برنده‌ها و بازنده‌های لو رفتن فایل صوتی ظریف

وب سایت روزآروز: ۵۰ روز مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، فایل سه‌ساعته‌ای از گفتگوی سعید لیلاز، اقتصاددان نزدیک به دولت روحانی، با محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران، منتشر شد. این فایل را شبکه تلویزیونی ایران‌اینترنشنال منتشر کرد که توسط سرمایه‌داران نزدیک به دولت سعودی تامین مالی می‌شود.

ابتدا چند بخش تقطیع‌شده از این گفتگو منتشر شد که در آن ظریف بیشتر به اختلاف‌نظرهای خود با قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس که سال ۹۸ توسط آمریکا ترور شد، می‌پرداخت. اما ساعاتی بعد، خبرنگاران شبکه ایران‌اینترنشنال اعلام کردند که تمامی این فایل در کلاب‌هاوس این شبکه پخش خواهد شد. هنوز پخش این فایل در کلاب‌هاوس این شبکه تمام نشده بود که فایل گفتگو در کانال‌های تلگرامی پخش شد.

درباره گفتگو این را می‌دانیم که در ششم بهمن سال ۱۳۹۹ و ذیل تاریخ شفاهی اعضای دولت روحانی انجام گرفته است. وب‌سایت تسنیم در یادداشتی ادعا کرده است که این گفتگوها در مجموعه زیر نظر حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور و رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، انجام گرفته است.

اما فارغ از محتوای گفتگو، که مطمئناً تا مدت‌ها در مرکز بحث‌‌های سیاسی قرار خواهد گرفت، چه کسانی از فاش شدن این گفتگو سود کردند و چه کسانی زیان؟

بازنده‌ها

سعید لیلاز: با نگاهی به فضای مجازی به آسانی می‌توان دید که اجماعی علیه او شکل گرفت. او بارها محور گفتگو را منحرف کرد، در صحبت‌هایی ظریف که خاوی نکات مهمی بودند، پرید که در نهایت اعتراض ظریف را هم به دنبال داشت. اگر اشراف و حافظه قدرتمند ظریف نبود اشتباهات مکرر لیلاز در یادآوری‌های تاریخی می‌توانست این گفتگو را به یک افتضاح تاریخی برای وزیر امور خارجه ایران تبدیل کند. متلک‌های زن‌ستیزانه لیلاز که در شأن گفتگو با یک وزیر نبود، احتمالا برای او سنگین تمام خواهد شد. لیلاز در یک مورد رقابت تاریخی ایران و عربستان سعودی را تا دوران صفویه عقب برد که چنین اشتباه تاریخی از استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی پذیرفتنی نیست.

محمدباقر قالیباف: او این روزها بدشانس‌ترین سیاستمدار ایرانی است. به‌فاصله اندکی شاهد دو نامه بود که اصلاً برایش خوب نبود؛ نامه‌ای علیه خودش به دلیل دستکاری رئیس کمیسیون برنامه‌وبودجه در بودجه دولت پس از تصویب دولت و نامه ۲۲۰ نفر از نمایندگان در دعوت از ابراهیم رئیسی برای ورود به انتخابات ریاست‌جمهوری.

استراتژی قالیباف برای حضور در انتخابات - چیزی که در آن کارکشته و باسابقه است- اولویت دادن اهمیت کار اجرایی بر دیپلماسی است. در مناظرات سال ۹۲ تا زمانی که مشاجره علی‌اکبر ولایتی و سعید جلیلی بر مخاطبان مناظره روشن نکرد در بالاترین سطوح نظام هم بر سر پیشبرد مذاکرات اختلاف هست، در صدر نظرسنجی‌ها بود و بعد از آن اقبالش رو به زوال گذاشت.

توئیت محمود رضوی دقایقی بعد از پایان انتشار فایل صوتی گفتگوی ظریف در کلاب‌هاوس ایران‌اینترنشنال نشان داد که تیم قالیباف می‌داند که چه ضربه‌ای خورده است. اگرچه رضوی انتشار فایل را بازی پیچیده اصلاح‌طلبان می‌داند اما در نهایت اعتراف کرد که انتشار این فایل صوتی «زمین بازی انتخابات از کارآمدی، به سمت مذاکره، سازش، تحریم» برد.

اصول‌گرایان، نظامیان و مخالفان برجام: ظریف در این گفتگو به دوقطبی مشخصی اشاره کرد: میدان-دیپلماسی. اغلب کاندیداهای ریاست‌جمهوری اصول‌گرایان، نظامی و مخالف برجام هستند. حالا همه آن‌ها در زمینی بازی می‌کنند که نام تیم‌ها را از قبل محمدجواد ظریف انتخاب کرده است.

