تغییر شکل مهاجرت ایرانیان، این بار توده‌وار

روزنامه همدلی: از فرار مغزها و مهاجرت نخبه‌ها و ورزشکاران به‌خارج از کشور، به‌مهاجرت فراگیر و توده‌ای رسیدیم. مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، خبر داد که جامعه ایران در آستانه ورود به فاز مهاجرت توده‌وار است.

بهرام صلواتی در سرمقاله ویژه‌نامه روز جهانی مهاجران هشدار داد که یکی از جنبه‌های ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران، شکل‌گیری موج «مهاجرت توده‌ای» است و اقشار مختلف مردم اکنون در سودای زندگی و شرایط اقتصادی امن‌تر و با ثبات‌تر در فکر خروج از کشور و حتی سرازیر شدن به کشورهای همسایه هستند.

وی در ادامه گفت: «هر چند پیش از این، نگاه‌ها بیشتر معطوف به خروج استعدادها و تحصیل‌کرده‌ها و خروج نخبگان هنری و ورزشی از کشور بود، اما اکنون میل به خروج و مهاجرت از ایران در طبقه‌های مختلف اجتماعی و به‌خصوص دهک‌های پایین اقتصادی با سرعت در حال شیوع است.»

شکل‌گیری موج مهاجرت توده‌ای این پیام را منتقل می‌کند که تنها نخبگان نیستند که فضای کشور را برای ادامه زندگی مناسب نمی‌دانند، بلکه این حس به افراد عادی جامعه از هر صنف و قشری نیز سرایت کرده است و قشر عادی، نخبه، مرفه، تحصیل‌کرده، درحال تحصیل و حتی دهک‌های پایین جامعه به‌حدی از بهبودی شرایط کشور ناامیده شده‌اند که تب‌وتاب رفتن به‌جانشان افتاده است. بدیهی است مهاجرت توده‌ای و فراگیر پدیده‌ای به مراتب عمیق‌تر و دردناک‌تر از مهاجرت نخبگان است و نشان از نزول امید در هر قشر و سطحی از جامعه دارد.

علاقه یک سوم ایرانیان به مهاجرت

البته این اولین بار نیست که شوق رفتن ایرانی‌ها از سرزمین مادری‌شان خبرساز می‌شود. هر از چندگاهی تمایل ایرانیان برای ترک وطن به تیتر رسانه‌ها تبدیل می‌شود. همین یک سال پیش بود که معاون فرهنگی شهرداری تهران از تمایل ۲۹درصدی مردم به زندگی در کشوری به‌غیر از ایران خبر داد.

جوادی یگانه معاون فرهنگی شهرداری تهران و استادجامعه‌شناسی دانشگاه تهران در توئیتی نوشت: بر اساس پیمایش وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه ایران (۴۲۶ شهرو مرکز شهرستان با۸۲۰۰۰ نمونه در سال ۱۳۹۵)، ۲۹.۸ درصد از مردم، تمایل به زندگی در کشوری بجز ایران دارند. با استناد به آمار اعلامی از سوی جوادی یگانه، اگر جمعیت ایران را ۸۰میلیون فرض کنیم، تا پارسال و قبل از شیوع کرونا ۲۳ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر ایرانیان میل به رفتن داشته‌اند.

این درحالی است که موسسه گالوپ در سال ۲۰۱۵ آمار ایرانیانی را که میل به‌مهاجرت از ایران داشته‌اند، یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر اعلام کرده بود. این نشان می‌دهد که میل به رفتن در میان ایرانیان به نسبت ۴سال قبل از آن بیش از ۱۲برابر شده است. بدون تردید با شیوع کرونا و ناتوانی مسئولان در مدیریت این پاندمی و همچنین ناتوانی، تعلل یا سهل‌انگاری در تهیه واکسن کرونا این آمار بیشتر شده است.

ناامیدی مردم از بهبود شرایط

اگر در گذشته پاسخ به چرایی میل ایرانیان به مهاجرت نیاز به اندکی تامل داشت، اما امروزه با توجه به وضعیت فعلی کشور،این موضوع آن قدر روشن است که دیگر نیاز به بررسی خاصی ندارد و حتی هر شهروند عادی هم بدون کوچکترین مکثی می‌تواند ده‌ها و حتی صدها دلیل رفتن را در مدت زمان کوتاهی برشمارد. فارغ از وضعیت پرابهام و نامناسب شرایط اقتصادی، چندصدایی در مدیریت کشور، حرف‌های ضدو‌نقیض مسئولان، انکار بدیهیات و واقعیات جامعه از سوی حاکمیت، نبود فهم مشترک از مشکلات بین مردم و مسئولان، شکاف عمیقی که در درک شرایط بین توده مردم با حکمرانان کشور شکل گرفته است و صدها دلیل دیگر این حس را در مردم ایجاد کرده است که بوی بهبود از اوضاع کشور به مشام نمی‌رسد و برخی از مسئولان نه تنها توانایی مدیریت کشور را ندارند بلکه حتی توانایی تصمیم‌گیری و پذیرش تبعات تصمیم خود را نیز ندارند.

