بازنشستگان ایرانی؛ سربار هستند یا طلبکار؟

روزنامه همدلی: در شرایطی که عربستان تصویب یارانه نقدی ۲۸۰دلاری برای شهروندانش را به‌تازگی تصویب کرده و دولت سعودی قصد دارد تا برای مقابله با افزایش قیمت‌ها در این کشور ۱۲۰میلیارد ریال سعودی، معادل پنج میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار منابع مالی برای خانواده‌های عربستانی اختصاص دهد، اظهارات عجیبی از سوی برخی از نزدیکان دولت شنیده می‌شود.

روز گذشته در حالی خبر یارانه نقدی حدود ۹میلیون دلاری به خانواده‌های سعودی در رسانه‌های خارجی مطرح شد که این ادعای نایب‌رئیس کانون بازنشستگان تأمین اجتماعی استان تهران، نگرانی‌ها درباره معیشت اقشار ضعیف را جدی‌تر کرد؛ گویا محمد مخبر در جلسه رسمی هیات دولت اعلام کرده «بازنشستگان فقط مصرف‌کننده هستند و هیچ‌گونه سود یا مزایایی برای ما ندارند.

اضافه کردن حقوق آن‌ها فقط بار مالی دولت را بالا می‌برد و از طرف دیگر صنوف هم برای افزایش حقوق خود به خیابان‌ها می‌آیند و این نباید به یک روش زیاده‌خواهی تبدیل شود.» ظاهراً این اظهارات از مدت‌ها پیش مطرح بوده و در شبکه‌های اجتماعی منتشرشده، اما بااین‌همه از سوی معاون اول رئیسی جمهوری با هیچ واکنشی تا کنون همراه نشده است.

درصورتی‌که این اظهارات درست باشد، باید گفت که پرداخت حقوق بازنشستگی در همه کشورهای دنیا به‌عنوان نوعی بدهکاری دولت به افرادی است که چند دهه از زندگی خود را برای خدمت در بخش‌های مختلف کشور صرف کرده‌اند.

اگر نگاهی به رتبه‌بندی کشورهای دنیا در زمینه حقوق بازنشستگی در سال جاری بیندازید به‌خوبی متوجه می‌شوید که ایران در حال حاضر یکی از پایین‌ترین حقوق را به افراد بازنشسته خود اختصاص داده است؛ آن‌هم در شرایطی که بالاترین تورم را تجربه می‌کند.

آن‌طور که رتبه‌بندی کشورها بر اساس میانگین حقوق خالص ماهانه در سال 2022 نشان می‌دهد، بازنشستگان سوئیس با دریافت ماهی شش هزار و 35دلار و 87سنت، بالاترین دریافتی را در میان کشورهای دنیا به خود اختصاص داده‌اند. درصورتی‌که دلار را به‌طور میانگین 31هزار تومان در نظر بگیریم، یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد که بازنشستگان این کشور چیزی در حدود 187میلیون تومان درآمد در ماه دارند.

 بعد از سوئیس، سنگاپور و استرالیا به‌عنوان کشورهایی هستند که در این رتبه‌بندی در جایگاه بالایی از لحاظ حقوق بازنشستگی قرار گرفته‌اند؛ یعنی چیزی بیش از چهارهزار دلار؛ بعدازآن هم آمریکا، امارات متحده عربی و قطر در جایگاه‌های بعدی هستند؛ یعنی بیش از سه هزار دلار، چیزی در حدود 93میلیون تومان؛ درصورتی‌که از کشورهای دورتر از لحاظ جغرافیایی فاکتور بگیریم، این یعنی کشورهای امارات متحده عربی و قطر که از همسایگان ایران هستند در زمینه حقوق بازنشستگی در جایگاه بالاتری قرار دارند.

