عیدی تلخ برای کاربران اینترنت در ایران

دنیای‌اقتصاد: این بدترین پایان‌بندی برای سال پر از اختلال اینترنتی است. درحالی که گلایه‌ها از کیفیت اینترنت به امری دائمی بدل شده و به دلیل وجود انحصار در برخی بخش‌ها حداقل در کوتاه مدت امکان بهبود شرایط وجود ندارد، به تازگی اتفاق جدیدی کلکسیون اختلالات اینترنت کشور را کامل کرده است.

مدتی است که کاربران اعلام می‌کنند شب‌ها خصوصا ساعت ۹ به بعد، کیفیت اینترنت به‌صورت جدی افت می‌کند و با کندی و قطعی مکرر اینترنت مواجه می‌شوند. در این راستا و درحالی که پیش‌تر اطلاعیه‌ای در‌این‌باره اعلام نشده بود، روز جمعه، مدیر‌کل دفتر حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان اعلام کرد که علت افت کیفیت اینترنت در مدت اخیر، قطعی مسیر ارتباطات اینترنت بین‌الملل زیرساخت از طریق قطر بوده است. وی تاکید کرد: در پی این اتفاق، چند هفته‌ای است که ۸۵۰ گیگابیت از ظرفیت اینترنت زیرساخت از دست رفته است.

براساس گزارش شرکت زیرساخت به سازمان رگولاتوری، احتمالا این قطعی تا ۱۵ فروردین ادامه خواهد داشت. در این گزارش اعلام شده است، «قطعی در دریای مدیترانه و حد فاصل مصر و ایتالیا رخ داده و اپراتور بالادست شرکت قطری اعلام کرده تا ۴ فروردین به‌دلیل مانور نیرو‌های ناتو امکان ورود به حریم دریایی نقطه قطع را ندارد.» با این حال این دفتر پیش‌بینی می‌کند که رسیدگی به شرایط تا ۱۵ فروردین طول بکشد و تا آن زمان این مشکل برطرف نشود. این درحالی است که در آستانه نوروز قرار داریم و احتمالا در ایام تعطیلات مصرف اینترنت کاربران افزایش پیدا خواهد کرد. بسیاری از مردم که به‌دلیل محدودیت‌های کرونایی در منزل خواهند ماند، برای سرگرمی و دید و بازدیدهای آنلاین سراغ اینترنت می‌روند و همین امر شرایط را بدتر نیز خواهد کرد.

اختلال جدید این‌بار از سمت زیرساخت

پیمان قره‌داغی، مدیرکل دفتر حفاظت از حقوق مصرف‌کننده رگولاتوری در گفت‌وگو با همشهری اعلام کرده است که «این قطعی معادل ۲۰ درصد کل ارتباطات بین‌الملل کشور را شامل می‌شود.» مساله‌ای که پیش‌تر بارها به آن تاکید شده، آن است که چرا باید انحصار زیرساخت‌های اینترنتی در دست یک سازمان دولتی باشد و شرکت‌های اینترنتی نتوانند به‌صورت جداگانه برای فراهم کردن اتصال مستقیم اینترنتی اقدام کنند. در نظر نگرفتن مسیری جایگزین برای تعدیل بار ترافیک شبکه در مواقع اختلالات مقطعی، ایرادی است که سال‌ها پیش مکررا ایجاد مشکل می‌کرد و هیچ‌گاه چاره‌ای برای آن اندیشیده نشد. اما با توجه به بهبود ارتباطات زیرساخت مدتی بود که به فراموشی سپرده شده بود. وزیر ارتباطات اخیرا در یک سخنرانی گفته بود انحصار زیرساخت تا پایان دولت شکسته خواهد شد.

با این حال موضوع توسعه پهنای بند فقط به شرکت ارتباطات زیرساخت مربوط نمی‌شود و این شرکت برای توسعه پهنای باند به موافقت نهادهای دیگری مانند شورای‌عالی فضای مجازی نیاز دارد. مساله شبکه ملی اطلاعات مدتی است که به یکی از اولویت‌های شورای‌عالی فضای مجازی تبدیل شده، در نتیجه صدور مجوز برای توسعه پهنای باند اینترنت بین‌الملل چندان با سیاست‌های مدنظر این شورا هم خوانی ندارد. قره‌داغی اظهار کرده است که شرکت زیرساخت، علت فراهم نبودن پهنای باند رزرو برای شرایط قطعی را طولانی شدن فرآیند اخذ مجوز از مرکز ملی فضای مجازی برای افزایش ظرفیت بین‌الملل دانسته و همین امر باعث ایجاد این وضعیت شده است.

