بررسی به صدا درآمدن آژیر خطر در غرب تهران

شرق: جمعه‌شب، صدای‌ آژیر، خواب بخشی از ساکنان منطقه غرب تهران را ربود. صدایی ممتد و بلند که حدود ساعت ۲۳:۳۰ بلند شد و تا حدود ۱۵ دقیقه هم ادامه داشت.

بعد از بلندشدن صدای آژیر مردم دیگر مناطق با ارسال فیلم‌هایی در فضای مجازی که مردم محلی منتشر کرده بودند از ماجرا خبردار شدند. این صدا از سوی ساکنان شهرک آزمایش بیشتر شنیده شد و آنها مشاهداتشان را در فضای مجازی منتشر کردند.

تلاش خبرنگار «شرق» برای گفت‌وگو با مدیران شهری و مدیر سازمان مدیریت بحران کل کشور درباره منشأ صدای آژیر بی‌نتیجه بود. اسماعیل نجار، مدیر سازمان مدیریت بحران کل کشور به گفتن اینکه موضوع امنیتی است و از سوی نهادهای امنیتی پیگیری کنید بسنده کرد. مسئولان مدیریت شهری نیز ترجیح دادند درباره این ماجرا صحبت نکنند. اما یک منبع آگاه در گفت‌وگو با «شرق» هک‌شدن سایت فرودگاهی را دلیل این اتفاق عنوان کرد. خبری که البته از سوی مقام‌های ذی‌ربط رد شد.

از آژیر قرمز جنگ تا امروز

با انتشار خبر شنیده‌شدن صدای آژیر در غرب تهران، گمانه‌زنی‌ها درباره این اتفاق آغاز شد. خبرهایی درباره هک احتمالی سیستم‌های امنیتی از یک سو و همچنین اختلال در پروازها به گوش می‌رسید. هم‌زمان با انتشار این صدا یک فروند هواپیمای پرواز استانبول هواپیمایی ترکیش که زمان فرودش در فرودگاه امام خمینی ساعت ۲۳ تخمین زده شده بود، پس از چندین مرتبه چرخش بر فراز تهران به سمت باکو تغییر مسیر داد.

البته روابط‌عمومی فرودگاه امام خمینی تغییر مسیر هواپیمای ترکیش با صدای آژیر را بی‌ارتباط خواند و گفت: «خلبان هواپیمای ترکیش‌ایر به دلیل شرایط جوی، مسیر خود را به سمت باکو‌ تغییر داد، با پایدارشدن شرایط جوی این هواپیما به تهران باز‌خواهد گشت».

گمانه‌زنی‌ها درباره منبع شنیده‌شدن این صدا ادامه داشت و از سوی مسئولان هم چند دلیل مختلف درباره این اتفاق اعلام شد. حدود دو ساعت پس از شنیده‌شدن صدای آژیر حمیدرضا گودرزی، معاون امنیتی استانداری تهران، اختلال در سیستم صوتی یکی از سازمان‌ها را علت شنیده‌شدن صدای آژیر در غرب تهران اعلام کرد. همچنین منصور ‌درجاتی مدیرکل ستاد بحران تهران درباره منشأ صدای آژیر گفت: «سامانه بارشی در گردنه قوچک و جاجرود شدید بود و آب به آژیر نفوذ کرد». دلیلی که البته امیرحسین یزدان‌پناه، مدیرکل بحران تهران نیز آن را تأیید کرد.

واکنش کاربران فضای مجازی نسبت به این اتفاق متفاوت بود. اعتراض و انتقاد درباره عدم اطلاع‌رسانی صحیح از یک سو و زنده‌شدن خاطرات دوران جنگ تحمیلی موضوع بیشتر توییت‌ها بود. عده‌ای درباره سکوت مسئولان درباره این اتفاق در ساعات اولیه می‌گفتند و عده دیگر درباره دلایلش حدس می‌زدند. برخی از کاربران توییتر نیز عنوان کردند که حداقل ۱۵ دقیقه صدای آژیر را شنیده‌اند. اعتراض بیشتر کاربران درباره این بود که مسئولان ذی‌ربط تا ساعت‌ها بعد از این اتفاق واکنشی به این اتفاق نشان ندادند.

