برای الیور توئیست‌ های شهرمان چه کردیم؟

روزنامه آرمان: اليور، كودكي يتيم و بينواست كه از دست ارباب ستمگرش فرار مي‌كند. او خود را در شهر بزرگ و پر خطر «لندن» تنها مي‌يابد. اليور زير آسمان كبود، نه خانواده‌اي دارد و نه حتي دوستي. بسياري از ما داستان اوليور توئيست را خوانده ايم يا حداقل يكي از آن فيلم‌ها و كارتون‌هايي كه با اقتباس از اين اثر چارلز ديكنز نويسنده مشهور انگليسي ساخته شده را ديده ايم.

همين كه اين داستان براي ما آشناست شايد به ساختن كليشه‌هاي ذهني ما در مورد كودك كار انجاميده باشد. با اين وجود، وقتي به پديده كار كودكان فكر مي‌كنيم نمي‌توانيم دقيقا شباهت‌هايي ميان اوليور توئيست و ميليون‌ها كودكي كه روزانه مثل بزرگترها سر كار مي‌روند و حتي در مواردي كارهاي شاق‌تري انجام مي‌دهند، پيدا كنيم.

همين، شايد ابعادي افسانه‌اي به اوليور توئيست‌ها و كار كودكان داده باشد اما، واقعيت اين است كه زير پوست شهر، كودكان زيادي هستند كه به دلايل مختلف از جمله فقر فرهنگي و اقتصادي، كودكي كردن را فراموش كرده و بزرگ شده‌اند.

آمار دقيقي از تعداد كودكان ايران در دست نيست اما، به بهانه روز مبارزه با كار كودكان (۲۲ خرداد) مي‌توان در گام اول شفاف سازي آماري در اين حوزه را مطالبه كرد و از طرف ديگر، برنامه‌هايي را كه در راستاي مبارزه با كار كودكان انجام مي‌شود، مورد نقد و ارزيابي قرار داد.

فاطمه دانشور رئيس كميسيون اجتماعي شوراي شهر تهران كه پيش از آنكه به عنوان منتخب مردم پايتخت به اين نهاد برود فعاليت‌هايي در راستاي حمايت از كودكان كار داشته است، درباره پديده كودكان كار به ويژه در تهران با ما گفت و گو نشسته است.

چه تعداد كودك كار در تهران وجود دارد؟

اگر چه ما تلاش كرديم تا يك آمار واقعي از وضعيت كودكان كار پيدا كنيم اما، به عدد درست و دقيقي نرسيديم. ما در شوراي شهر ساخت۱۰ مركز سامان دهي و نگهداري از كودكان كار آفرين در سطح شهر تهران را تصويب كرديم و در حال حاضر هم كار جانمايي و طراحي مدل اين مراكز انجام مي‌شود. در حال حاضر كار گروه‌هايي كه ما براي طراحي مدل اين مراكز تشكيل داده ايم نياز به آمار دارد و متاسفانه با مطالعه‌اي كه بخواهد به صورت پِژوهشي كامل و جامع در اين مورد به روز باشد، برخورد نكرده‌ام.

مطالعات و پژوهش‌هايي كه در اين زمينه وجود دارد به سال‌هاي ۸۵ و پيش‌تر بر مي‌گردد كه نمي‌توان به آنها چندان استناد كرد. بنابراين، ما در شوراي شهر اين مساله را در قالب يك پروپوزال مطرح كرديم تا اداره مطالعات اجتماعي شهرداري تهران بتواند يك پژوهش مجدد و به‌روز براي سال ۹۳ انجام دهد تا بتوانيم وضعيت آماري اين كودكان را مشخص كنيم.

در حال حاضر، تنها سازمان‌هاي مردم نهاد هستند كه به شكل خود انگيخته روي كودكان كار، كارهايي پراكنده انجام مي‌دهند.

شما به نقش سازمان‌هاي مردم نهاد در بحث كودكان كار اشاره كرديد درحالي كه، مسئولان اين سازمان‌ها از کم توجهي مسئولان به اين سازمان‌ها ناراضي هستند. در اين مورد شورا چه اقدامي كرده است؟

بله. درست مي‌گوييد. متاسفانه حمايت دولتي صورت نمي‌گيرد. متاسفانه مي‌توانم بگويم تنها شهرداري و ارگان‌هايي همچون سازمان رفاه كه مربوط به شهرداري است از سازمان‌هاي مردم نهاد حمايت مي‌كنند به طوري كه، فضاي بسياري از اين سازمان‌ها را شهرداري در اختيارشان گذاشته است.

