«ملاعبدالغنی برادر» در تهران؛ طالبان درصدد یارگیری

روزنامه همدلی: ایران، نقش‌آفرینی منطقه‌ای در برابر آمریکای جدید را با استقبال از «ملاعبدالغنی برادر» آغاز کرد.

پس از توقف دو هفته‌ای روند مذاکرات بین‌الافغانی در قطر و به بن‌بست رسیدن مذاکرات صلح در دوحه با محوریت آمریکا، طالبان بار دیگر ایران را به عنوان طرف گفت‌وگوی خود انتخاب کرده است. روز گذشته ملاعبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی طالبان که نمایندگی این گروه را در مذاکرات پیشین خود با دولت افغانستان و آمریکا بر عهده داشت، با دعوت رسمی از سوی ایران، وارد تهران شد و به منظور ‌گفت‌وگو با مقامات سیاسی کشور، مورد استقبال قرار گرفت.

این در حالی است که به عقیده ناظران سیاسی، با تغییر دولت در ایالات متحده، احتمال تجدید نظر در توافقنامه واشنگتن و طالبان، افزایش پیدا کرده و همین امر نگرانی‌‌هایی را برای طالبان ایجاد کرده است و از همین منظر این ‌‌هیأت سیاسی سعی دارد تا مذاکرات خود در زمینه صلح داخلی در افغانستان را با کشورهای همسایه به پیش برد.

سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امورخارجه، روز گذشته ضمن تأیید سفر هیات سیاسی طالبان به تهران، اشاره کرد که این هیات بر اساس هماهنگی قبلی و به دعوت وزارت امورخارجه ایران، وارد کشور شده و مورد استقبال مقامات وزارت امورخارجه قرار گرفته است. خطیب‌زاده همچنین اظهار کرد: «هیات سیاسی طالبان در طول مدت حضور در تهران دیدارهایی را با مقامات مسئول کشورمان از جمله وزیر محترم امورخارجه و نماینده ویژه ایران در امور افغانستان داشته و در خصوص روند صلح در افغانستان و مسائل و موضوعات مرتبط تبادل نظر و رایزنی‌هایی را انجام خواهند داد.»

این در حالی است که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید چند روز پیش در ‌گفت‌وگویی تلفنی با همتای افغان خود تاکید کرد که دولت جدید ایالات متحده توافق صلحی را که با طالبان حاصل شده را بازنگری خواهد کرد.

سالیوان همچنین به حمدلله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان گفت که بازنگری توافق صلح، حول این ‌‌مسئله است که که آیا طالبان به تعهداتش در قبال قطع روابط با گروه‌های تروریستی،‌ کاهش خشونت در افغانستان و حضور در مذاکرات معنادار با دولت کابل و سایر طرف‌های دخیل پای‌بند است یا خیر. بر اساس بیانیه کاخ سفید سالیوان همچنین تاکید کرد که ایالات متحده از فرایند صلح با تلاشی مستحکم و منطقه‌ای حمایت خواهد کرد،‌ با این هدف که دو طرف به توافق عادلانه و پایدار و آتش‌بسی دائمی دست یابند.

بر اساس توافق صلح فوریه ۲۰۲۰ بین دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا و شبه نظامیان طالبان؛ نیروهای آمریکایی تا ماه مه سال جاری میلادی و در ازای تضمین‌های ضد تروریستی از افغانستان خارج می‌شوند. در همین حال هفته گذشته، تعداد نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان به ۲۵۰۰ تن کاهش یافت که پایین‌ترین سطح این نیروها در افغانستان از ۲۰۰۱ محسوب می‌شود. با این وجود سطح خشونت‌ها در افغانستان همچنان روندی افزایشی داشته است و همین ‌‌مسئله باعث شده تا درخواست‌های بین‌المللی برای برقراری ‌‌آتش‌بس بین طالبان و دولت کابل شدت بگیرد.

