برنامه غذایی خود اضافه نمود. مصرف متعادل زنجبیل عارضه جانبی ندارد ازاین‌رو می‌توان با خیال راحت از آن برای درمان علائم اختلال لوپوس بهره برد.

سرکه سیب: سرکه سیب با افزایش تولید اسید هیدروکلریک در بدن موجب سم‌ زدایی و افزایش جذب مواد مغذی می‌شود. این ماده موثر غذایی را می‌توان به‌صورت رقیق‌شده در آب مصرف نمود و یا از عصاره آن بر روی پوست استفاده کرد.

آزمایشات تشخیصی لوپوس

آزمایش CBC: در آزمایش CBC تمام سلول‌ های خونی ازجمله گلبول‌ های قرمز، سلول‌ های سیستم ایمنی و پلاکت‌ ها از نظر تعداد و شکل ظاهری مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در نتایج این آزمایش وجود آنمی در فرد همراه با کم شدن تعداد سلول‌ های سفید خون و یا پلاکت‌ها می‌تواند یکی از نشانه‌ های بیماری لوپوس باشد.

آزمایش ESR (سرعت رسوب اریتروسیتی): آزمایش ESR سرعت ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز خون در یک بازه زمانی مشخص را نشان می‌دهد. نتایج غیرنرمال این آزمایش می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری سیستمیک مثل بیماری لوپوس باشد. البته نتایج این آزمایش اختصاصی نیست و صرفا یک علامت برای مبتلا بودن به یک بیماری التهابی یا عفونی نظیر، لوپوس و یا عفونت باکتریایی است.

آزمایش‌ های کبد: افزایش برخی پروتئین‌ های کبدی در آزمایش‌های کبد از نشانه‌های بیماری‌های خود ایمن ازجمله لوپوس است.

آزمایش ادرار: افزایش پروتئین‌ها و گلبول‌های قرمز خون در آزمایش ادرار از علائم شایع بیماری لوپوس است که در آن کلیه‌ها تحت تأثیر بیماری قرار می‌گیرند.

آزمایش ANA (آنتی‌بادی ضد هسته): وجود آنتی‌ بادی‌ های ضد هسته سلولی در آزمایش ANA نشان از وجود یک بیماری خودایمن است. این بیماری می‌تواند لوپوس و یا نوع دیگری از بیماری‌ های خود ایمن باشد. درصورتی‌که جواب این آزمایش مثبت باشد، برای تشخیص دقیق نوع بیماری، پزشک آزمایش‌های تخصصی‌تری را درخواست می‌کند.

رادیوگرافی قفسه سینه: در این روش تصاویری که از قفسه سینه به دست می‌آیند وجود التهاب و میزان گستردگی آن را در ریه‌ها نشان می‌دهند.

سبک زندگی بیماران مبتلا به لوپوس

معاینات دوره‌ای پزشکی: انجام منظم معاینات پزشکی تا حد زیادی از عود مجدد بیماری و مزمن شدن علائم جلوگیری می‌کند. این معاینات در کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی نقش مهمی دارند. پزشک با توجه به شرایط بیماری فرد داروهایی را تجویز می‌کند که مصرف منظم آن‌ها بسیار بااهمیت است.

استفاده از کرم‌ ضد آفتاب: به دلیل تأثیر مخرب اشعه‌ی UV خورشید بر تشدید علائم پوستی، پزشکان توصیه می‌کنند در هنگام خروج از منزل با پوشیدن لباس‌های بلند و استفاده از کرم‌های ضد آفتاب مانع از تماس نور خورشید با پوست شوید.

انجام ورزش‌ های روزانه: فعالیت بدنی منظم سبب افزایش تراکم استخوان‌ ها، بهبود فعالیت قلب و عروق و افزایش سلامت عمومی بدن می‌شود و در بهبود کیفیت زندگی نقش موثری دارد.

ترک سیگار: دود سیگار علائم قلبی و عروقی را در بیماران مبتلا به لوپوس تشدید می‌کند. همچنین مواد موجود در دود سیگار باعث تشدید التهاب در ریه‌ ها می‌شود.

تغذیه مناسب و بیماری لوپوس

در لوپوس همانند سایر بیماری‌ های خود ایمنی باید سعی شود ترکیب سالم و متعادلی از مواد غذایی ازجمله میوه‌های تازه، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، چربی‌های گیاهی، پروتئین‌های بدون چربی و ماهی در برنامه غذایی گنجانده شود. در کنار برخوردار بودن از یک رژیم غذایی متعادل، چند نکته غذایی بسیار مهم برای کاهش التهاب در بیماران مبتلا به لوپوس وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مصرف ماهی نسبت به گوشت قرمز در اولویت باشد

گوشت قرمز سرشار از چربی‌های اشباع‌شده است که می‌تواند به تشدید و وخیم‌تر شدن بیماری‌ های قلبی و عروقی منجر شود. در مقابل ماهی‌ها ازجمله ماهی سالمون، ماهی تن و ساردین سرشار از امگا ۳ هستند و خطر بیماری‌ های التهابی و قلبی را کاهش می‌دهند.

غذاهای غنی از کلسیم بیشتری مصرف کنید

داروهای استروئیدی که برای کنترل لوپوس تجویز می‌شوند ممکن است سبب تضعیف استخوان‌ها شوند. برای مبارزه با این عارضه، غذاهایی بخورید که سرشار از کلسیم و ویتامین D هستند. غذاهای غنی از کلسیم عبارت‌اند از: شیر کم‌چرب، پنیر، ماست و سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج و کلم بروکلی

چربی‌های اشباع و ترانس را محدود کنید

پیروی از رژیم غذایی کم‌ چرب بسیار مهم است. این امر به‌ویژه برای افراد مبتلا به لوپوس اهمیت بیشتری دارد زیرا داروهای استروئیدی تجویزشده اشتهای شما را افزایش داده و باعث افزایش وزن می‌شوند، بنابراین مهم است که مراقب آنچه می‌خورید باشید.

از خوردن سیر خودداری کنید

سیر یکی از مواد غذایی است که در افراد مبتلا به لوپوس باعث تشدید علائم می‌شود. سیر حاوی آلیسین و تیوسولفینات است که پتانسیل برانگیختن بیش‌ازحد سیستم ایمنی را دارا هستند.