الف‌بایی که به آخر نرسید
ایرج کابلی سال‌ها برای اصلاح شیوه نگارش خط فارسی تلاش کرد
روزنامه همشهری: ایرج کابلی که روز چهارشنبه در اثر بیماری در ۸۲ سالگی درگذشت، نویسنده و مترجم، خط‌شناس و زبان‌شناس و پژوهشگر شعر بود. با اینکه کابلی در چندین حوزه فعال بود، اگر بخواهیم دغدغه اصلی او را که عمده فعالیتش را شکل می‌داد مشخص کنیم، بی‌شک باید روی اصلاح شیوه رسم‌الخط فارسی انگشت بگذاریم.
کوشش‌های کابلی در زمینه اصلاح خط فارسی به مرداد 1371 برمی‌گردد که او با انتشار مقاله «فراخوان به فارسی‌نویسان و پیشنهاد به تاجیکان» در شماره ۷۲ مجله «آدینه» به تفصیل به تشریح نارسایی‌ها و مشکلات موجود در شیوه نگارش خط فارسی پرداخت. احمد شاملو که با کابلی دوستی داشت، امکان انتشار این مقاله را در نشریه «آدینه» فراهم کرد. کابلی در این مقاله پیشنهاد داده بود شورایی برای رسیدگی به مشکلات شیوه نگارش خط فارسی و حل این مشکلات تشکیل شود.
چاپ این مقاله در کنار مقاله‌ی دیگری از محمد صنعتی با عنوان «دشواری‌های زبان فارسی با کامپیوتر» بازخوردهای فراوانی داشت که در نهایت به تشکیل «شورای بازنگری در شیوه نگارش و خط فارسی» منجر شد. شورا در کل چند نشست ترتیب داد و در این نشست‌ها کابلی، محمدرضا باطنی، علی‌محمد حق‌شناس، محمد صنعتی، کاظم کردوانی، هوشنگ گلشیری و چند نفر دیگر حضور داشتند. شاملو هم که به دلیل وضع نامساعد سلامتش امکان حضور در جلسات را نداشت، در جریان بحث‌ها و گفت‌وگوها قرار می‌گرفت. با تعطیلی مجله آدینه، فعالیت این شورا رسما متوقف شد اما برخی اعضای آن همچون احمد شاملو از برخی پیشنهادهای این شورا برای ویرایش و انتشار مجدد آثارشان استفاده کردند.
اصلاح خط فارسی دغدغه کابلی باقی ماند و کوشید با استفاده از فناوری‌های روز به ایده‌های خود در این زمینه جامه عمل بپوشاند. به همین دلیل امسال وب‌سایت «فارسی‌خط» را راه‌اندازی کرد تا ایده دور و دراز خود را برای اصلاح خط فارسی همچنان پی بگیرد. مقاله اصلی این وب‌سایت نوشته‌ای به قلم خود کابلی با عنوان «فراخوان برای یک خطِ‌ّ کُمَکی» است که بخش «درآمد» آن را برای آشنایی بیشتر با اندیشه او در خصوص اصلاح خط فارسی در اینجا می‌آوریم: «پس‌از سالِ1371 و انتشارِ مقاله« فراخوان به فارسی‌نویسان و پیشنهاد به تاجیکان» در شماره‌ی 72ی مجله‌ی «آدینه» که وسیله‌یی شد برای رساندنِ پیامِ «بی‌فاصله‌نویسی» به فارسی‌نویسان، پِیوسته ذهنِ من دنبالِ راهی برای رسیدن به یک خطِ‌ّ مصوِت‌نویس بوده است. چندی پیش که موضوعِ خطِ‌ّ فارسی در دومین شماره‌ی مجله‌ی فرهنگ امروز مطرح شد دیدم که میان‌گینِ نظراتِ مطرح‌شده‌ی صاحب‌نظران درباره‌ی خطّ، با آن خطِ‌ّ مصوِت‌نویسی که من معتقدم باید، با کم‌ترین تغییر، از دلِ الف‌‌بای کنونی برآید، هم‌خوان است؛ ازهمین‌رو برآن شدم که روشِ پیش‌نهادی‌ی خود در این باره را با انتشارِ اینتِرنِتی به داوری‌ی همه‌ی فارسی‌زبانان در سراسرِ جهان بگذارم. راه‌اندازی‌ی سایتِ farsikhat.com به همین منظور است.
این نه یک طرحِ نهایی، که فقط گامی آغازین است در یک جست‌وجوی همه‌گانی برای یافتنِ یک راه.» باید افسوس خورد ذهنی که در 82سالگی چنین دغدغه‌مند و قبراق به انجام چنان کار سترگی امید داشت، دیگر درخشش ندارد و جهان را ترک گفته است. با این حال کسانی که به حرکت در مسیر کابلی علاقه‌مندند می‌توانند از آثار و نوشته‌های او برای تکمیل کار ناتمامش بهره ببرند.
محمدرضا باطنی، استاد زبان‌شناسی که یکی از حاضران در جلسات شورای بازنگری در شیوه نگارش و خط فارسی بوده، در پیامی به مناسبت درگذشت ایرج کابلی نوشت: «کابلی یک ستاره بود، ستاره‌ای که خوش درخشید ولی «دولت مستعجل» بود. مرگ زودهنگام کابلی به غروب شتاب‌زده ستاره‌ای درخشان می‌ماند. پرتوی که در طول حیاتش از او ساطع می‌شد، گره بسیاری از ندانسته‌ها را بر ما گشود. او عاشق گذشته و حال زبان و خط فارسی بود. همین چندی پیش بود که برای اصلاح خط فارسی فراخوان داده بود، و نیز همین چندی پیش بود که کتاب سترگ و گران‌سنگ «دستور جامع زبان اوستا» را (در انتشارات فرهنگ معاصر) منتشر کرد که گمان نمی‌کنم تا سال‌های سال نظیری پیدا کند. کابلی در وزن شعر فارسی ایده‌های درخشان داشت.
او به فناوری جدید احاطه داشت و از آن برای نشر نظرات خود استفاده می‌کرد. ایرج کابلی گذشته از جنبه‌های علمی، انسانی پارسا و وفادار بود. از ارکان اصلی کانون نویسندگان به شمار می‌رفت و در دوستی ثابت‌قدم و قابل اعتماد بود. افسوس که در رفتن شتاب کرد. اگر اندکی بیشتر درنگ کرده بود او را در این سفر همراهی می‌کردم. اکنون هم به این دلخوش‌ام که به‌زودی به او خواهم پیوست. درگذشت ایرج کابلی را که به مانند غروب کردن یک ستاره است به جامعه علمی ایران، کانون نویسندگان، دوستان و خانواده محترم او تسلیت می‌گویم.»
«درست‌نویسی خط فارسی»، «دستور جامع زبان اوستا»، «راه نظم‌بندی»، «علیرضا اسپهبد: برگزیده نقاشی‌ها ۱۳۷۶ - 1350»، «وزن‌شناسی و عروض»، «کشف خزرستان» نوشته گومیلیوف، لی یف نیکالایویچ و «رمان منظوم یوگنی اونه‌گین» نوشته آلکساندر پوشکین از تالیفات و ترجمه‌های به یادگار مانده از ایرج کابلی هستند.
ارسال نظر