کُندر؛ خواص و مضرات

فرارو: امروز گیاهان دارویی به دلیل خاصیت ضد التهابی، ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی استفاده گسترده‌ای پیدا کرده‌اند. گیاهان دارویی نسبت به اغلب دارو‌های شیمیایی دارای عوارض کم‌تری هستند. صمغ کُندر یکی از دارو‌های گیاهی است که خواص درمانی بسیاری دارد. کُندر در طب سنتی و علم پزشکی بیش‌تر مناطق دنیا ازجمله آفریقا، چین، هند و ایران بقه صورت داروی ضد التهاب، ضد آرتریت و مسکن کاربرد داشته است.

مطالعات نوین پزشکی اثر درمانی صمغ کُندر را در درمان بیماری‌هایی مانند مشکلات روده، آسم، دیابت، سرطان و بیماری‌های گوارشی به اثبات رسانده‌اند. در این مطلب قصد داریم به معرفی این صمغ دارویی و خواص باورنکردنی آن بپردازیم.

گیاه‌شناسی

رزین یا صمغ حاصل از درختان یا درختچه‌های جنس بوسولیا (Boswellia) را Olibanum یا Frankinsense و به فارسی "کُندر" می‌نامند. Frankinsense یک کلمه فرانسوی به معنای «بخور دادن خالص» است که در بین مردم هندوستان با نام اُلیبانوم هندی، سالای گوگال، لبان یا کندور نیز شناخته می‌شود. درختچه‌های کندر از خانواده Burseraceae و از راسته افرا‌ها هستند و ۲۴ گونه مختلف دارند. این درختان بیش‌تر در مناطق گرمسیری و خشک دنیا می‌رویند.

ازجمله گونه‌هایی که از آن‌ها صمغ کُندر برداشت می‌کنند Carteri، Frereana، Serrata و Papyrifera هستند. کُندر‌های موجود در بازار ایران از دو گونه Carteri و Serrata است که یکی بومی سواحل دریای سرخ، ناحیه شرقی آفریقا، سومالی و اتیوپی است و زیستگاه دیگری مناطقی از هندوستان است.

شیوه و زمان برداشت کُندر

صمغ کندر از تیغ زدن قسمتی از تنه درخت بوسولیا به دست می‌آید. شیرابه سفید رنگی که از تنه زخمی این درختان ترشح می‌شود، پس از مجاورت با هوا به‌تدریج سفت می‌شود و به صورت قطعات کوچک کروی یا بدون شکلی به رنگ‌های زرد روشن، زرد مایل به قهوه‌ای، سفید یا سبز در می‌آید. بهترین فصل برداشت کندر اواخر زمستان و اوایل بهار است. کندر پس از سوختن بوی مطبوعی از آن استنشاق می‌شود.

تاریخچه استفاده از کندر

شواهد تاریخی نشان می‌دهند که کندر از پنج هزار سال داروی به صورت گیاهی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. صمغ کندر هزاران سال است که در طب سنتی هند، چین، مصر، رم، یونان و ایران کاربرد دارد. براساس قدیمی‌ترین منابع طب سنتی کندر در درمان ناراحتی‌های تنفسی، بیماری‌های گوارشی، درد مفاصل و التهاب استفاده می‌شده است. از اسناد پاپیروس مصر باستان پیداست که کندر را به صورت ماده‌ای معطر در معابد می‌سوزاندند. حکیمان طب سنتی ایرانی باور داشتند که صمغ کندر در درمان تهوع، اسهال و تب مفید است.

همیشه این باور در مورد خاصیت کندر وجود دارد که موجب تقویت حافظه می‌شود. خواص درمانی کندر نخستین بار به روش علمی در هندوستان شناخته شد. پژوهشگران هندی در سال ۱۹۸۶ در آزمایشگاه منطقه‌ای از هندوستان خاصیت ضد التهابی کندر را اثبات کردند. مطالعات بالینی به‌تازگی مشخص کردند که صمغ کندر در درمان آسم، سرطان، آرتریت و بیماری‌های التهابی روده موثر است.

طبع کندر

طبع صمغ کندر بسیار گرم و خشک است. متخصصان طب سنتی جویدن صمغ کندر را در زمستان توصیه می‌کنند.

روش‌های مصرف کندر

کندر را می‌توان به روش خوراکی و غیرخوراکی مصرف کرد. این صمغ را می‌توان مانند آدامس جوید. دمنوش کندر نیز بسیار استفاده می‌شود. کندر را می‌توان با آب گرم حل کرد و به صورت موضعی روی پوست مالید. همچنین اگر صمغ کندر را آتش بزنید، بوی مطبوعی از آن ساطع می‌شود که برای معطر کردن فضای خانه ایده خوبی است.