عمده مشكلاتي كه اين سازمان‌ها دارند در بحث تمديد مجوز‌هاست و اينكه برخورد حمايت گرانه از اين سازمان‌ها به عمل نمي‌آيد. ما در شوراي شهر تلاش مي‌كنيم با هماهنگي بين بخشي با دستگاه‌هاي وزارت كار، تامين اجتماعي يا وزارت كشور مشكل تمديد مجوز‌ها را حل كنيم و تا آن جايي كه در شوراي شهر مي‌توانيم بودجه‌هايي را براي تامين زير ساخت‌هاي مورد نياز اين سازمان‌ها كه عمدتا نياز به فضاست، مصوب كنيم. فضا براي آموزش، مددكاري و پزشكي و ارائه خدمات اين‌چنيني مهم‌ترين دغدغه سازمان‌هاي مردم نهاد كودكان كار و خيابان است.

شما قبل از ورود به شوراي شهر هم در حوزه كودكان كار و خيابان فعاليت مي‌كرديد، ممكن است كمي از فعاليت هايتان در اين زمينه بگوييد؟

من موسسه مهر آفرين را ايجاد كردم كه كارهاي خوبي در حيطه كودكان كار انجام مي‌دهد. يكي از شاخص‌ترين كارهايي كه در اين موسسه انجام مي‌دهيم و جزو افتخارات كاري من است تاسيس كانون نخبگان مهرآفرين است كه بر اساس اين طرح كودكان كار و خيابان نخبه يابي مي‌شوند.

ما هر سال مرداد آزمون‌هاي استعداد يابي را ميان بچه‌هايي كه از سوي موسسه مهرآفرين يا ساير سازمان‌ها حمايت مي‌شوند به عمل مي‌آوريم و بچه‌هاي نابغه را شناسايي مي‌كنيم. سال گذشته از حدود ۶۰۰ كودك كه استعداد يابي شدند ۵۰ كودك را شناسايي و براي آن ۵۰ نفر، كارگاه‌هاي تخصصي در حوزه‌هاي مختلف برگزار كرديم.

كودكان در كارگاه تفكر خلاق و كار آفريني، نحوه زندگي و مهارت زندگي را آموزش مي‌بينند. امسال هم كارگاه روش‌هاي زندگي اخلاق مدار اضافه شد كه در آن سعي مي‌كنيم آموزش‌هايي از ادبيات خودمان چون شاهنامه فردوسي يا مثنوي معنوي بدهيم. همچنين آموزش قرآن يكي از برنامه‌هاي آموزشي موسسه مهر است.

تمام سعي ما اين است تا بچه‌هاي اخلاق مداري تربيت كنيم و علاوه بر آموزش‌هايي كه در حوزه مهارت حرفه‌اي مي‌بينند كلاس‌هاي درسي را هم طي كنند. براي اين كار، بچه‌ها بايد كار را تعطيل كنند تا در اين كلاس‌ها حضور داشته باشند

ما در قالب طرح مسئوليت پذيري اجتماعي قوه‌هاي اقتصادي، بنگاه‌هاي اقتصادي را مشاركت مي‌دهيم تا هزينه مستمري اين بچه‌ها را پرداخت كنند تا بتوانند معيشت خود را ادامه دهند و مجبور نباشند براي تامين معيشت در خيابان كار كنند. در اين زمينه احتياج داريم كه خانواده‌هاي اين بچه‌ها هم همكاري كنند.

تجربه نشان داده است كه اگر ما واقعاً يك نهاد حمايتگر داشته باشم اكثر خانواده‌ها همكاري مي‌كنند تا بچه‌ها به مدرسه برگردند و مشكل معيشت كه بچه‌ها را به كار مي‌كشاند و خانواده‌ها را وادار مي‌كند كه بچه‌ها را سر كار بگذارند حل شود. ما چنين نهادي نداريم و يا اگر به صورت قانوني هست وظيفه اش را به درستي انجام نمي‌دهد.

اين مساله در حال حاضر به گردن سازمان‌هاي مردم نهاد انداخته شده است و توان آنها هم محدود است. به طور مثال، من در موسسه مهرآفرين هزار تا بچه‌ها را مي‌توانم حمايت كنم در حالي كه، اگر آمار بچه‌هاي كار و خيابان را در كنار بچه‌هاي بازمانده از تحصيل در نظر بگيريم با اعداد بزرگي روبه‌رو مي‌شويم. اعدادي كه در سال‌هاي گذشته درباره تعداد اين بچه‌ها در شهر تهران گفتند يك بار ۲۰۰ هزار تا و يك بار هم نزديك به ۱۴۰۰ كودك بوده است.

اما اگر بخواهيم بچه‌هاي بازمانده از تحصيل را به اين آمار اضافه كنيم عدد بالاي ميليون است. تحت اين شرايط است كه من معتقدم حمايت و فعاليت سازمان‌هاي دولتي ضروري است.

بر اساس تجربه شما، دليل بروز پديده‌ای مانند كودكان كار چيست؟

عمده دلايل اين مساله، فقر فرهنگي و مالي خانواده‌ها است. اين بچه‌ها عمدتا‍ از خانواده‌هاي مهاجري هستند كه به شهر تهران مهاجرت مي‌كنند. تهران شهر بزرگ و مهاجر‌پذيري است. اغلب اين بچه‌ها خانواده دارند و شب‌ها به خانه‌هايشان برمي‌گردند.

