پشت پرده سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین

تجارت نیوز: در میانه مذاکرات هسته‌ای، وزیر امور خارجه ایران به پکن رفت و روز گذشته ۲۴ دی ماه اعلام کرد که «امروز را روز شروع اجرای توافق جامع همکاری‌های راهبردی دو کشور اعلام می‌کنیم.» آن هم توافقی که نه هنوز جزئیات آن منتشر شده و نه مشخص است تعهدات ایران و چین در برابر همدیگر چیست.

آنچه از قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین در رسانه‌ها منتشر شده، بسیار اندک و شامل اظهارات جسته و گریخته‌ای است که گاهی مقام مسئول یا نماینده مجلس آن را عنوان کرده است.

اما حالا گفته می‌شود که این قرارداد وارد مرحله اجرا شده است. قراردادی که برخی می‌گویند معادلات خاورمیانه را بر هم می‌زند و برخی دیگر می‌گویند بخشی از جنگ قدرت میان چین و آمریکاست. برخی هم می‌گویند اجرای این قرارداد به معنای بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکاست و ایران می‌خواهد با کمک این قرارداد، در مذاکرات هسته‌ای دست بالا را داشته باشد. اما ماجرای این قرارداد چیست؟

پشت پرده سند همکاری‌ ۲۵ ساله ایران و چین

اگرچه بیشتر به ابعاد اقتصادی این قرارداد توجه شده اما کارشناسان می‌گویند سند همکاری ایران و چین، یک سند همکاری اقتصادی نیست و ابعاد سیاسی هم دارد. به عبارتی کارشناسان می‌گویند چین در تلاش است که به منطقه خاورمیانه وارد شود و این قرارداد بخشی از برنامه چین برای حضور در منطقه خاورمیانه است تا بتواند نفت مورد نیاز خود را به راحتی تامین کند.

این گمانه زمانی جدی شد که وزرای خارجه چهار کشور عربی خلیج‌فارس همراه با دبیر کل شورای همکاری از روز دوشنبه تا جمعه در چین حضور داشتند و در خصوص ایجاد منطقه آزاد تجاری رایزنی کردند. روز چهارشنبه وزیر امور خارجه ترکیه هم به این جمع پیوست.

از طرف دیگر، چین هم در این سفر، خواستار این شده که «آمریکا باید اشتباه خود در خروج از برجام را جبران کند.»

برای همین به نظر می‌رسد قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین، قراردادی است که از یک سو به چین امکان دسترسی به منابع نفتی خاورمیانه را می‌دهد و به ایران هم کمک می‌کند در مذاکرات هسته‌ای دست بالا داشته باشد.

نشریه فارن پالیسی آمریکا هم در تحلیلی به همین مساله اشاره کرده و نوشته: «ایران در این قرارداد از محل سرمایه‌گذاری‌‌‌های چین در زمینه انرژی و مسائل زیرساختی به میلیاردها دلار ثروت دست پیدا می‌کند و اثربخشی تحریم‌‌‌های آمریکا را در هم خواهد شکست. چین نیز از رهگذر تقویت روابطش با ایران، جایگاه خود را در خاورمیانه قوی‌‌‌تر و ایالات‌متحده را تضعیف خواهد کرد.»

سند ۲۵ ساله ایران و چین چه می‌گوید؟

متن توافقنامه جامع مشترک همکاری‌های استراتژیک ایران و چین سوم بهمن ۹۴ به زبان انگلیسی در وب‌سایت رسمی رئیس‌جمهوی ایران منتشر شد. در این متن اعداد و ارقام و جزئیاتی از این توافق ذکر نشده و صرفا به کلیات بسنده شده است. این همان انتقاد جدی است که به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین وارد است.

ود بر اساس آنچه در سایت ریاست جمهوری آمده نام «توافق» دارد و نه «قرارداد». برای همین جزئیات ندارد. آن زمان گفته می‌شد چون هنوز قراردادی امضا نشده، هیچ عدد و رقمی در قرارداد نیامده. اما حالا هم ۱۰ ماه از امضای قرارداد می‌گذرد و هم اینکه قرارداد از روز گذشته وارد مرحله اجرایی شده است.

اما آنچه از اظهارات وزیر امور خارجه چین و ایران می‌توان فهمید این است که چین به ایران در حوزه تامین مالی، انرژی، بانکی و فرهنگی کمک می‌کند. در مقابل نقش ایران «حفظ و تقویت امنیت انتقال انرژی است.»

نفع ایران از قرارداد ۲۵ ساله با چین

اگرچه متن قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده اما برخی از رسانه‌ها جزئیاتی از این قرارداد را منتشر کردند. از آن جمله نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۱۳۹۸) از سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در ایران خبر داد و مدعی شد که طی این توافقنامه چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل ایران سرمایه‌گذاری می‌کند.