مدیریت انتقادبرانگیز پاندمی کرونا به‌تنهایی شاهدی بر عدم توانایی برخی از مسئولان کشور در مملکت‌داری است. افزون بر مشکلات ذکر شده نمی‌توان نقش و تاثیر شرایط نامطلوب محیط زیست، خشکسالی‌های پی‌درپی، کمبود آب و آسیب‌های گسترده اجتماعی کشور را نادیده گرفت. بدون شک معضلات اقتصادی در کنار مشکلات اجتماعی و زیست محیطی و... آینده‌ای نامعلوم و پر ابهام برای ایرانی‌ها رقم زده است، جوری که آنان به‌ناچار چشم به‌آن سوی مرزها دوخته و رویاهای‌شان را در سرزمین دیگری جست‌وجو می‌کنند.

ایرانیان سرآمد خرید ملک در ترکیه

ناامیدی از بهبود اوضاع کشور باعث شده که توده مردم پای رفتن پیدا کرده و به‌دنبال خروج از این کشور به هر قیمت باشند. داستان افزایش خرید خانه در ترکیه و حتی قبرس از سوی ایرانیان هم می‌تواند این واقعیت را نشان دهد که تمایل به رفتن باعث شده است که نه‌تنها سرمایه‌های معنوی و علمی بلکه سرمایه‌های مالی و ارزی نیز از کشور خارج شوند. همین دو ماه پیش بود که «محمد ذکی آدلی»، مدیر کل ثبت اسناد و کاداستر ترکیه در گفت‌وگو با خبرنگار آناتولی اعلام کرد که ایرانیان در صدر خریداران ملک در ترکیه قرار دارند.

به‌طوری که در ۶ماه نخست سال ۲۰۲۰، ایرانی‌ها بیش از ۲۶۲۸واحد مسکونی در این کشور خریداری کرده‌اند و در جایگاه بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی در املاک این کشور قرار گرفته‌اند. چراغ سبز ایرانیان به خرید ملک در ترکیه، قبرس و کشورهای دیگر به امید استفاده از آن کشورها به عنوان سکو پرتاب مهاجرت به کشورهای اروپایی و آمریکایی یک واقعیت تلخ را در خود پنهان دارد و آن اعتبار پایین گذرنامه ایرانی در سطح بین‌المللی است. اگر پاسپورت ایرانی دارای اعتبار بین‌المللی مطلوبی بود، بسباری از افرادی که مقصد نهایی‌شان ترکیه، قبرس و... نبود اقدام به سرمایه‌گذاری در آن کشورها و خروج سرمایه‌هایشان از ایران نمی‌کردند.

سقوط ارزش گذرنامه ایرانی

بر پایه جدول اعتبار گذرنامه‌های کشورهای جهان در سال ۲۰۲۰، گذرنامه ایران به رده ششمین گذرنامه کم‌اعتبار جهان سقوط کرده است. بر اساس اطلاعات وب‌سایت پاسپورت ایندکس، در میان ۱۹۹کشور جهان، گذرنامه ایرانی مقام ۱۹۴ را داراست. پس از پاسپورت ایرانی، گذرنامه‌های یمن، سومالی، سوریه، افغانستان قرار دارند. گذرنامه عراق هم در انتهای جدول است. قرار گرفتن گذرنامه ایرانی در جایگاه ۱۹۴درحالی است که پاسپورت ایرانی در سال ۲۰۱۹در رتبه ۱۰۱ قرار داشت و سقوط ۹۳پله‌ای آن فقط در طول یک سال اتفاق افتاده است. تمام این موارد ذکر شده و صدها مورد ذکر نشده دیگر سبب شده است که اکنون اغلب ایرانیان تب‌وتاب رفتن پیدا کنند و حاضر باشند برای تحقق این امر رنج و چالش‌های سفر و غم غربت را به خود هموار کنند.

بنابراین در شرایط کنونی کشور عده‌ای که توان مالی و اقتصادی به آنان اجازه مهاجرت می‌دهد در حال آماده کردن مقدمات مهاجرت هستند و کسانی نیز شرایط اقتصادی مناسب برای مهاجرت ندارند یا در حسرت مهاجرت به‌سر می‌برند یا با چشمانی مضطرب نگران آینده هستند. بنابراین موج جدیدی از مهاجرت تحت عنوان «مهاجرت توده‌ای» که این روزها از آن سخن می‌گویند نه از ترس جنگ و نه به‌دلیل توقع فضای باز سیاسی است، بلکه نبود امنیت مالی و نداشتن چشم‌انداز روشن از آینده و نبود امید از بهبود اوضاع کشور و ناامیدی از توان مسولان در اداره کشور است که برخی از مردم را علاقه‌مند به‌مهاجرت و ترک وطن کرده است.