جزییاتی از قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان

آفتاب یزد: چند روزی است که خبر‌های مربوط به قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران به صدر اخبار تبدیل شده است و برخی رسانه‌ها از این موضوع به عنوان دستاورد دولت سیزدهم یاد می‌کنند و مدعی هستند که از این طریق گاز مربوط به شهر‌های شمالی در فصل سرما تامین می‌شود و دیگر با کمبود گاز مواجه نخواهیم بود. در این بین اما کارشناسان حوزه انرژی نظر دیگری در این خصوص دارند و معتقدند که این کار به قدری بازده ندارد که بتوان از آن به عنوان یک دستاورد یاد کرد. با این حال باید دید موضوع سوآپ گاز و قرار داد سه جانبه از چه قرار است و آیا این قرار داد سه جانبه آن طور که گفته می‌شود می‌تواند مشکل کمبود گاز را در فصل سرما برای شهر‌های شمالی کشور مرتفع سازد؟

ماجرای سوآپ گاز ایران و ترکمنستان

سوآپ (Swap) در تجارت گاز طبیعی به عنوان یکی از روش‌های صادرات، ترانزیت و انتقال این منبع انرژی شناخته می‌شود که در آن، مقدار مشخصی گاز از یک مبدا وارد کشور شده و سپس به ازای همان مقدار، گاز طبیعی در مقصد به خریداریا گیرنده تحویل داده می‌شود.

کشوری که گاز را سوآپ می‌کند، از این طریق هزینه‌ای را به عنوان حق سوآپ می‌گیرد.از سوی دیگر، در میان کشور‌های منطقه، ترکمنستان از نظر ذخایر گازی، در رده ششم دنیا قرار دارد و ایران مناسب‌ترین مسیر جغرافیایی جهت انتقال گاز این کشور به مراکز مهم مصرف گاز جهان یعنی کشور‌های اروپایی، چین و هند به حساب می‌آید، اما این کشور، طی سال‌های اخیر به دلیل طلب گازی که از ایران داشت، حاضر به احیای این سوآپ گازی نمی‌شد.۱۲ دی ماه سال ۹۵ شرکت ملی گاز ایران در خبری فوری اعلام کرد که واردات گاز از ترکمنستان قطع شده و طرف ترکمنستانی نیز اعلام کرد که شرکت ملی گاز ایران از سال ۲۰۱۳ میلادی، تمهیدات لازم را جهت پرداخت بدهی خود بابت گازی که پیش‌تر به جمهوری اسلامی ایران صادر شده، انجام نداده است.

این در حالی است که برخی رسانه‌ها علت قطع این ارتباط را بی‌تدبیری وزارت نفت وقت می‌خوانند و برقراری مجدد ارتباط را قدرت دولت سیزدهم در دیپلماسی انرژی می‌دانند. حالا اما پس از گذشت ۵ سال صحبت از احیای سوآپ گاز ایران و ترکمنستان در میان است و حالا قرار دادی سه جانبه برای این کار امضا شده است.

امضای قرار سه جانبه سوآپ گاز

یکشنبه شب پس از پایان دیدار دوجانبه سید ابراهیم رئیسی و الهام علی اف، قراردادی سه جانبه توسط وزرای نفت دو کشور امضا شد که بر اساس آن قرار است سالانه یک و نیم تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد.

واقعیت این است که طبق این قرارداد ایران باید در مرز ترکمنستان گاز صادراتی از این کشور را تحویل گرفته و با آن بخشی از گاز پنج استان خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گیلان و سمنان را تامین می‌کند. سپس همان مقدار گاز را در مرز جمهوری آذربایجان تحویل می‌دهد. قرار بر این است که این قرارداد از اول دی‌ماه سال جاری بدون سقف زمانی اجرا ‌شود؛ با این حال هیچ جزییاتی از آن، از قبیل فصل انتقال گاز ایران به آذربایجان، سهم انتقال ایران در قرارداد و... مطرح نشده است.

جواد اوجی وزیر نفت در خصوص این قرار داد گفت:« در این قرارداد تقریبا سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز را از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت خواهیم کرد و از آستارا تحویل آذربایجان می‌دهیم،خوشبختانه با راهکار‌های خوب وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، پرداخت اولین قسط پرداخت ما بابت تسویه بدهی به طرف ترکمنستانی به‌زودی انجام می‌شود.از زمستان ۹۵ واردات گاز از ترکمنستان قطع شده بود و طی این مذاکرات انجام عملیات سوآپ بین ۳ کشور در این قرارداد گنجانده شد که از اول زمستان عملیاتی می‌شود. سهم ما در تجارت گاز در منطقه پایین و کمتر از ۲ درصد است.»

مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز در این باره گفت: «این قرارداد از اهمیت اقتصادی و ژئوپلیتیک در تحکیم روابط منطقه‌ای برخوردار است و علاوه بر اهمیت اقتصادی بر پایداری شبکه گازی در شمال و شمال شرق ایران کمک می‌کند.»

از سوی دیگر بسیاری از رسانه‌ها این قرارداد را عامل پایداری شبکه گاز کشور و قراردادی سراسر منفعت برای کشور خواندند. با این حال کارشناسان حوزه انرژی نظری دیگری در این خصوص دارند.

دولت در حال بزرگنمایی است

حمید شکوهی، کارشناس حوزه انرژی در این خصوص به ما گفت:« با توجه به این که در تحریم به سر می‌بریم و با در نظر گرفتن این مسئله که قرار دادهای اقتصادی زیادی بسته نمی‌شود، ما در یک دوره رکورد و سکون هستیم به همین دلیل هم دولت در حال بزرگنمایی برخی اتفاقات است اما واقعیت این است که اهمیت این قرار داد آنقدری نیست که از آن به عنوان یک دستاورد برای دولت یاد کرد.»

وی تصریح کرد:« آمار و ارقام نشان می‌دهد حجم گازی که قرار است بین ترکمنستان و اذربایجان سوآپ شود روزانه بین ۵ تا ۶ میلیارد متر مکعب است؛ از این میزان گازی که سوآپ می‌شود معمولا در قرار داد‌های سوآپ زیر ۳۰ درصد به کشور سوآپ کننده می‌رسد. ایران به دلیل مشکلات تحریم نمی‌تواند مبلغی از ترکمنستان بابت سوآپی که انجام می‌دهد دریافت کند به همین دلیل هم ترجیح داده است که به جای این مبلغ گاز دریافت نماید یعنی بخشی از گازی که از کشور ما سوآپ می‌شود را ایران به عنوان حق سوآپ بر می‌دارد.

گفته می‌شود که بین ۲۰ تا ۲۵ درصد این گازی که سوآپ می‌شود به ایران می‌رسد. یعنی ۵ میلیون متر مکعب در روز گاز سوآپ می‌کنیم و ۲۰ درصد آن را بر می‌داریم که چیزی برابر با یک میلیون متر مکعب می‌شود. این در شرایطی است که ما روزانه ۸۰۰ میلیون متر مکعب گاز در کشور تولید می‌کنیم. یعنی حجم سوآپ گازی که از ایران انجام می‌شود معادل نیم درصد تولید گاز کشورمان است و حق سوآپی هم که به کشورمان می‌رسد یک هشتصدم تولید کشورمان است.»

این کارشناس انرژی افزود:« میزان نیاز استان‌های شمالی کشور به گاز حدودا ۳۰ میلیون متر مکعب در روز است؛ این حجم اندک گازی که سوآپ می‌شود آیا ارزش دارد که ما از آن به عنوان یک دستاورد یاد کنیم؟ این در حالی است که پیش از این و نزدیک به ۱۵ سال پیش ما از کشور ترکمنستان واردات گاز انجام می‌دادیم و ترکمن‌ها که نیاز ما را به گاز دیدند هر سال قیمت گاز را افزایش می‌دادند به طوریکه در یک بازه زمانی کوتاه قیمت گازی که ترکمنستان به ما می‌فروخت حدود ۹ برابر شد. بعد از روی کار آمدن دولت روحانی، آقای زنگنه دستور دادند که خط انتقال گاز نکا که مربوط به تامین گاز شمال کشور است تسریع شود. بعد از یک سال که این روند تسریع پیدا کرد، ایران نسبت به گاز ترکمنستان بی‌نیاز شد و همین امر سبب شد که ترکمن‌ها شکایت کنند که البته جریمه‌ای هم به ایران تعلق نگرفت و ما تنها پول گازی که از ترکمنستان خریده بودیم را پرداخت کردیم. الان با توجه به تحریم‌ها توسعه میادن گازی با کندی بیشتری پیش می‌رود و با توجه به مصرف بالای داخلی، ایران دوباره دچار کمبود گاز شده است و میخواهد این کمبود را از طریق ترکمنستان تامین کند اما اینکه ما بخواهیم این قرار داد سوآپ را عاملی برای رفع کمبود گاز استان‌های شمالی بدانیم بزرگنمایی در خصوص این قرار داد است چون حجم گازی که از این قرار داد سوآپ متعلق به ایران است معادل یک هشتصدم تولید گاز روزانه کشورمان است و هیچ کمکی نمی‌تواند به استان‌های شمالی کشور بکند.»