این توافقنامه، بعد از تقریبا دو سال مذاکره بین دیپلمات‌های آمریکایی و رهبران طالبان، در فوریه سال گذشته، در قطر امضا شد. محمد نعیم، سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر بر این باور است که حفظ و اجرایی‌شدن توافق‌نامه صلح قطر، برای موفقیت مذاکرات بین‌افغانی و پایان دو دهه جنگ مهم است.

او در این زمینه می‌گوید: «حالا باید گام‌هایی برای پایان جنگ برداشته شود نه ‌‌این‌که جنگ طولانی شود و این توافق‌نامه در همین راستا تدوین شد.» نعیم همچنین هشدار داد: «عدم اجرای کامل توافق‌نامه صلح دوحه، می‌تواند روند جاری مذاکرات صلح را متاثر کند.» روندی که می‌توان گفت اتفاق افتاده و به نوعی پایه‌‌های توافق با آمریکایی‌‌ها را سست کرده و گروه مذاکره کنندگان طالبانی را این بار راهی تهران کرده است.

با این وجود رئیس جمهور افغانستان هنوز به این توافق امید بسته است. روز گذشته و همزمان با ورود هیات طالبانی به ایران، اشرف غنی در نشست کابینه افغانستان اظهار کرد: «فصل تازه‌ای در روابط دوجانبه بین افغانستان و آمریکا گشوده شده است. من با مشاور امنیت ملی جدید آمریکا تلفنی صحبت کردم. او به من اطمینان داده است کاخ سفید، توافق صلح ماه فوریه آمریکا با طالبان را بررسی خواهد کرد.» غنی همچنین با اظهار امیدواری از بررسی این توافق توسط شورای امنیت ملی آمریکا، تاکید کرد که بعد از این ارزیابی، یک رایزنی اساسی خواهیم داشت تا بتوانیم به اهداف مشترکمان دست پیدا کنیم.

با وجود این امیدواری رئیس جمهور افغانستان، واقعیت‌‌ها اما از شکست این توافق حکایت دارند. حمدالله محب، مشاور امنیت ملی ‌‌رئیس‌جمهور افغانستان می‌گوید که با توجه به تبعات ناشی از رخوت ایجاد شده در این مذاکرات، حکومت افغانستان باید خود را برای فصل تازه‌ای از جنگ آماده‌ کند.

بر اساس گفته‌‌های او ‌‌هیأت طالبان دیگر علاقه‌ای برای حضور در نشست‌ها در جهت پیشرفت مذاکرات ندارند. یاسین ضیا، ‌‌رئیس ستاد ارتش افغانستان نیز در سخنانش در اردوی نیروهای هوایی گفت که طالبان پس از رها شدن بیش از پنج‌هزار زندانی‌شان از بند حکومت افغانستان، جنگ‌ها در بخش‌های مختلف کشور، به‌ویژه در جنوب را افزایش داده‌اند. بر این اساس، به عقیده ناظران سیاسی حکومت افغانستان در حالی برای فصل تازه جنگ آماده‌ می‌شود که پنتاگون شمار نیروهای آمریکایی در افغانستان را تنها ۲۵۰۰ تن گزارش داده است.

به هر روی نماینده‌‌های طالبان در حالی هم اکنون سرگرم مذاکرات خود با طرف‌‌های ایرانی هستند که نتیجه خاصی از توافق با آمریکایی‌‌ها به دست نیاورده و از دیگر سو مذاکرات بین آنها و دولت مرکزی هم به نتیجه نرسیده است.
وضعیتی که البته با توجه به خروج قابل توجه نیروهای نظامی آمریکا و همچنین آزادی گسترده زندانیان طالبانی، افغانستان را بر لبه جنگی دوباره قرار داده است.

از سوی دیگر استقبال تهران از این مذاکرات در خلأ حضور آمریکا، می‌تواند نشان‌دهنده تمایل ایران برای تاثیرگذاری در روند مذاکرات صلح بین گروه‌‌های افغان و همچنین ابراز قدرت نقش‌آفرینی منطقه‌ای خود در برابر آمریکا باشد.