 جالب است بدانید از میان 105کشوری که در رتبه‌بندی میزان حقوق بازنشستگی در سال جاری دیده می‌شود، ایران در جایگاه 93 قرار دارد؛ چیزی در حدود 304دلار؛ در بهترین حالت رقمی معادل 9میلیون تومان. پاکستان، نیجریه و سری‌لانکا هم در رتبه‌های آخر این دسته‌بندی جای گرفته‌اند؛ چیزی در حدود 135 تا 160دلار. حقوق ناچیز بازنشستگان در ایران در حالی است که این قشر سال‌هاست جزو اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه تلقی می‌شوند و گفت‌وگو با هر یک از آن‌ها یک تراژدی تلخ را به تصویر می‌کشاند و حالا تبعات ناشی از حذف ارز 4200تومانی از کالاهای اساسی و هم‌زمان قطع یارانه بسیاری از آن‌ها، بار معیشت را بر قامت خمیده‌شان سنگین‌تر کرده است.

 وضعیت بازنشسته‌ها در ایران و جهان

در شرایطی که تورم تبدیل به یکی از بحران‌های بی‌درمان اقتصادی در ایران شده، حال‌وروز بازنشسته‌ها کمتر از حداقل‌بگیران نیست؛ بازنشسته‌هایی که نه‌فقط از بالا رفتن قیمت کالاهای اساسی و متناسب نبودن دخل‌وخرجشان گله‌دارند که در مقایسه با کشورهای دنیا، کمتر از حمایت‌های دولتی هم برخوردار هستند. همان‌ها که وقتی به اوضاع بازنشسته‌های دیگر کشورها نگاه می‌کنند، توی دلشان حسابی خالی می‌شود و دلسردتر و افسرده‌تر کوله‌بار سنگین معیشت را به دوش می‌کشند؛ آن‌ها نه سایتی دارند که با ثبت‌نام در آن و اعلام هزینه‌های بالای درمان و زندگی، از پایین بودن حقوقشان به سکان‌داران اقتصادی گله کنند و نه صدای فریاد اعتراضشان به دولتی‌ها می‌رسد؛ درصورتی‌که هم این صدا به گوش دولتی‌ها برسد، با اظهاراتی مثل مصرف‌کننده‌اید، مواجه می‌شوند.

 این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، علاوه بر اینکه حقوق بازنشسته‌ها در حد متوسط یا رو به بالایی است، افراد بازنشسته حتی بعد از 67سالگی در صورت تمایل به کار خود ادامه می‌دهند و از مزایای بالایی هم در ازای کمک به پیشرفت کشور برخوردار می‌شوند.

کافی است برای درک بهتر اوضاع بازنشستگان در کشورهای خارجی، مقالات و گزارش‌های منتشر شده در مجله‌هایی مانند فوربس را دنبال کنید؛ بر اساس آنچه در این گزارش‌ها آمده یا حتی صحبت با افرادی که در کشورهای دنیا بازنشسته شده‌اند، درصورتی‌که بازنشسته‌های کشورهای توسعه‌یافته از امنیت مالی برخوردار نباشند موردحمایت مقامات دولتی قرار می‌گیرند و واحدهای خدمات اجتماعی به داد این افراد می‌رسد. چراکه گفته می‌شود رسیدگی به این افراد از وظایف دولت برای ساختن جامعه‌ای انسانی است.

مثلاً در بسیاری از کشورها، سرویس‌هایی بر پایه نت وجود دارد که دسترسی افراد کم‌درآمد را به برنامه‌های حمایتی دولت در زمینه دارو، تغذیه، کمک‌های انرژی، مالی، مراقبت بهداشتی، مسکن، تأمین اجتماعی و خدمات در منزل فراهم می‌کند و گفته می‌شود از سال 2001، میلیون‌ها نفر با مراجعه به این سایت‌ها مشکلات خود را رفع کرده‌اند.