یکی از کاربران توییتر نیز با اشاره به اینکه ما هیچ چیزی درباره آژیرها نمی‌دانیم، نوشت: «چرا هیچ وقت به ما نگفتن به عنوان شهروند، وقتی صدای ‎آژیر قرمز شنیدیم، باید چی کار کنیم؟ خب اگر با شنیدن صدای آژیر قرار نیست نگران بشیم و کاری کنیم، اصلا چرا باید صدای آژیر رو بشنویم!؟».

آژیرها برای که به صدا درمی‌آیند

از توییت کاربران در فضای مجازی می‌شود فهمید که اطلاعات بیشتر مردم درباره آژیرها به زمان جنگ تحمیلی باز‌می‌گردد. صدایی برق‌آسا و یکنواخت که معنای هشدار بمباران را می‌داد و مردم بعد از شنیدنش پناه می‌گرفتند. اما امروز کارکرد آژیرهای خطر چیست؟ اصلا ایران چند آژیر خطر دارد و چه زمانی به صدا در‌می‌آید؟ این سؤال را از رضا کرمی‌محمدی، رئیس سازمان مدیریت بحران تهران پرسیدیم.

او در گفت‌وگو با «شرق» با بیان اینکه سازمان مدیریت بحران هیچ آژیری ندارد، گفت: «به صدا درآمدن آژیرها دلایل مختلفی دارد. تا جایی که به ما گفته‌اند، آژیری که دیشب به صدا درآمده دزدگیر بوده! آژیر بحران در برخی از کشورها صداهای مختلفی دارد. مثلا در کشور سوئد به صورت سالانه مانوری برگزار می‌شود.

آنها آژیرهای خاصی دارند و در مناطق مختلفی طی این مانور این آژیرها را به صدا در‌می‌آورند که مردم هم با صدای آژیرهای مختلف آشنا شوند و مردم را آماده کنند. در کنار این اقدامات تمرینی هم دارند. این کار خیلی مهم و بزرگی است و ما هم در برنامه‌مان داریم. منتها چون این کار نیاز به هماهنگی‌های خیلی زیادی دارد و همچنین تجهیزات زیادی می‌خواهد فعلا این کار عقب افتاده.

البته یکی از این تجهیزات را از سوئیس خریداری کرده‌ایم، قیمت این آژیرها خیلی بالاست و با درآمدن صدایش یک منطقه را خبر می‌کند، اما خریدش را در برنامه قرار داده‌ایم. منتها تا عملیاتی‌شدنش فاصله زیادی داریم». او در پاسخ به این سؤال که ایران چه آژیرهایی دارد و مردم کجا باید صدای این آژیرها را بشنوند و مدیریت کدام آژیر دست سازمان مدیریت بحران است نیز گفت: «دست ما هیچ آژیری نیست. ما صدای هشدار داریم و بعد از ماجرایی که در کوهستان پیش آمد، ‌ما چند تابلوی هشدار در مسیر قرار دادیم تا اگر احتمال سیل باشد مردم حواسشان باشد. اما کلا آژیر زیادی نداریم. بلندگوهایی هم که می‌بینید وجود دارد و صدا پخش می‌کند بیشتر در مساجد هستند».

همچنین دکتر عباس تقی‌زاده، کارشناس مدیریت بحران، در گفت‌وگو با «شرق» در پاسخ به این سؤال که سیستم‌های آژیر خطر در جهان کارایی‌شان چیست و در ایران آیا سیستم آژیر خطر وجود دارد، گفت: «هر آژیری، بر حسب مخاطراتی که یک جامعه با آن مواجه است، تعریف و اعلام می‌شود.

در واقع درباره آژیرها به شهروندان جامعه آموزش داده می‌شود. به عنوان مثال در کشوری مثل سوئیس که بهمن‌خیز است، اگر احساس شود بهمنی در راه است یا قرار است دستگاه‌های اجرائی و مردم در این زمینه کاری را انجام بدهند، بر اساس سطح خطر این آژیرها تعریف می‌شود و مردم هم کاملا معنی و مفهوم آن را می‌دانند و می‌دانند برحسب آژیری که منتشر می‌شود چه باید بکنند.

