اقبال جهانی به دستمزد منطقه‌ای

خراسان: یکی از اهداف مهم اقتصادی- اجتماعی دولت ها حمایت و پشتیبانی از نیروی کار برای حفظ و ارتقای قدرت خرید و رفاه زندگی و تامین امنیت شغلی آنان و در نهایت ایجاد محیطی مناسب برای نیروهای فعال جامعه است. به همین دلیل هر سال در ماه های پایانی سال، شورای عالی کار جلساتی را برای تعیین حداقل حقوق و دستمزد کارگران با حضور نماینده کارگران، نماینده کارفرمایان و نماینده دولت تشکیل می دهد تا حداقل حقوق کارگرها را برای سال آینده تعیین کند.

اتفاقی که هر سال به یکی از چالش‌های مهم کشور تبدیل می‌شود و در بیشتر موارد هم در حالی حداقل دستمزد تعیین می شود که هیچ کدام از دو طرف از آن رضایت ندارند. اما نگاهی به شیوه دیگر کشورها در تعیین حداقل دستمزد نشان می دهد که شیوه سنتی که در کشور ما در حال اجراست نسبت به کشورهای دیگر نقص هایی دارد. هرچند امسال موضوع منطقه ای شدن دستمزد در کشورمان به نتیجه نرسید اما امیدواریم در سال آینده به این موضوع توجه شود. امروز ضمن بررسی تاریخچه تعیین حقوق و دستمزد به تجربه دیگر کشورها برای تعیین حداقل حقوق و دستمزد کارگران پرداخته ایم.

تاریخچه حداقل دستمزد

از قرن ها پیش حداقل دستمزد مورد توجه بوده است. ماهنامه کار و جامعه مدعی است از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح موضوع حداقل دستمزد در قوانین حمورابی دیده شده. در آن سال ها مزد کارگران این گونه تعیین می شده که هر کارگر باید سالانه ۸ گوسفند مزد بگیرد یا بر اساس لوح های به دست آمده از تخت جمشید مشخص است که مزد کارگران در آن سال ها عمدتا به صورت کالا پرداخت می شده و پایه اصلی محاسبه آن «جو» بوده است.

در عصر نو هم زلاندنو در سال ۱۸۹۴، استرالیا در سال ۱۹۰۲، انگلستان در سال ۱۹۰۹، فرانسه در سال ۱۹۱۵، اتریش در سال ۱۹۱۸، اسپانیا در سال ۱۹۲۶ و بلژیک در سال ۱۹۳۴ قوانینی را در خصوص حداقل دستمزد به اجرا گذاشتند. در ادامه برخی کشورهای آفریقایی بعد از جنگ جهانی اول قوانینی را به منظور جلوگیری از سوء استفاده از استخدام کارگران بومی تصویب کردند.

در ایران موضوع حداقل دستمزد به صورت قانونی در تبصره یک ماده 14 اولین قانون کار مصوب 1325 دیده شده است. به موجب ماده 41 قانون کار 1365 شورای عالی کار همه ساله موظف است میزان حداقل دستمزد کارگر را برای نقاط مختلف کشور یا صنایع مختلف با توجه به معیارهای تعریف شده تعیین کند.

نحوه تعیین حداقل دستمزد در کشورها

با نگاهی اجمالی به نحوه تعیین حقوق و دستمزد در دیگر کشورها می بینیم که در بیشتر کشورها حداقل دستمزد به صورت منطقه ای تعیین می شود. این در حالی است که این اتفاق در کشور ما به صورت ملی رخ می دهد. البته در سال 1353 در کشور ما هم دستمزد به صورت منطقه ای و بر اساس نوع شغل تعیین می شده به طوری که مزد کارگران کارخانه های لاستیک سازی با دستمزد کارگران تلویزیون سازی متفاوت بوده است.در ادامه به تجربه چند کشور در نحوه تعیین مزد اشاره کرده ایم.

انگلستان - حداقل حقوق بر اساس سن

بعضی از کشورها در کنار تعیین حقوق بر اساس منطقه برای سنین متفاوت هم حداقل حقوق متفاوتی را در نظر می‌گیرند. انگلستان یکی از همین کشورهاست که براساس سن حداقل دستمزد را تغییر می دهد. حداقل حقوق برای شاغلان با سن بالای ۲۵ سال 8.72 یورو، برای سنین ۲۱ تا ۲۴ سال 8.2 یورو، برای سنین ۱۸ تا ۲۰ سال 6.45 و برای افراد زیر ۱۸ سال حداقل حقوق 4.15 یورو است.

در بسیاری از کشورها افراد با سنین پایین نیز برای آموزش مهارت‌های لازم وارد بازار کار می‌شوند و به این دلیل که افراد کم سن عموما تنها افراد شاغل در خانواده نیستند لازم نیست که آن ها نیز حداقل حقوق بالایی داشته باشند. البته شاغل بودن افراد با سن زیر ۱۸ سال در کشورهای پیشرفته متفاوت از مفهوم کودکان کار در کشورهای توسعه نیافته است و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت.