روایت او از پشت‌پرده روزهای پنهانکاری اسقاط هواپیمای اوکراینی کار را برای مردان میدان سخت خواهد کرد.

روسیه: وزیر خارجه ایران برای اولین‌بار به صراحت به نقش مخل همسایه شمالی در مذاکرات برجام اشاره کرد. خب روسیه هیچ‌وقت در ایران محبوب نبوده است اما به نظر می‌رسید در کارنامه‌اش یک نقطه مثبت دارد به اسم همکاری برای جوش دادن معامله ایران و غرب که آن را هم ظریف پاک کرد.

عربستان سعودی: این هم عجایب روزگار است که خلق‌الله از رسانه‌ای که من‌غیرمستقیم از سوی دربار سعودی تامین مالی می‌شود، حرف‌های صریح وزیرخارجه‌شان را بشنوند درباره اینکه این کشور چقدر در مسیر برجام سنگ‌اندازی کرده است. در یک قلم، سعودی توافق ابتدایی ایران و طرف‌های غربی را که آذر ۹۳ به نتیجه رسیده بود، تا فروردین سال بعد به تاخیر انداخت.

بی.بی.سی فارسی: واضح است که هیچ رسانه داخلی نمی‌توانست چنین فایلی را منتشر کند. می‌ماند رسانه‌های خارج‌نشین که علی‌القاعده بی.بی.سی فارسی یکی از مهم‌ترین‌شان است. در رقابت رسانه‌ای اما فعلا ایران‌اینترنشنال از بی.بی.سی فارسی جلو زده است. البته این را باید در نظر داشت که بی.بی.سی فارسی یک رسانه دولتی است؛ آن‌هم دولتی که در فرایند احیای برجام طرفِ مذاکره با ایران است. شاید در اینکه «فاش‌کنندگان» فایل را به این شبکه‌ درز نداده‌اند حکمتی باشد.

محمود احمدی‌نژاد و سعید جلیلی: این دو آب از سرشان گذشته اما خب همیشه جا برای افشای افتخارات‌شان هست. سعید جلیلی اگر سوخته بود حالا با حرف‌های ظریف خاکسترش بر باد رفت. البته که احمدی‌نژاد جان‌سخت‌تر است.

حسن روحانی: بله! دست‌آخر یکی جرات کرد تبختر این مرد را در یک سند تاریخی ثبت کند. اما غیر از این ثبت تاریخی، واقعیت این است که در روایت سه‌ساعته و نیمه وزیر امورخارجه ایران، سهم مردی که روزگاری «شیخ دیپلمات» نامیده می‌شد، بسیار اندک است.

برنده‌ها

برجام: آن‌هایی که معتقدند انتشار این فایل به مذاکرات فعلی به ضربه می‌زنند حواس‌شان نیست یک روز قبل از انتشار این فایل، توافق کلی به سرانجام رسیده است. تیر از کمان رها شده. البته در سیاست هیچ‌چیز قطعی نیست اما دست‌کم صحبت‌های ظریف در مورد برجام به احتمال زیاد موازنه سیاسی را به نفع احیای آن تقویت خواهد کرد. اگرچه همین حالا هم تصمیم نظام درباره این موضوع مشخص و اعلام شده است.

این فایل صوتی نشان داد ظریف تنها سرمایه دولت و اصلاح‌طلبان در سیاست خارجی است. اظهارات پر‌ت‌وپلای سعید لیلاز و اصلا نفس انتخاب او برای مصاحبه نشان داد که ظریف در حوزه سیاست خارجی چقدر تنها و بی‌کس است.

محمدجواد ظریف: قطعا انتشار فایل صوتی به محبوبیت او خواهد افزود. به همین خاطر مخالفان برجامْ دولت را مسئول انتشار این فایل می‌دانند یا براندازان ماجرا را «بازی خودشان» می‌خوانند. اگر بتواند نامزد ریاست‌جمهوری شود، یا دست‌کم حامی یک نامزد طرفدار مذاکره شود و آن نامزد رای بیاورد، یا دست‌کمِ دست‌کم با پررنگ کردن تقابل میدان-دیپلماسی وزنه آرای نامزد طرفدار مذاکره را سنگین کند، برده است. برخی از «سوختن» او حرف می‌زنند و انتظار دارند با او برخوردی جدی شود. قطعا تا ماه‌ها توپخانه اصول‌گرایان او را خواهد نواخت اما بعید است که یک نظام سیاسی در ماه‌های آخر دولت و در حین برگزاری جدی‌ترین مذاکرات با قدرت‌های جهانی و رقبای منطقه‌ای، دست به مهره وزیرش بزند. بعد از آن هم خدا بزرگ است.