مزیت دیگر این قرارداد این است که چین یکی از ۵ کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل است که حق وتو دارد. روسیه هم عضو دیگر شورای امنیت سازمان ملل است و در این قرارداد حقوقی هم برای چین در نظر گرفته شده است. حالا دو ۲ عضو دارای حق وتو در شورای امنیت با این قرارداد در کنار ایران هستند.

با توجه به سرمایه‌گذاری ۲۸۰ میلیارد دلاری چین در ایران، احتمالا تولید نفت و گاز ایران در سه میدان کلیدی کشور افزایش پیدا کند. چین توافق کرده روند توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را سرعت ببخشد.

از طرف دیگر قرار است که چین خرید نفت خود از ایران را افزایش دهد. اگرچه آمار اتاق بازرگانی تهران می‌گوید چین در ۷ ماهه نخست سال ۲۰۲۱، خرید نفت خود از ایران را ۹۹ درصد کمتر کرده است. البته رویترز گفته بود چین نفت ایران را به صورت غیررسمی و با نام کشورهای دیگر می‌خرد و بلومبرگ هم در گزارشی اعلام کرد چین نفت ایران را با تخفیف ۱۰ درصدی می‌خرد.

همچنین بخشی از این قرارداد به صنعت خودروسازی مربوط می‌شود. البته سهم چین از بازار خودروی ایران ۲۰ درصد است. اما حالا قرار است فناوری تولید خودروی چین به ایران بیاید. همچنین حضور خودروهای ساخت (مونتاژ) ایران در بازارهای صادراتی است که می‌تواند ارزآوری زیادی را نصیب کشور کند.

منفعت چین از قرارداد ۲۵ ساله

اما نفع چین از قرارداد ۲۵ ساله با ایران هم قابل تامل است. چین پذیرفته که در پروژه‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند. در مقابل، اولویت اجرای پروژه‌های ایران را هم دارد.

همچنین گفته شده که چین نفت و گاز ایران را با ۳۰ درصد تخفیف می‌خرد و برای بازپرداخت پول نفت ایران دو سال مهلت دارد. نکته دیگر اینکه چین می‌تواند بازپرداخت بدهی نفتی خود را با یوان چین انجام دهد. امتیاز دیگری که به چین داده شده این است که دو سوم مبلغ خرید نفت و گاز، نقد خواهد بود و یک سوم به شکل کالا و خدمات.

بر اساس همین گزارش ادعا شده طرف چینی می‌تواند تا ۵۰۰۰ نیروی امنیتی چین را با هدف محافظت از سرمایه گذاری خود به ایران بیاورد.

همچنین ایسنا در گزارشی اعلام کرده که یکی از نکات مهم توافق ۲۵ ساله ایران و چین، تجارت با ارزهای ملی است.

ارتقای همکاری‌های بانکی، مالی و بیمه‌ای و گشایش شعبات بانک‌های ایران و تاسیس بانک مشترک ایران و چین به ویژه ایجاد پیام رسان ملی میان دو کشور به جای سوییفت نیز مطرح شده است.

اینترنت ملی وارد سند شد؟

اما بخشی از آنچه درباره این قرارداد ۲۵ ساله گفته می‌شود ایجاد پیام‌رسان ملی است. این مساله را محمود نبویان، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس به خبرگزاری مهر گفت و اعلام کرد «ما حاکمیتی بر فضای مجازی، موتورهای جستجوگر، پیام‌رسان‌های اجتماعی و پست الکترونیک نداریم. اما برای ما بسیار مهم است که با همکاری چین بتوانیم بر فضای مجازی خود حاکمیت داشته باشیم.»

این یعنی نفت در برابر اینترنت ملی! اما گویا این مساله به زمان امضای قرارداد ایران و چین یعنی فروردین سال جاری هم مربوط نیست و ایران و چین همکاری برای کنترل اینترنت را خیلی قبل از این آغاز کرده بودند.

محمدصالح جوکار، نماینده مجلس یازدهم در شهریور ماه ۹۹ به ماجرای همکاری ایران و چین برای اینترنت اشاره کرده و گفته بود «طرح ملی شدن اینترنت بحث امروز و دیروز نیست و این ماجرا به چند سال پیش برمی‌گردد. دولت طبق برنامه ششم مکلف است اینترنت کشور را ملی کند و تمامی شرایط برای تحقق این موضوع فراهم است. کشور چین قرار است طی سند همکاری ایران با این کشور به تحقق این موضوع کمک کند.»