آمریکا - حداقل حقوق ایالتی

در آمریکا هم حداقل حقوق در ایالت‌های مختلف با توجه به نوع جمعیت شاغل و هزینه‌های زندگی متفاوت است. البته دنیای اقتصاد در گزارشی نوشت: «دولت بایدن و حزب دموکرات در برنامه‌ای که پیش از انتخابات ارائه داده‌اند، پیشنهاد افزایش دوبرابری حداقل حقوق فدرال را مطرح کرده‌اند. براساس این برنامه سیاستی، دولت فدرال قرار است در مدت زمان چهار سال به‌تدریج حداقل حقوق فدرال را در مناطق مختلف یکسان و به عدد ۱۵ دلار برساند.» این سیاست موافقان و مخالفان بسیاری را در محافل آکادمیک داشته و در این باره نظرات موافق و مخالف بسیار است. برخی از صاحب‌نظران معتقدند افزایش ناگهانی حداقل حقوق، بر بیکاری تاثیر زیادی دارد و باعث می شود شغل های غیررسمی زیادی ایجاد شود.

چین - حداقل حقوق بر اساس منطقه

بر اساس گزارش ها، در چین تمامی سطوح دستمزدی به صورت منطقه ای تعیین می شود. استانداردهای مجزایی در سطوح استانی، منطقه ای و شهری توسط دولت های محلی در نظر گرفته و برای تایید به شورای دولت فرستاده می شود. معیارهای مورد استفاده در تنظیم حداقل دستمزد عبارتند از: 1- حداقل هزینه زندگی برای برآورده کردن نیازها و هزینه های اساسی کارگران و خانواده هایشان 2- میانگین سطح دستمزد کل جامعه 3- بهره وری 4- شرایط اشتغال در کشور 5- تفاوت میان مناطق در زمینه توسعه اقتصادی 6- مزایای تامین اجتماعی. تمامی این موارد در فرمول خاصی جای داده شده است و دستمزد نهایی تعیین می شود. حداقل دستمزد در چین حداقل هر دو سال یک بارو با مشورت دولت، نمایندگان کارگران و کارفرمایان تعیین می شود.

اندونزی - توافق از سال دوم به بعد

تعیین حداقل دستمزد در اندونزی هم به صورت غیرمتمرکز انجام می گیرد و مسئولان دولتی هر استان نرخ حداقل دستمزد را برای استان، شهر و بخش تعیین می کنند. همه کارگران مشمول قانون حداقل دستمزد می شوند. البته کارآموزان، نوجوانان و افراد ناتوان مشمول حداقل دستمزد نمی شوند ولی حداقل دستمزد تنها برای کارگرانی که در سال اول خدمت خود هستند، معتبر است و پس از آن، نرخ دستمزد بنابر توافق کارگر یا مجمع کارگران و بنگاه مدنظر تنظیم می شود.

ژاپن - حداقل حقوق براساس حرفه

در ژاپن سه نوع مختلف حداقل دستمزد وجود دارد. یکی حداقل دستمزد منطقه ای است بدون توجه به صنعت یا حرفه، یک نوع حداقل دستمزد بر اساس مشاغل مختلف و یک نوع حداقل دستمزد هم برای کارگرانی است که در صنایع خاص و ملی مشغول کار هستند اما در تعیین حداقل دستمزد در ژاپن سه معیار کلی وجود دارد. 1- هزینه امرار معاش کارگران 2- دستمزد کارگران با شرایط مشابه 3- ظرفیت پرداخت کارفرمایان.

ضرورتی به نام «دستمزد منطقه ای»

تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد تعیین حداقل دستمزد در سطح ملی شاید کمی به دور از انصاف باشد و باید حداقل حقوق تابع شاخص ها در مناطق مختلف تعیین شود. منظور از حقوق منطقه این است که دستمزد تابع شرایط اقتصادی منطقه ای است که کارگر در آن زندگی می کند و سه مولفه بهره‌وری کارگاه‌های منطقه، هزینه‌های زندگی در آن مناطق و توان پرداخت حقوق توسط بخش خصوصی آن منطقه برتعیین حداقل حقوق کارگران اثرگذار است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند این الگوی تعیین دستمزد علاوه بر این که منطقی تر است، باعث انتقال سرمایه و طرح های اقتصادی و صنعتی به مناطق کم برخوردار می شود که طبعا مزد کمتری برای نیروی کار در آن پرداخت می شود و عملا توسعه این مناطق را هم در پی خواهد داشت. با این حال، برخی از کارشناسان هم از خطراتی گفته اند که ممکن است افزایش بیش از حد حقوق برای کارگران به همراه داشته باشد.

آن ها معتقدند که افزایش بیش از حد حداقل حقوق باعث می شود کارفرماها دست به اخراج نیروی کار رسمی بزنند و از کارگران غیررسمی استفاده کنند. براساس برخی از تخمین ها در کشورمان 50 درصد از نیروی کار را کارگران غیررسمی تشکیل می دهند. کارگر غیررسمی به این معناست که افراد قرارداد رسمی کاری ندارند و با حقوق توافقی که رقمی پایین تر از حداقل حقوق تعیین شده است برای کارفرمایان کار می کنند.