قاسم سلیمانی: ظریف یک دو قطبی سیاه و سفید از تقابل میدان و دیپلماسی درست کرد اما هم‌زمان چهره‌ای خاکستری از فرمانده ترورشده سپاه قدس ساخت. مردی که به ادعای وزیر امورخارجه از استفاده خطوط هوایی دولتی برای نبرد نیابتی در سوریه ابایی ندارد و از سوی دیگر حاضر است شخصاً پای میز مذاکره‌ با سعودی‌ها بنشیند.

حواس‌مان باشد هدف ظریف حفظ برجام - به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد زندگی سیاسی‌اش- است. استراتژی او زدن موانع «واقعا موجود» در برابر برجام است و این مانع واقعا موجود در برابر برجام، فعلا «پروپاگاندای» اصول‌گرایان با استفاده از فرمانده ترورشده است. وقتی خط صحبت‌های ظریف را پیگیری می‌کنید می‌بینید آنچه او زیر ضرب می‌گیرد پروپاگاندای اصول‌گرایان است و قطعا تصویری که از قاسم سلیمانی ارایه می‌دهد مطلوب این تصویرسازی معمول نیست.

این را هم باید مدنظر داشت که انتقادات او به قاسم سلیمانی متکی به یک اصل بسیار مهم است: در تعامل نیروی مدنی (دولت) و نظامی، نیروی نظامی باید ذیل نیروی مدنی باشد تا ترکیب زور و اقناع بیشترین دستاورد را داشته باشد.

علی لاریجانی: رو شدن «ساده‌لوحی»‌اش در اعتماد به روسیه در سال ۱۳۸۵ (تنها جایی که پارازیت‌های مداوم لیلاز روی مغز ظریف توانست به بیان حاق مطلب کمک کند) خدشه‌ای جدی در اعتبار این محافظه‌کار از اینجا رانده از آنجا مانده ایجاد کرد. برای آرام‌ترین مرد خاندان لاریجانی این‌ «جسارت‌های» جزئی اهمیتی ندارند. لاریجانی‌ها می‌دانند که جوجه را روز انتخابات می‌شمارند. اگر صحنه انتخابات از هر گزینه اصلاح‌طلب یا حامی تعامل با غرب خالی باشد، لاریجانی این امید را دارد که با یکی دو بازی زبانی - به سبک حسن روحانی در سال ۹۲- از نیروی آزاد شده حمایت از مذاکره بهره ببرد. اما او وقتی شانس دارد که صحنه خالی باشد. باید امیدوار بود، اما با توجه به سنت شورای نگهبان احتمالا همه چیز طبق پیش‌بینی علی لاریجانی پیش خواهد رفت. پس باید او را جزو کسانی قرار داد که از انتشار فایل صوتی ظریف سود می‌برند.

ایران‌اینترنشنال: در سطح رسانه‌ای همان‌قدر که بی.بی.سی فارسی باخت ایران‌اینترنشنال بُرد. با بسته شدن پرونده آمدنیوز، حالا این شبکه می‌تواند ناشر اطلاعاتی باشد که هراز چندگاه به دلیل تعارضات جناحی در ایران، «فاش» می‌شوند. ایران‌اینترنشنال البته فقط یک سرپوش بود چون در نهایت نتوانست ناشر انحصاری فایل صوتی باشد. به‌علاوه نتوانست رویکرد خود را هنگام انتشار خبر به مخاطب القا کند. ایران‌اینترنشنال فقط برای چند ساعت برتری رسانه‌ای در های‌لایت کردن بخش‌های مورد نظرش داشت. کل گفتگو آنقدر پتانسیل داشت که خارج کردن انحصار معنابخشی به خبر از دست این شبکه کار بسیار ساده‌ای برای کاربران اصلاح‌طلب و حامی دولت بود.

با این‌حال انتخاب شبکه‌ تلویزیونی متصل به دولتی صددرصد مخالف برجام و آشتی ایران و غرب، از سوی «افشاگران» لابد حکمتی داشته. افشاگران یا خیلی احمق بوده‌اند یا خیلی باهوش. بستگی دارد افشاگر چه کسی بوده است.

هم‌ بازنده هم برنده

حسام‌الدین آشنا: قطعا به خاطر اینکه گفتگو تحت سرپرستی مجموعه او انجام شده - آنطور که وب‌سایت تسنیم ادعا کرده- تحت‌فشار قرار می‌گیرد. اما از سوی دیگر، پارانویای اصول‌گرایان برندش به عنوان یک استراتژیست امنیتی را تقویت می‌کند. چیزی که آشنا قطعا از آن خوشحال خواهد شد.