با این‌حال شرکت زیرساخت گفته است، مرکز ملی فضای مجازی به‌تازگی مجوز ۴۰۰ گیگابیت ظرفیت ذخیره صادر کرده است که به زودی (حداکثر تا دوشنبه) به‌طور کامل وارد مدار خواهد شد. اعمال نظرهایی مانند موافقت نمایندگان مجلس با افزایش ۱۰ درصدی حق‌الامتیاز و حق‌السهم دولت از اپراتورهای ارائه‌دهنده خدمات مخابراتی و اختصاص آن به حمایت از تولید محتوا و فعالیت‌های نظارتی و فرهنگی در فضای مجازی نشان می‌دهد که نباید انتظار فراهم شدن تسهیلاتی برای بهبود کیفیت اینترنت بین‌الملل را داشته باشیم.

امید به اتخاذ تصمیماتی که باعث بهبود شرایط کیفیت اینترنت بین‌الملل شود به قدری کمرنگ است که حتی در یک ماه اخیر، نمایندگان با تهدید تلقی کردن اینترنت ماهواره‌ای، بخشی از افزایش ۱۰ درصدی حق‌السهم اپراتورها را به شرکت مخابرات ایران اختصاص دادند تا بتواند با آن مقابله و رقابت کند. بااین حال هفته گذشته، محمدجواد آذری‌جهرمی وزیر ارتباطات در مراسم رونمایی از اولین اینترنت خانگی ۵G، یکی از راه‌های برون رفت از مشکل ایجاد شده ناشی از انحصار مخابرات و فشار بر شبکه اینترنت همراه را رفتن به سمت نسل پنجم اینترنت خواند.

وزیر ارتباطات با تاکید بر اینکه استفاده از فناوری ۵G برای اینترنت خانگی می‌تواند کیفیت اینترنت را حتی تا ۳۰ برابر بهبود دهد، گفت: با هدف تعدیل فشاری که در مدت اخیر بر شبکه اینترنتی کشور وارد آمده و موجب نارضایتی مردم شده، رفتن به سمت تکنولوژی ۵G-FWA را در برنامه قرار داده‌ایم. وی افزود: بالا رفتن کیفیت تا این حد، ارتقای قابل‌توجهی است که می‌تواند تاثیر خوبی در شبکه تلفن همراه یا خانگی داشته باشد. بنابراین استراتژی ما بر این بود که برای حل این مشکلات به شرکت‌های FWA مجوز بدهیم که به سمت نسل پنجم حرکت کنند و پهنای باند بیشتری به اینترنت بدهند.

فرار از پیشرفت

با وجود آنکه در کشورهای پیشرفته تمرکز بر ورود تکنولوژی‌های جدید برای ارائه اینترنتی با کیفیت بهتر و قیمت مقرون به صرفه تر است، نمایندگان مجلس نه تنها گامی در این راستا برنمی‌دارند بلکه با ایجاد شرایطی که هزینه نهایی آن با گران شدن تعرفه اینترنت به مصرف‌کننده نهایی تحمیل می‌شود، در تلاش برای محدود کردن هرچه بیشتر اینترنت بین‌الملل هستند. طبق مصوبه مجلس قرار است شرکت مخابرات ایران با هزینه مردم، شرایطی فراهم کند تا با یک تکنولوژی نسل قبل به جنگ با جدیدترین تکنولوژی دنیا در زمینه ارائه اینترنت، یعنی اینترنت ماهواره‌ای برود.

حمید ضیایی‌پرور، پژوهشگر رسانه، در گفت‌وگو با «ایرنا» گفته است، این فناوری بالاخره خواهد آمد و تمام دنیا را فرا خواهد گرفت. کسانی که برای مقابله با این فناوری مصوبه می‌دهند احتمالا شناخت درستی از پروژه اینترنت ماهواره استارلینک ندارند. وی ضمن مخالفت با مصوبه مجلس مبنی بر مقابله با فناوری اینترنت ماهواره‎‌ای گفته است: «مجلس از شرکت مخابرات خواسته این کار را انجام دهد. مخابرات چه کاری می‌تواند در زمینه اینترنت ماهواره‌ای انجام دهد؟ مثلا می‌خواهد پارازیت بیندازد؟ اگر این کار را هم بخواهند انجام دهند به سازمان فضایی ایران ارتباط دارد.