مي‌توانم بگويم ۱۰ درصد اين بچه‌ها، بچه‌هاي خيابان اند و شب و روز در خيابان به سر مي‌برند كه طبيعتا با آسيب‌هاي جدي‌تري مواجه هستند. يك دليل شيوع اين مساله كه چندان از سوي نهادهاي دولتي مورد توجه قرار نگرفته است، اين نكته است كه به برخی از انديشمندان حوزه اجتماعي فضا براي صحبت داده نشده است.

خيلي از همايش‌هايي كه سازمان‌ها مي‌خواستند برگزار كنند و از جمله برنامه‌اي كه موسسه مهر آفرين تحت عنوان همايش سالانه آسيب‌هاي كودكان كار و خيابان برگزار كند هميشه با مشكل لغو روبه‌رو بود. مثلاً ما اولين همايش خود را با كمك دانشگاه تهران برگزار كرديم، همايش دو روزه بود.

دومين همايش را يك‌روز قبل از برگزاري همايش لغو كردند و هنوز نمي‌دانيم دليل لغو اين همايش چه بود. وقتي شما مي‌خواهيد راجع به يك مساله‌اي صحبت كنيد، علت يابي كنيد و راه‌حل ارائه دهيد بايد با سازمان‌ها فعالين، انديشمندان و مسئولان اين سازمان‌ها صحبت كنيد ولي وقتي شما اين گردهمايي را بر هم مي‌زنيد تا در مورد اين موضوع صحبت نشود، قطعاً حساس سازي صورت نمي‌گيرد و وقتي حساس سازي صورت نگيرد مساله سر جاي خود باقي مي‌ماند.

من با حركتي كه در شوراي شهر شروع كرديم با توجه به اينكه من اين دغدغه را از قبل داشتم و با همين دغدغه وارد شوراي شهر شدم و با بازديدهاي پي‌در‌پي که از سازمان‌هاي مردم نهاد و وضعيت كودكان داشتم توانستم اين حساس سازي را در سطح شوراي شهر ايجاد كنم حتي اين حساس سازي به نهادهاي دولتي هم كشيده شد و در سطح وزارت كار و تامين اجتماعي و شوراي مربوط به كودكان كار كه هشت سال ساكت بود و بعد از هشت سال شروع به كار كرد با ما هم ارتباط دارند و كساني كه در اين حوزه دردمند هستند و دغدغه دارند دور هم جمع مي‌شوند و توان خود را جمع مي‌كنند تا بتوانند كاري براي اين بچه‌ها انجام دهند.

مهم‌ترين خبر خوشي كه من مي‌توانم بدهم همين ۱۰ مركز سامان دهي كودكان كار است كه بودجه‌اش را در شوراي شهر مصوب كرديم و دارد جانمايي مي‌شود كه اگر ساخته شود و در اختيار سازمان‌ها قرار گيرد مي‌تواند اتفاق خوبي رقم بزند.

حضور كودكان افغاني و پاكستاني هم در سطح شهر چند وقتي است كه مشاهده مي‌شود. شوراي شهر در اين زمينه چه كاري انجام داده است؟

خوشبختانه رياست شوراي شهر تهران، سطح شوراي شهر را از سطح شوراي شهرداري ارتقا دادند و با دعوت از وزرا به صحن شورا يك نقش مطالبه‌گر به نمايندگان مردم در شوراي شهر دادند.

ما در بحث كودكان افغاني و پاكستاني يا مهاجرين سوال‌هايي از استانداري كرديم و آنها را به صحن شورا دعوت كرديم. وزير كشور را هم مي‌خواهيم دعوت كنيم.

بسياري از كشورهاي مهاجرپذير مثل كانادا و استراليا براي اين مساله تدابيري دارند و آنها را از حداقل امكانات زندگي محروم نمي‌كنند و با روش‌هايي كاملاً كارشناسي و علمي آنها را به كشورهاي خود باز مي‌گردانند و موضوع را رها نمي‌كنند.

ر كشور ما اين موضوع رهاشده است و كسي بابت اين قضيه فكر و تدبير نمي‌كند و اين موضوع وقتي به حال خود رها مي‌شود تبديل به يك موضوع بزرگ‌تر مي‌شود. اين بچه‌ها در اين جا مدرسه نمي‌روند بزرگ مي‌شوند، ازدواج مي‌كنند، فرزندي به دنيا مي‌آورند كه فاقد هويت و شناسنامه است لازم است نهادهايي كه اين مورد به آنها مرتبط است، استانداري و وزارت كشور و شوراي امنيت ملي بيايند و براي اين قضيه راهكار عملي بينديشند.