سکوت آمریکا شکست

شرق: سقوط اولین مرکز ولایت در افغانستان به دست طالبان، ایالات متحده را بر آن داشت تا حملات هوایی سنگینی علیه مواضع این گروه در افغانستان انجام دهد. بر اساس دستور جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، هواپیما‌های بمب‌افکن بی-۵۲ و همچنین جنگنده «اسپکتر»، مواضع طالبان در ولایت‌های قندهار، هرات و هلمند را هدف قرار داده و بیش از ۲۰۰ عضو طالبان را کشته و تجهیزات آن‌ها را منهدم کردند.

مقام‌های وزارت دفاع آمریکا گزارش داده‌اند بمب‌افکن‌های بی-۵۲ به‌عنوان اصلی‌ترین سلاح قدرت هوایی راهبردی آمریکا، از پایگاه هوایی العدید در قطر به افغانستان پرواز کرده‌اند و در این عملیات، هواپیما‌های تهاجمی اسپکتر که مرگ‌بارترین قدرت تیرباران هوایی جهان را دارند نیز وارد عمل شده‌اند.

بمباران مواضع طالبان از سوی آمریکا که برای نخستین بار پس از اعلام خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان انجام می‌شود، پس از اقدامات اخیر طالبان انجام شده که به گفته مقام‌های آمریکایی نقض توافق آمریکا و طالبان محسوب می‌شود.

سفارت ایالات متحده در کابل در اعلامیه‌ای با اشاره به حمله‌های اخیر طالبان به شهر‌های «زرنج» مرکز ولایت نیمروز، شبِرغان مرکز ولایت جوزجان و پیش از آن به شهر لشکرگاه مرکز ولایت هلمند، اعلام کرد این اقدامات طالبان به‌منظور تحمیل اجباری حاکمیتشان «ناپذیرفتنی» و نقض آشکار توافق دوحه است و با ادعای آن گروه مبنی بر حمایت از راه‌حل سیاسی از طریق مذاکرات صلح دوحه مغایرت دارد. بر اساس توافق آمریکا و طالبان، این گروه تروریستی متعهد شده است هیچ اقدامی برای تسخیر مرکز ولایات در افغانستان انجام ندهد.

در همین حال و در کنار نبرد‌های سختی که در شهر‌های هرات و لشکرگاه میان شبه‌نظامیان طالبان و ارتش افغانستان در جریان است، خبر می‌رسد شهر قندوز در شمال افغانستان نیز شاهد جنگ خیابانی بین دو طرف بوده و درگیری‌ها به مرکز این شهر هم رسیده است. طالبان روز گذشته با انتشار بیانیه‌ای مدعی شده بود قندوز را تصرف کرده و کنترل مقر پلیس، استانداری و زندان این شهر را در دست گرفته است. در‌حال‌حاضر، هلمند در جنوب، بدخشان، تخار و قندوز در شمال شرقی، سرپل در شمال و هرات در غرب نیز در معرض حملات شدید طالبان قرار دارند.

طالبان در هفته‌های گذشته و با خروج نیرو‌های خارجی، به‌ویژه نیرو‌های آمریکایی از افغانستان، بیشتر مناطق روستایی این کشور را تسخیر کرده و اکنون حملات خود را متوجه مراکز ولایات کرده است. سه فرمانده طالبان در روز‌های اخیر گفته بودند این گروه در واکنش به تشدید حملات هوایی آمریکا هم‌زمان با خروج نیرو‌های این کشور از افغانستان، استراتژی خود را از تصرف مناطق روستایی کشور به حمله به مراکز ولایات تغییر داده است.

جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید، روز گذشته در نشست خبری خود با تأیید دستور بایدن برای حمله به مواضع طالبان گفت: «مذاکرات صلح را حداقل به اندازه حملات مسلحانه خود جدی بگیرند؛ چرا‌که این‌گونه حملات به مذاکرات صلح آسیب جدی می‌رساند. طالبان اگر دنبال مشروعیت بین‌المللی است، این‌گونه حملات به آن مشروعیت نخواهد بخشید. باید به‌جای این اقدامات نظامی بر روند صلح متمرکز شوند».