ترکیبات دارویی کندر

ترکیبات شیمیایی استخراجی از صمغ کندر شامل مونترپن‌ها، دی‌ترپن‌ها، تری‌ترپن‌ها، تترا و پنتاسیکلیک تری ترپنیک اسید هستند. مهم‌ترین و اصلی‌ترین قسمت دارویی کندر ماده طبیعی به نام بوسولیک اسید است. بوسولیک اسید‌ها در درمان بیماری‌های التهابی نقش مهمی دارند.

خواص کندر

روغن کندر یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های صمغ کندر است که برای لطافت پوست دست و صورت، بهبود زخم‌های سطحی و تسکین درد عضلات و التهابات مفصلی کاربرد دارد. از عصاره کندر برای ساخت شربت‌های ضد سرفه، دارو‌های تقویت کننده حافظه، انواع شکلات و جویدنی‌ها و محصولات آرایشی بهداشتی به وفور استفاده می‌کنند. شیره کندر و عرق کندر دو محصول دیگر از صمغ کندر هستند که خواص مشابه دارند.

کُندر مرغوب چه ویژگی‌هایی دارد؟

از ویژگی‌های کُندر خوراکی مرغوب و اصل نرم، سفید و شیشه‌ای بودن آن و نداشتن خاک است. کُندر خوراکی اصل نباید زود شکسته شود و زمانی که شکست، باید داخل آن حالت چسبنده و زرد رنگ داشته باشد. یکی دیگر از روش‌های تشخیص کُندر خالص و مرغوب خوب سوختن و تولید دود سفید رنگ از آن است.

خواص دارویی کُندر

خواص درمانی متعددی را برای کندر ذکر کرده‌اند. ازجمله فواید کندر خاصیت آرام‌بخشی، تسکین دهنده درد، پایین آورنده چربی خون، اثرات ضد توموری، ضد سرطانی، ضد اسهال، برونشیت، آسم، سرفه، انواع التهاب، روماتیسم مفصلی و بیماری‌های قلبی است. در طب سنتی مصرف کندر برای کنترل قند خون، افزایش حافظه افراد مسن و تقویت حافظه جنین مادران باردار توصیه شده است. در ادامه به طور مختصر به فواید کندر در درمان بیماری‌های مختلف خواهیم پرداخت.

خاصیت کندر در بهبود آرتروز

کندر دارای اثرات ضد التهابی قوی است و این ویژگی ممکن است به کاهش علائم آرتروز و احتمالا آرتریت روماتوئید کمک کند. وجود ترکیباتی مانند بوسولیک اسید موجب کاهش التهاب مفاصل می‌شود. محققان بر این باورند که کندر می‌تواند از آزاد شدن لکوترین‌ها که باعث التهاب می‌شوند، جلوگیری کند. این خاصیت ضد التهابی کندر ممکن است برای بهبود بیماران استئوآرتریت (آرتروز زانو) و آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) موثر باشد.

طبق آزمایشی که در سال ۲۰۱۴ صورت گرفت، مشخص شد که مصرف کندر به دلیل ترکیب اسید بوسولیک موجب کاهش التهابات مفصلی در آرتروز موش‌های آزمایشگاهی می‌شود. همچنین تحقیق دیگری به اثرات ضد دردی و مسکن بودن کندر پرداخته است. در ضمن اگر روغن کندر را برای مدتی در محل درد بمالید، درد آرتروز کاهش می‌یابد.
کندر برای درمان بیماری‌های روده مفید است.

خاصیت ضد‌التهابی کندر ممکن است به سلامت روده‌ها نیز کمک کند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان داد که کندر در ترکیب با سایر دارو‌های گیاهی درد شکم، نفخ و حتی علائم آزار دهنده در افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر را کاهش می‌دهد. کندر همچنین در کاهش علائم بیماری کولیت اولسراتیو یا کولیت روده که یک نوع التهاب در روده‌هاست، موثر است. یک مطالعه نشان داد که اگر روزانه به مدت ۴ هفته عصاره کندر را مصرف کنید، علائم نامطلوب در افراد مبتلا به کولیت روده خفیف درمان می‌شود. این مطالعات بسیار محدود بوده است؛ در نتیجه به آزمایشات بیش‌تری برای اثبات چنین ادعا‌هایی نیاز است.