 در زمینه حمایت دولت‌ها از بازنشسته‌های سایر کشورها، می‌توان به سرویس‌های عمومی اداره سالمندی آمریکا اشاره کرد؛ همان سرویس‌هایی که از طریق آژانس‌های محلی افراد پیر و بازنشسته را پیدا می‌کند تا در زمینه دسترسی به مسکن، حمل‌ونقل، خوراک و غیره به آن‌ها کمک کند. هزاران نمونه از این‌ها را می‌توان پیدا کرد، این در حالی است که با وجود حذف ارز 4200تومانی، بدون زیرساخت‌های لازم، قیمت کالاهای اساسی در کشور افزایش عجیبی را تجربه کرده و حتی این سیر صعودی هم ادامه دارد و در این میان آنچه از حقوق بازنشستگی بر دوش دولت است، نادیده گرفته می‌شود. کارشناسان می‌گویند، نابسامانی وضعیت اقتصادی و متفاوت بودن شیوه‌ محاسبه مبلغ مستمری در ایران باعث شده است تا وضعیت بازنشستگان در ایران نسبت به دیگر کشورهای جهان قابل‌مقایسه نباشد.

بد نیست بدانید که مستمری در کشورهای مختلف بر اساس معیارهای مختلفی تعیین و متناسب‌سازی می‌شود؛ برای مثال هلند، به‌عنوان دارنده برترین سیستم بازنشستگی در جهان، معیار متناسب‌سازی مستمری بازنشستگان خود را رشد دستمزد کشور قرار داده است. کشورهای نروژ، ایسلند، ایرلند، فرانسه، دانمارک، مکزیک و کانادا هم از این تکنیک در کنار شیوه‌های دیگر برای متناسب‌سازی بهره می‌برند. درنظر گرفتن تورم، رشد اقتصادی، ترکیبی از رشد اقتصادی، دستمزد و تورم از دیگر معیارهایی است که کشورهای موفق جهان در حوزه تأمین زندگی بازنشستگان خود و در راستای متناسب‌سازی مستمری درنظر می‌گیرند.

 بر اساس گزارش سال 2020 شاخص جهانی بازنشستگی «مؤسسه مرسر» امنیت مالی در دوران بازنشستگی هم برای جوامع و هم برای افراد بسیار حیاتی است، به‌ویژه در دورانی که بیشتر کشورها در جهان با چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و مالی جمعیت کهن‌سال دست به گریبان‌اند. همه‌گیری کرونا هم به این چالش‌ها دامن زده و نظام‌های بازنشستگی را با مشکلاتی مواجه ساخته است.

 بر اساس گزارش‌های منتشر شده کشورهای هلند و دانمارک به‌عنوان دارندگان برترین نظام‌های بازنشستگی در جهان انتخاب شده‌اند.  استرالیا، فنلاند، ‌سوئد، سنگاپور، نروژ، کانادا و نیوزیلند به ترتیب رتبه‌های بعدی بهترین نظام‌های بازنشستگی در جهان در سال 2020 را به دست آورده‌اند. هلند و دانمارک اما موفقیت خود را مدیون مقاومت در برابر بحران‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا و مخالفت با بهره‌برداری افراد از ذخایر دوران بازنشستگی در دوران سختی قرنطینه و رکود کسب‌وکار بوده‌اند.

نکته قابل‌توجه این است که حمایت‌های دولتی از بازنشستگان حتی در زمان کرونا نیز در کشورهای دیگر دنیا در جریان بود؛ در سال‌های اخیر، نظام‌های اقتصادی نوین با عوارض یک همه‌گیری مرگبار مواجه شدند اما بااین‌همه بر اساس گزارش‌ها، عملکرد نظام‌های بازنشستگی به‌ویژه در کشورهای اروپایی پیش‌ازاین همه‌گیری هم موفق و قدرتمند بوده است. این در حالی است که معمای تورم در ایران که بدتر از همه‌گیری کرونا به نظر نمی‌رسد، هنوز حل‌نشده و بار این گرفتاری حالا بیشتر از همیشه بر دوش اقشار ضعیف یا همان بازنشسته‌ها سنگینی می‌کند.