هم‌زمان با این تحولات، سفارت آمریکا از شهروندان این کشور در افغانستان خواسته است تا این کشور را ترک کنند. این سفارت گفته است تصرف غیرقانونی مرکز ولایات از سوی گروه طالبان و «تحمیل اجباری حاکمیت خود بر مردم افغانستان»، خلاف ادعای این گروه مبنی بر تعهد به راه‌حل سیاسی است. ایالات متحده هشدار داده که گروه طالبان به رفاه و حقوق غیرنظامیان افغانستان بی‌اعتنا هستند و بحران انسانی در افغانستان را تشدید کرده‌اند.

آمریکا از طالبان خواسته است با آتش‌بس دائمی و همه‌جانبه موافقت و در مذاکرات صلح مشارکت کنند. از سوی دیگر، بریتانیا نیز از شهروندان خود خواست در چنین بحرانی منتظر کمک نباشند و در اسرع وقت افغانستان را ترک کنند. در این بیانیه همچنین هشدار داده شده است که پرسنل سفارت به دلیل تهدید‌های امنیتی نباید به خارج از پایتخت کابل سفر کنند.

انگشت اتهام غنی به سوی آمریکا

در‌حال‌حاضر روند مذاکرات صلح در افغانستان در ابهام قرار گرفته و درگیری‌های سنگین میان طالبان و نیرو‌های دولتی این کشور ادامه دارد. طالبان قصد دارد با تصرف بیشتر مناطق افغانستان، قدرت چانه‌زنی خود در مذاکرات احتمالی آینده را افزایش دهد. طالبان تقریبا تمام مناطق هم‌مرز با ازبکستان و تاجیکستان را به کنترل خود درآورده و در جنوب غربی این کشور نیز بر ولایت غزنی متمرکز شده است.

در‌حال‌حاضر طالبان بیش از ۱۵۰ شهر از ۴۰۷ شهر افغانستان را به کنترل خود درآورده است. از سوی دیگر، نیرو‌های دولت افغانستان در درگیری با طالبان برای اولین بار کنترل مرکز ولایت نیمروز در مرز ایران را از دست دادند و این شهر هم به کنترل طالبان درآمد. عملیات تهاجمی طالبان علیه نیرو‌های دولتی حدود سه ماه پیش آغاز شد. دولت افغانستان تخمین می‌زند از آن زمان تاکنون بیش از ۴۰ هزار خانواده به دلیل درگیری‌ها مجبور به ترک محل سکونت خود شده‌اند.

در چنین شرایطی، اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان، دلیل وخیم‌شدن اوضاع امنیتی کشورش و تسلط طالبان بر بخش مهمی از خاک افغانستان را تصمیم ناگهانی آمریکا برای خروج تمام نیرو‌های خود از منطقه می‌داند. اشرف غنی در پارلمان این کشور گفت: «ما با یک وضعیت پیش‌بینی‌نشده در سه ماه گذشته مواجه بودیم. دلیل وضعیت کنونی ما این است که تصمیم خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان به صورت ناگهانی و بدون در‌نظر‌گرفتن عواقب آن گرفته شده است».

با‌این‌حال تعدادی از نمایندگان مجلس و فعالان سیاسی افغانستان معتقدند وضعیت امروز کشورشان نتیجه معامله پنهانی گروه طالبان با همکاری سازمان اطلاعات ارتش پاکستان است که در سال‌های گذشته هم بار‌ها متهم به همکاری با گروه‌های تروریستی در افغانستان و پاکستان شده بود.

کشتار اخیر غیرنظامیان در قندهار، هلمند و غزنی از سوی شبه‌نظامیان طالبان باعث شد حامد کرزی، رئیس‌جمهوری سابق افغانستان نیز هشدار بدهد که ممکن است قیام ملی مردم افغانستان علیه طالبان در راه باشد. کرزی از طالبان خواسته است قیام خودجوش مردم را هشداری جدی تلقی کنند و از ادامه جنگ و ویرانی کشور دست بردارند. این هشدار‌های کرزی، اما با واکنش منفی زیادی در افغانستان روبه‌رو شده و رسانه‌ها و سیاست‌مداران، مماشات‌های او با طالبان در دوران ریاست‌جمهوری‌اش را یکی از دلایل قدرت‌گرفتن دوباره این گروه تروریستی می‌دانند.