کندر برای افراد مبتلا به آسم مفید است

طب سنتی سال‌هاست که از کندر برای درمان برونشیت و آسم استفاده می‌کند. اثر کندر در جلوگیری از تولید و آزادسازی لکوترین‌ها باعث کاهش علائم آسم می‌شود. کندر همچنین ممکن است بر سیتوکین‌های Th۲ که منجر به التهاب و تولید بیش از حد مخاط در افراد مبتلا به آسم می‌شود، تاثیر مثبت بگذارد. یکی از مطالعات نشان داد که اسید بوسولیک در کندر علائم آسم را در موش‌ها درمان می‌کند. علاوه‌بر این محققان دریافتند که اثر عصاره کندر در کاهش علائم آسم بیش‌تر از دارونماهاست.

کندر برای بهداشت دهان و دندان و سلامت لثه‌ها مفید است

کندر دارای خواص ضد باکتریایی است و می‌تواند موجب بهداشت دهان و دندان‌ها شود. این خاصیت کندر لثه‌ها را از بیماری و عفونت حفظ می‌کند. در یک مطالعه آزمایشگاهی مشخص شد که عصاره کندر یکی از باکتری‌های تهاجمی لثه را از بین می‌برد. به نظر می‌رسد که جویدن آدامس‌های حاوی عصاره کندر می‌تواند میکروب‌های مخرب دهان را به طور چشم‌گیری کاهش بدهد.

کندر خواص ضد سرطانی دارد

در مطالعات بالینی و سلولی مختلف اثر ضد سرطانی و ضد توموری قدرتمندی از صمغ کندر مشاهده شده است. بوسولیک اسید‌های عصاره کندر باعث مهار تکثیر سلول‌های گلیوما از طریق القای مسیر‌های آپوپتوز سلو‌ل‌های سرطانی می‌شوند. در مطالعه‌ای عصاره الکلی رزین کندر با اختلال در بیوسنتز DNA، RNA و پروتئین سبب مهار رشد تومور در موش شد. همچنین در مطالعه دیگری اثر کندر روی متاستاز سلول‌های سرطانی سینه و تشکیل تومور در مغز بررسی شد. از آن‌جا که مسیر آراشیدونیت لیپوکسیژناز نقش مهمی در رشد تومور‌های مغزی دارد و کُندر دارای خاصیت مهار کننده لیپوکسیژناز است، متاستاز‌های مغزی که به درمان‌های رایج جواب نمی‌دهند، با استفاده از کندر رو به بهبودی گذاشتند.

تقویت حافظه با مصرف کندر

یکی از اصلی‌ترین فواید مصرف کندر تقویت حافظه و رفع فراموشی و ضعف حافظه است. روایات بسیاری از پیامبر اسلام و ائمه اطهار (ع) در مورد خواص کندر در تقویت حافظه موجود است. از قدیم در طب سنتی معتقد بودند که مصرف کندر به‌ویژه در زنان باردار تاثیر مثبتی بر حافظه نوزاد خواهد گذاشت. برای بررسی صحت این نظریه به شیوه علمی مطالعاتی صورت گرفته است. محققان دریافتند که مصرف کندر در دوران رشد و نمو سیستم عصبی جنین و نوزاد موجب افزایش قابلیت‌های یادگیری به‌ویژه در تقویت حافظه می‌شود.

درنتیجه به نظر می‌رسد که کندر می‌تواند تاثیرات مثبتی بر روند تکامل مغز و احتمالا شکل‌گیری مناسب درخت‌های دندریتی، اکسون‌ها و برقراری ارتباط صحیح بین آن‌ها باشد. همچنین گزارش‌های علمی جدید اثبات کردند که مصرف کندر می‌تواند از بروز بیماری آلزایمر در میان‌سالی و پیری جلوگیری کند.

ممکن است مصرف کندر موجب کاهش چربی خون و محافظت از کبد شود

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند که تجویز بخش محلول در آب صمغ کندر به موش‌های صحرایی با رژیم غذایی پرچرب سبب کاهش کلسترول تام به میزان ۳۸ تا ۴۸ درصد و افزایش HDL می‌شود. همچنین عصاره الکلی این صمغ گیاهی موجب محافظت کبدی موش‌ها در برابر سمیت ناشی از گالاکتوزآمین/ اندوتوکسین شده است. این آزمایشات بسیار محدود و بر روی گونه‌های جانوری صورت گرفته است؛ درنتیجه برای اثبات فواید کندر در کاهش چربی خون نیاز به مطالعات بیش‌تری است.