یا مثلا درباره بحث سیل، برای اینکه این سیستم‌ها به صورت اتوماتیک کار کنند، طبیعتا اگر در بالادست در حوزه آبخیز یا آبریز یک سد یا رودخانه سطح آب به نقطه‌ای برسد که پیش‌بینی شود در پایین‌دست، سیلی جاری خواهد شد، به صورت اتوماتیک و خودکار این سیستم‌ها شروع به فعالیت می‌کنند و آن منطقه‌ای که در معرض خطر سیل است، صدای آژیر شنیده می‌شود و باز هم مردم می‌دانند که بر حسب نوع آژیری که شنیده می‌شود باید چه نوع اقداماتی را انجام دهند».

وی درخصوص انواع آژیرها در ایران گفت: «در کشورمان هم ما سابقه داشتن آژیر را داشته‌ایم. اگر به زمان جنگ بازگردیم، دقیقا این آژیر قرمز، آژیر زرد و آژیر سفید که البته آن زمان از سوی رادیو و تلویزیون منتشر می‌شد، کاملا برای مردم شناخته‌شده بود و می‌دانستند احتمال حمله هوایی وجود دارد یا وضعیت سفید شده. آنها با شنیدن صدای انواع آژیر برای هر اقدامی آماده بودند و می‌دانستند چه باید بکنند.

بعد از جنگ ما آژیر عمومی را در کشور تجربه نکردیم. همان‌طور که می‌دانید در موضوعی مثل زلزله شاید نشود به آژیر اتکا کرد، هرچند غیرممکن نیست؛ در حال حاضر در کشوری مثل ژاپن این کار به صورت زیرنویس و آژیرهای خاص از رادیو و تلویزیون و تلفن همراه مردم اگر احتمال زمین‌لرزه داده شود، بر حسب احتمال شدت لرزش یا اگر امکان وقوع سونامی وجود داشته باشد، این خطرات از طریق رسانه‌های عمومی و گوشی‌های همراه به مردم اطلاع‌رسانی می‌شود. اما آنچه مهم است، معنا و مفهوم آژیرهاست.

اگر در یک جای خاص مثل یک کارخانه یا پالایشگاه این اتفاق می‌افتد، طبیعتا همه افرادی که در آن کارخانه کار می‌کنند، باید معنای‌ آژیر، میزان خطر و اقداماتی را که باید انجام دهند، بدانند. ما در حال حاضر در این وضعیت این سیستم را نداریم. به بیان دیگر اگر اتفاقی مثل سیل یا زلزله به وقوع بپیوندد، سیستمی را نداریم که به مردم به صورت عمومی هشدار بدهد.

هرچند در سال‌های گذشته در شهر تهران پروژه‌ای بود که می‌خواستند این را انجام دهند و من اطلاعی ندارم که در حال حاضر در چه وضعیتی است، ولی شهرداری تهران و سازمان مدیریت بحران درصدد انجام این کار بود. برای کارخانه‌ها و مراکز خاص هم طبیعتا این آژیرها باید به نحوی تعبیه شوند که صدای ‌آژیر مناطق دیگر را اذیت نکند و باعث ایجاد وحشت مردم نشود.

آژیری که دو روز پیش باعث نگرانی‌های بسیاری از مردم در غرب تهران شد، به خاطر این ایجاد ترس کرد که مردم هیچ‌گونه سابقه ذهنی درباره‌اش نداشتند و برایشان تعریف نشده و مطابق خبر اعلام‌شده این آژیر متعلق به ارگانی خاص بود و فقط محدوده خاص خودش را تحت تأثیر قرار نداد و جمعیت کثیری از شهروندان را ترساند».

در حال حاضر ایران مجهز به سیستم آژیر خطر نیست و به نظر می‌رسد در کشوری که زلزله‌خیز است و در سال‌های اخیر سیل و وقوع بهمن باعث کشته‌شدن افراد زیادی شد، تجهیز مراکز مدیریت بحران به آژیرهای خطر مسئله‌ای مهم و اجتناب‌ناپذیر باشد.