محمدجواد ظریف،‌ وزیر امور خارجه در مصاحبه با شبکه خبری طلوع‌نیوز در این مورد عنوان کرد:«آن چیزی که به ضرر ایران و افغانستان است این است که آمریکا بنشیند با طالبان توافق امضا کند و بخواهد آن توافق بر مردم افغانستان تحمیل شود. موضع ما هم همین است. موضع ما این است که آمریکا باید تسهیل‌کننده‌ گفت‌وگوهای بین‌الافغانی باشد نه به جای افغان‌ها با یک گروه تماس بگیرد و به توافق برسد و کار را به جایی برساند که آن گروه هیچ‌ مبنایی را جز توافق خودش را با امریکا به‌عنوان مبنا نپذیرد.»

ظریف همچنین در مورد اطلاع دولت افغانستان از ارتباط و مذاکرات با طالبان نیز گفت:«ما تمامی تبادلات‌مان را، گفت‌وگوهایمان با طالبان را به اطلاع دولت افغانستان رساندیم. در بسیاری مواردی که دولت افغانستان یا آن‌ها نیاز داشتند کمک کنیم، کمک کردیم. مثلا خواسته‌هایی دولت افغانستان از ما داشت که آن‌ها را به طالبان منتقل کردیم. ما میانجی نیستیم. ما یک همسایه‌ایم که برای ما افغانستان مهم است. آینده‌ی افغانستان مهم است و آینده‌ افغانستان را با همین شکلی که گفتم می‌خواهیم.»

‌گفت‌وگو بین ایران و نیروهای طالبان البته پیش‌تر از این هم اتفاق افتاده است. در تابستان گذشته نیز در میانه لغو گفت‌وگوها میان طالبان و آمریکا از طرف واشنگتن، هیاتی از نمایندگان دفتر سیاسی این گروه در سفری به تهران با گروهی از مقام‌های کشور رایزنی کرده بودند،‌ سفری که بعد از حضور آنان در مسکو و مشورت با مقام‌‌های این کشور انجام گرفته بود.

پیش از این نیز در زمستان ۹۷، مذاکراتی با طالبان در قالب سفر شمخانی به کابل انجام گرفته و بخشی دیگر از آن در مذاکره ‌‌هیأت طالبان در تهران و با عباس عراقچی انجام شد. به گفته مقامات مسئول ایران، آن مذاکرات با اطلاع دولت افغانستان انجام شده بود.

در جلسه ۱۰ دی‌ماه ۹۷ سخنگوی وقت وزارت خارجه در نشست خبری توضیح داد:«گفت‌وگوها با طالبان با اطلاع دولت افغانستان بوده است.

ایران برای تسهیل گفت‌وگوهای بین‌افغان و کمک به دولت افغانستان کمک خواهد کرد تا ‌‌این‌که گروه‌های افغان و دولت بتوانند پای میز مذاکره مشکلات خود را حل کنند. ما تنها کشوری نیستیم که با طالبان گفت‌وگو کرده‌ایم. بسیاری از کشورها با طالبان مراودات، گفت‌وگوها و تماس‌هایی دارند.»

به هر روی، ارتباط ایران با گروه طالبان در حالی به مرور روندی عادی به خود می‌گیرد که این گروه در گذشته‌ای نه چندان دور به عنوان یکی از مهم‌ترین دشمنان کشور شناخته می‌شد. گروهی تروریستی که 9 دیپلمات و یک خبرنگار ایرانی را در مزار شریف به رگبار بستند و اقدامات تروریستی گسترده‌ای را نیز در سراسر افغانستان، رهبری کردند.

اما ظاهرا باید این واقعیت را پذیرفت که سیاست به سرعت در حال تغییر روند است. 23سال پس از حمله تروریستی طالبان در مزارشریف و در آستانه قرن جدید هجری، محمدجواد ظریف به خبرنگار طلوع نیوز می‌گوید:«امروز ضروری است که طالبان به‌ عنوان یک بخشی از راه‌ حل آینده‌ افغانستان در نظر گرفته شود، طالبان یک واقعیت است.»

قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین کارشناس مسائل سیاسی در این رابطه در «جهان صنعت» نوشت:

* رفتن ترامپ موجب تضعیف طالبان شده و دولت بایدن می‌خواهد توافق صورت گرفته را بازنگری کند. به هر حال آقای خلیل‌زاد و عناصر دولت ترامپ بیشتر به طالبان نزدیک بودند و شاید علاقه داشتند که قدرت را به طالبان بدهند چنانچه در دهه ۱۹۹۰ آمریکا ارتباط خوبی با طالبان داشت و کشورهایی مثل عربستان، امارات، قطر و پاکستان در آن دوره حامیان اصلی طالبان بودند. شرکت‌های نفتی آمریکایی نیز با طالبان همکاری می‌کردند.

* اکنون که دولت بایدن روی کار آمده اما بیشتر به پیشبرد دموکراسی و حقوق بشر در افغانستان توجه دارد و این موجب نگرانی طالبان شده و توافق خود با ترامپ و آرزوی بازگشت به قدرت را نقش بر آب می‌بینند. از این رو دنبال این هستند که یارگیری جدید کنند. از یک ‌سو هم نگران هستند که شاید مناسبات ایران با آمریکا در دوره بایدن بهبود یابد و کمک‌هایی که احتمالا ایران به طالبان می‌کرده، کاهش پیدا کند و از این طریق هم نقش طالبان در افغانستان تضعیف شود و نتوانند این جنگ‌ها، درگیری‌ها، ترور‌ها و بمب‌گذاری‌ها را در افغانستان ادامه دهند.

* شاید به همین خاطر است که با توصیه سیستم امنیتی و نظامی پاکستان به ایران آمده‌اند تا ایران را تشویق کنند که از موضع آنان در افغانستان حمایت کند و از این طریق موقعیت خود را تقویت کنند.

* به نظر من ارتباط با طالبان در این شرایط نه‌تنها منافع ایران را تامین نمی‌کند بلکه خلاف منافع ملی ایران است. ایران باید به تقویت دولت انتخابی افغانستان بپردازد و کمک کند که آن دولت حاکمیت خود را در سراسر افغانستان از جمله مناطقی که در اختیار طالبان است، گسترش دهد. ایران باید کمک کند زیرا وقتی یک دولت انتخابی و مترقی در افغانستان سر کار باشد، به نفع امنیت منطقه، منافع ایران و همچنین مردم افغانستان است.قدرت گرفتن طالبان در افغانستان باعث بحران مجدد در افغانستان، مهاجرت بیشتر مردم این کشور، سرکوب طوایف دیگر افغانستان مثل هزاره‌ها و … می‌شود. همچنین حقوق شیعیان را تضعیف می‌کند و زنان را مجددا از اجتماع خارج می‌کند. همه این‌ مسائل منفی آن چیزی است که طالبان دنبال آن است.

* در نظر داشته باشید که طالبان یک بازیگر نیابتی است که از سوی نیروهای محافظه‌کار منطقه و آمریکا مورد حمایت است. البته دولت پوتین هم اخیرا به آنان علاقه‌مند شده زیرا آنان هم نگران هستند که توسعه دموکراسی در منطقه به آسیای میانه و قفقاز هم تسری یافته و منافع روسیه را به خطر اندازد بنابراین مایل هستند که طالبان همچنان در افغانستان تشنج‌آفرین باشد و اجازه ندهد که ثبات برقرار شده و مناطق شمالی یعنی تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان که حاکمیت آنها همچنان بقایای شورروی سابق هستند را تحت فشار قرار دهد.

* به اعتقاد من ایران باید در جریان مذاکرات خود با طالبان آنان را تشویق کند که اسلحه را زمین گذاشته و به روند صلح بپیوندند. جنگ و خشونت، ترور، بمب‌گذار، کشتار مردم بی‌گناه و… مسائلی است که طالبان باید از آن دوری کند. همچنین باید به جای پیگیری اهداف خود از طریق نظامی تبدیل به یک حزب سیاسی شود و از طریق دموکراتیک و انتخابات اگر جایگاه و نفوذ دارد، به خواسته‌های خود برسد.