کندر ممکن است میزان قند خون را پایین بیاورد

در طب سنتی کندر یکی از دارو‌های گیاهی است که به کاهش میزان قند خون کمک می‌کند. تاکنون آزمایشات مختلفی برای اثربخشی کندر در کاهش میزان قند خون انجام شده است. در یکی از مقالات نوشته شده بود که فرمولاسیون گیاهی حاوی رزین کندر اثر قابل توجهی در کاهش قند خون در موش‌های صحرایی دیابتی شده داشته است. در مطالعه دیگری که روی عصاره ریشه و برگ درخت کندر انجام شد، مشخص گردید که تجویز تک‌دوز عصاره آبی آن سبب کاهش سطح قند خون در موش‌های صحرایی دیابتی شده می‌شود که این اثر با ادامه مصرف تا ۲۸ روز افزایش می‌یابد. برای اثبات اثر کاهش قندخون کندر روی انسان به مطالعات بیش‌تری نیاز است.

اثر ضد میکروبی و ضد قارچی کندر

فعالیت اسانس روغنی پوست درخت بوسولیا سراتا (گونه‌ای درخت که از آن صمغ کندر برداشت می‌کنند) در برابر باکتری‌های گرم مثبت و منفی آزمایش شده است. نتیجه آزمایش نشان داد که این اسانس رشد باکتری‌هایی مانند"اشرشیاکولی"، "استافیلوکوک اورئوس" و "پروتئوس میرابیلیس" را مهار می‌کند. همچنین فعالیت ضد قارچی اسانس صمغ کندر روی قارچ "کاندیداآلبیکنس" در شرایط آزمایشگاهی ثابت شده است.

اثر روغن کندر بر پوست

در طب سنتی از کندر برای درمان کبودی‌ها و زخم‌های عفونی استفاده می‌کردند. عصاره کندر قرمزی و تحریک پوست را کاهش و حتی سبب ساخت سلول‌های جدید پوستی می‌شود. در یکی از مطالعات انجام شده مشخص شد که عصاره کندر در لطافت و نرمی، رفع چین و چروک و درخشندگی پوست نقش به‌سزایی دارد. به نظر می‌رسد که خاصیت ضد التهابی قوی کندر بتواند دارویی طبیعی برای درمان التهابات پوستی ازجمله اگزما و آکنه‌ها باشد.

از فواید دیگر کُندر ...

• ترکیبات موجود در کندر موجب ازدیاد گلبول‌های سفید و تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود.
• جویدن صمغ کندر باعث خوشبو شدن دهان و بهداشت دندان‌ها می‌شود.
• مصرف کندر در کاهش بیماری‌های قلبی و بهبود سندرم متابولیک موثر است.
• مطالعات جدید نشان دادند که ترکیبات کندر در مهار و کنترل رشد و تکثیر سلول‌های سرطان پروستات موثر هستند.
• کندر به عنوان دارویی موثر در افزایش قوای جنسی و عامل ارتقای باروری شناخته می‌شود.
• در طب سنتی به خواص کندر در آرامش ذهن و کاهش استرس اشاره کرده‌اند.
• مصرف کُندر می‌تواند طبع سرد بدن و علائم نامطلوب آن را درمان کند.
• کُندر برای درمان اسهال موثر است.

عوارض جانبی مصرف کندر

تاکنون اثر جانبی شدیدی از کندر مشاهده نشده است. تاثیر ضد التهابی کندر با سمیت پایین خلاف دارو‌های شیمیایی ضد التهاب تاثیر نامطلوبی بر فشار خون، ضربان قلب، تنفس یا دیگر پاسخ‌های بدن ندارد. در نتیجه یک افزودنی غذایی یا گیاه دارویی ایمن و مجاز محسوب می‌شود. اما ممکن است در مواردی نادر فرد با مصرف بیش از حد کندر احساس درد معده، حالت تهوع و بی‌اشت‌هایی داشته باشد. تاکنون گزارشی از تداخل دارویی کُندر با سایر دارو‌ها اعلام نشده است.

قیمت صمغ کُندر در بازار چقدر است؟

در بازار ۲ نوع کُندر وجود دارد: کندر خوراکی یا جویدنی و کندر آتشی. قیمت کُندر آتشی از کُندر خوراکی کم‌تر است. کُندر خوراکی را معمولا می‌توان از طریق عطاری‌ها و یا خشک‌بار‌ها تهیه کرد. امروز به‌راحتی می‌توانید کندر مرغوب را به روش اینترنتی از سایت‌های مجاز خریداری کنید. صمغ خشک شده کُندر را معمولا به صورت گرمی می‌فروشند. مثلا قیمت ۲۰ گرم کُندر از ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان متغیر است. اما قیمت عمده کُندر خوراکی یا جویدنی حدودا هر کیلو ۲۰۵ هزار تومان است.