کدام تمدن بشری بیشترین قدمت را در تاریخ دارد؟
نخستین اجتماع پیشرفته و شهرنشین تاریخ در میان‌رودان بوده یا در جای دیگری؟
دیجیاتو: در طول هزاره‌هایی که با شتاب از کنار بشر عبور کردند و به پایان رسیدند، تمدن‌های بی‌شماری به پا خاستند، به قدرت رسیدند و در نهایت سقوط کردند و میان صفحات تاریخ به دست فراموشی سپرده شدند. با این حال قدیمی‌ترین تمدن روی زمین کدام بوده و کجا قرار داشته است؟
که اگر همین پرسش را حدود ۳۰ سال پیش برای یک مورخ یا باستان‌شناس مطرح می‌کردید، وی بدون درنگ به تمدن سومریان که حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به وجود آمد بود، اشاره می‌کرد و آن را به عنوان قدیمی‌ترین اجتماع بشری که در میان‌رودان یا عراق فعلی قرار داشته، معرفی می‌کرد.
با این حال شواهدی که طی چند دهه اخیر در این زمینه بدست آمده، نشان می‌دهند که ظاهرا سومریان کهن‌ترین تمدن بشری نیستند و کاندیداهای دیگری نیز در این زمینه وجود دارند که اگر از سومریان کهن‌تر نباشند، حداقل هم دوره هستند.
کدام تمدن‌ها در زمینه قدمت با سومریان رقابت می‌کنند؟
پیش از پاسخ دادن به این پرسش باید گفت مفهوم «تمدن» تعریف چندان واضح و مشخصی ندارد اما عموما هنگامی که یک اجتماع یا فرهنگ انسانی از چند نقطه عطف نظیر شهرنشینی، آبیاری سیستماتیک و دستیابی به خط و نوشتار عبور می‌کند، یک تمدن تلقی می‌شود.
سومریان هم از هر سه گزینه آبیاری، خط و شهرنشینی برخوردار بودند با این حال حدود 2000 سال پیش از میلاد مسیح این تمدن پس از تغییراتی عملا از بین رفت و از دل آن دولت‌شهر بابل باستان به وجود آمد؛ تمدنی که امروزه کشف مثلثات، اعداد اول و محاسبات اعداد مکعب به آنها نسبت داده می‌شود، مفاهیمی که یونانیان هزار سال بعد به توسعه آنها پرداختند.
با این وجود همانطور که پیش‌تر نیز مورد اشاره قرار گرفت، ظاهرا تمدن‌هایی هم وجود دارند که ممکن است از سومریان قدیمی‌تر باشند.
به گفته «فیلیپ جونز»، کیوریتور و مسئول مجموعه‌های بخش بابل باستان در موزه پن فیلادلفیا، آغاز شکل‌گیری دو تمدن مصر و سومر اساسا هم دوره بوده است.
از سوی دیگر سال‌ها جنگ و درگیری در عراق باستان‌شناسان را از دسترسی به سایت‌های تحقیقاتی باز داشته و این در حالی است که مصرشناسان به شکل مستمر مشغول تحقیق و کاوش مناطق باستانی مصر بوده‌اند و در نتیجه همین کاوش‌ها نوشته‌هایی در مصر کشف شده‌اند که قدمت‌شان تقریبا با نخستین نوشتارهای سومری برابر است.
به عبارت دیگر کشفیات مذکور عنوان می‌کنند که قدیمی‌ترین برهه از تمدن مصر باستان با سومریان هم دوره بوده و در نتیجه شکل‌گیری آن به حدود 4000 سال پیش از میلاد مسیح باز‌می‌گردد.
جدا از مصریان باستان، احتمال دارد عنوان قدیمی‌ترین اجتماع پیشرفته بشری به «تمدن دره سند» اختصاص داشته باشد که حداقل حدود ۳۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در بخش‌هایی از افغانستان، پاکستان و شمال غربی هند امروزی شکل گرفته بود.
البته که تمدن دره سند حدود هفت قرن بعد سومریان و مصریان باستان شکل گرفت، اما کارشناسانی مانند فلیپ جونز عقیده دارند که در صورت کاوش بیشتر در مناطق مذکور بعید نیست آثار کهن‌تری یافت شوند که قدمت‌شان به دوران شکل‌گیری مصریان و سومریان نزدیک‌تر باشد.
جونز در ادامه بیان می‌کند ساکنین تمدن دره سند احتمالا از طریق اقیانوس هند با تمدن‌های دیگر در ارتباط و تجارت بوده‌اند، عاملی که در دیگر تمدن‌های کهن مورد بحث هم وجود داشته، به گونه‌ای که مصریان از طریق دریای سرخ و سومریان نیز از طریق خط ساحلی شمال خلیج فارس با دریا و سایر تمدن‌ها در ارتباط بوده‌اند.
در پایان برای جمع‌بندی باید گفت هم اکنون مقام کهن‌ترین تمدن بشری به سومریان تعلق دارد، مصریان نیز اگر هم دوره آنها محسوب نشوند مقام دوم را به خود اختصاص داده‌اند و پس از آنها با فاصله‌ای اندک تمدن دره سند قرار دارد و در نهایت برای مقام چهارم هم می‌توان به تمدن چین باستان اشاره کرد.
هرچند با وجود این تفاسیر همچنان ممکن است این رده‌بندی با تحقیقات و کاوش‌های بیشتر در مناطق مذکور (یا حتی مناطق تازه) و از طریق کشف آثار قدیمی‌تر دستخوش تغییر شود.
ارسال نظر