البته اگر این بودجه را به پلیس فتا یا قوه‌قضائیه می‌دادند ممکن بود بتوانند این ماهواره‌ها را ردیابی کنند که تازه در این حالت هم اتفاق خاصی نمی‌افتد.» وی ضمن انتقاد از افزایش ۱۰ درصدی حق‌السهم پرداختی شرکت‌های اینترنتی تاکید کرده است: این افزایش حق‌السهم که از مردم و مشترکین تامین می‌شود با شعارهای مجلس مبنی بر مبارزه با گرانی مخالف است. در مصوبه مجلس آمده اپراتورها حق اضافه کردن قیمت اینترنت را ندارند. وقتی حق السهم ۱۰ درصد اضافه شود، شرکت اگر قیمت اینترنت را بالا نبرد ورشکسته می‌شود. شرکت یا باید سرعت اینترنت را پایین بیاورد یا قیمت را افزایش دهد که در هر دو صورت مردم ضرر خواهند کرد. ضیایی‌پرور در تشریح عظمت پروژه اینترنتی ماهواره استارلینک می‌گوید: ایلان ماسک(کارآفرین در زمینه فناوری اطلاعات و صاحب شرکت‌ اسپیس ایکس) به‌عنوان اولین دارنده ماهواره منظومه‌ای مدار پایین، قصد دارد بیش از ۱۲ هزار ماهواره به مدار زمین پرتاب کند که این تعداد در فاز اول خاک آمریکا و کانادا را پوشش می‌دهند و در فاز بعدی پوششی جهانی ایجاد خواهند کرد. وی می‌افزاید: الان ماهواره مدار پایین استار لینک در هر لحظه قادر است خاک آمریکا و کانادا را تحت پوشش اینترنت قرار دهد.

این ماهواره‌ها به‌زودی کشورهای دیگر را هم تحت پوشش قرار می‌دهند. مدیرکل اسبق مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با بیان اینکه ایلان ماسک تا الان ۹۰۰ ماهواره به فضا پرتاب کرده توضیح داد: برای آنکه به اهمیت این خبر پی ببریم باید بدانیم کل شبکه جی‌پی‌اس که در دنیا موقعیت‌یابی می‌کند، مشتمل بر ۶۰ ماهواره است. در آینده جی‌پی‌اس جمع می‌شود و روی ماهواره‌های استار لینک می‌رود. این اتفاق ابعاد عجیب و غریبی دارد و مقابله با آن با طرح‌های خنده‌دار ممکن نیست. این پژوهشگر رسانه‌ای با یادآوری اینکه ماهواره‌های مدار پایین به‌صورت مستقیم اینترنت را به کاربر نهایی می‌دهند تاکید کرد: کاربر اگر گیرنده کوچکی به قیمت ۱۵۰۰ دلار داشته باشد می‌تواند به اینترنت وصل شود. کسانی که این اینترنت را دریافت کرده‌اند از سرعتش خیلی راضی هستند.

یک ایرانی در توییتر نوشته بسته اینترنت ماهواره‌ای را خریداری و دریافت کرده است. البته این اینترنت در ایران جواب نمی‌دهد. این استاد ارتباطات معتقد است: اینترنت ماهواره‌ای حاکمیت اینترنت در ایران و برنامه‌ریزی‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و این حاکمیت را از حوزه دولت‌ها به حوزه شرکت‌ها منتقل می‌کند. فیلترینگ، قیمت اینترنت، اپراتورها و فروش تحت‌تاثیر اینترنت ماهواره‌ای قرار می‌گیرد.

آمارهای رگولاتوری از کاربران اینترنت

آخرین گزارش رگولاتوری از وضعیت اینترنت کشور از نفوذ ۱۰۴ درصدی اینترنت حکایت دارد به نحوی که نزدیک به ۹۳ درصد مردم کاربر اینترنت موبایل هستند؛ اما نفوذ اینترنت ثابت خانگی همچنان ۱۱ درصد است. گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مربوط به توسعه ارتباطات پهن باند ثابت و سیار در کشور تا پایان آذر سال ۹۹ است. برآوردهای رگولاتوری نشان می‌دهد که ضریب نفوذ اینترنت پهن باند ثابت در کشور ۵۷/ ۱۱ درصد است و این آمار نسبت به ۳ ماهه قبل از این، تغییر محسوسی نداشته است. هم اکنون ۹ میلیون و ۷۱۸ هزار و ۴۳۹ نفر در کشور از فناوری‌های اینترنت ثابت استفاده می‌کنند و نسبت به ۳ ماهه دوم سال ۹۸ تنها حدود ۳۰۰ هزار نفر به این آمار اضافه شده است.

کم اقبالی اینترنت ثابت به نارضایتی کاربران از کیفیت و قیمت این فناوری مربوط می‌شود و با وجودی که پیش‌بینی می‌شد در یک سال اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا و رواج آموزش مجازی، کاربران بسیاری به سمت استفاده از اینترنت ثابت سوق پیدا کنند، اما به‌دلیل عدم توسعه این بخش، کاربران استفاده از اینترنت موبایل را ترجیح داده‌اند. هم اکنون ضریب نفوذ اینترنت موبایل در کشور ۴۹/ ۹۲ درصد است و بیش از یک میلیون نفر در کمتر از ۳ ماهه گذشته به تعداد مشترکان اینترنت موبایل افزوده شده است.