هشدار سازمان ملل

دبورا لیونز، نماینده سازمان ملل در امور افغانستان نیز اعلام کرده است در درگیری‌های یک ماه اخیر در افغانستان بیش از هزار غیرنظامی کشته شده‌اند و این کشور وارد مرحله‌ای خطرناک و مرگ‌بار شده است و هشدار داد عواقب این وضعیت از مرز‌های افغانستان نیز فراتر خواهد رفت.

در همین حال، بابر بلوچ، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، اعلام کرده است افغانستان در آستانه بحران انسانی دیگری قرار گرفته که فعلا قابل پیشگیری است و باید از آن جلوگیری شود. او گفته است ناتوانی در دستیابی به توافق صلح در افغانستان و ریشه‌کنی خشونت کنونی و عدم جدیت در برابر طالبان، منجر به آوارگی بیشتر درون این کشور و همچنین کشور‌های همسایه خواهد شد. بر اساس آمار سازمان ملل متحد، با آواره‌شدن ۲۷۰ هزار افغان دیگر از ماه ژانویه ۲۰۲۱ تاکنون، شمار کل آوارگان این کشور از سه‌میلیون‌و ۵۰۰ هزار نفر فراتر رفته است.

خلیل‌زاد باید فراخوانده شود

زلمی خلیل‌زاد، معمار توافق‌نامه صلح با طالبان که قول کاهش خشونت‌ها و امضای پیمان صلح را داده بود، اکنون با رعب و وحشتی که طالبان ایجاد کرده، در مرکز انتقاد‌ها قرار گرفته است. بسیاری از منتقدان معتقدند زمان آن فرا‌رسیده است که فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان فراخوانده شود. مایکل روبین، تحلیلگر ارشد آمریکایی در مؤسسه آمریکن اینترپرایز، معتقد است تصاویری که این روز‌ها از افغانستان به جهان مخابره می‌شود، نشان‌دهنده مصیبت و بیانگر فاجعه در سیاست خارجی آمریکاست.

این حوادث یادآور نامه معروف ۴۶ سال پیش سیسوات سیریک ماتاک، شاهزاده کامبوج، به سفیر وقت آمریکا هنگام خروج نظامیان آمریکایی از آن کشور است؛ زمانی که خمر‌های سرخ سراسر این کشور را درمی‌نوردیدند: «من حتی یک لحظه هم فکر نمی‌کردم شما مردمی که آزادی را انتخاب کرده‌اند، تنها بگذارید. شما ما را از حمایتتان محروم کردید و از دست ما هم کاری ساخته نیست. شما ما را ترک می‌کنید و آرزو می‌کنم شما و کشورتان زیر این آسمان خدا شاد و خوشبخت باشید. تنها اشتباه من این بود که شما آمریکایی‌ها را باور کردم».

تاریخ تکرار می‌شود. سه سال پیش مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت، گفت زلمی خلیل‌زاد برای کمک به تلاش‌های صلح به وزارت خارجه می‌پیوندد. در واشنگتن، خلیل‌زاد گزینه مناسبی به نظر می‌رسید. او در افغانستان به دنیا آمده و مثل بسیاری از طالبان، پشتون بود. با فرهنگ افغان‌ها آشنا بود و به هر دو زبان فارسی و پشتو صحبت می‌کرد.

اگر زنان و کودکان افغان در نتیجه روند صلحی که خلیل‌زاد معمارش بود نمی‌مردند، شاید واشنگتن می‌توانست از اسراف‌های خلیل‌زاد چشم‌پوشی کند و اضافه می‌کند این فاجعه اجتناب‌پذیر بود اگر رئیس‌جمهوری آمریکا خلیل‌زاد را کنار می‌گذاشت و نماینده خود را منصوب می‌کرد که روند صلحی را پیگیری کند که واقع‌بینانه، منطقی و کمتر منفعت‌طلبانه باشد. ثابت شد قضاوت خلیل‌زاد اشتباه بود و او کنترل روند را از دست داده است.

زمان آن است او به جای مداخله‌ای که افغان‌ها نمی‌خواهند، ناکامی‌های اطلاعاتی، فرضیه‌های ضعیف و قضاوت‌های نادرستی که روند صلح را مخدوش کرد، بررسی کند. خلیل‌زاد باید روزهایش را در مجلس سنا بگذراند و به سؤال‌ها درباره اینکه کجای کار اشتباه بود و چرا اشتباه بود، پاسخ دهد.