پارازیت‌های آمریکا روی خط انتقال واکسن کرونا

روزنامه همشهری ابعاد مختلف ماجرای پیچیده تأمین واکسن در شرایط تحریم را بررسی کرده است.

آیا تولید واکسن داخلی ضد‌کرونا در آینده نزدیک ممکن است؟ ایران برای واردکردن واکسن‌های تولیدی کشورهای دیگر ازجمله آمریکا چه مسیر دشواری در پیش دارد و اساسا آیا بودجه ۱۰۰۰میلیارد تومانی سال آینده کفاف خواهد داد؟ به فرض اینکه واکسنی خریداری شود، نحوه نقل و انتقال چگونه خواهد بود؟ درنهایت یک پرسش مهم دیگر اما با پاسخ مبهم: نخستین واکسن چه زمانی به یک شهروند ایرانی تزریق خواهد شد.

شواهد موجود نشان می‌دهد تولید در داخل یا خرید واکسن کرونا از خارج برای ایرانیان با مسیر سخت و پیچیده‌ای هم از ناحیه بانکی، هم نقل و انتقال و هم میزان احتمالی تولید و واردات مواجه است.

پیگیری‌ها نشان می‌دهد در داخل کشور 7مجموعه در تلاش برای تولید واکسن ایرانی هستند. درحالی‌که امیدواری به نتیجه‌بخش بودن واکسن ایرانی زیاد است اما مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری می‌گوید: بودجه‌ای که برای این کار درنظر گرفته شده، کم است؛ از این‌رو لازم است بودجه‌ای مجزا برای ۷شرکت اختصاص پیدا کند. به‌گزارش همشهری، با این حساب به‌نظر می‌سد دست‌کم در کوتاه‌مدت تکیه صرف بر تامین واکسن از داخل نمی‌تواند چندان معقول و دقیق باشد و چاره‌ای جز تامین آن از مبادی خارجی نخواهیم داشت.

مسیر ناهموار تأمین واکسن از خارج

اما به‌نظر می‌رسد مسیر تامین واکسن از خارج هم چندان هموار نیست؛ چنان‌که دیروز عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی به صراحت اعلام کرد؛ بانک‌های خارجی برای همکاری با دولت ایران بابت خرید واکسن کرونا، مجوز کلی دفتر دارایی‌های خارجی آمریکا موسوم به اوفک را قبول ندارند و تأکید دارند باید مجوز اختصاصی و موردی به آنها داده شود تا اطمینان یابند که دولت آمریکا در فرایند کار مجوز خود را لغو نخواهد کرد.

چالش اصلی اما این است که اوفک دست‌کم تا حالا با صدور مجوز اختصاصی موافقت نکرده و اصرار دارد که ایران خرید خود را در قالب همان موافقت کلی انجام دهد. سؤال مهم‌تر این است که چرا ایران حاضر به ریسک نیست؟ سکاندار بانک مرکزی ایران با بیان اینکه آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند تمام بانک‌ها و مؤسسات مالی ایران تحریم هستند، می‌گوید: واردات اقلام بشردوستانه نیاز به بانک دارد. بدون بانک چگونه می‌توان واردات انجام داد؟

همتی درباره آخرین فرایند خرید واکسن کرونا توضیح می‌دهد: وزارت بهداشت ایران، برای خرید واکسن کرونا با کوواکس توافق کرده و مبلغ مشخصی هم باید از طرف ایران پرداخت شود که بخشی از آن به‌عنوان پیش‌پرداخت باید به‌حساب ذینفع در یک بانک اروپایی پرداخت شود، بنابراین مشخص است که این پرداخت برای واکسن کروناست و فرستنده و ذینفع پول هم مشخص است. باید کفایت کند و نباید هیچ دلیل و سند دیگری برای این موضوع نیاز باشد؛ به‌ویژه اینکه مورد مصرف واکسن کرونا مشخص است و هیچ کارکرد دیگری ندارد.

وضع جرایم سنگین بر بانک‌هایی که با ایران همکاری می‌کنند، باعث شده تا بانک‌های خارجی از ترس جریمه‌های بعدی قید همکاری با بانک‌های ایران را بزنند. رئیس‌کل بانک مرکزی هم این مسئله را تأیید و تأکید می‌کند: بانک مقصد در صورتی حاضر است پول را دریافت کند که مجوز اختصاصی و موردی توسط آمریکا صادر شود و تمام مراحل انتقال پول به‌صراحت در آن ذکر شود.

رمزگشایی از یک مجوز

ایران پیش از این تلاش کرده بود که بخشی از طلب خود از کره‌جنوبی را تبدیل به دلار کند؛ مذاکرات ظاهرا به نتیجه هم رسیده اما در فرایند اجرای این توافق به یک مانع بزرگ برخورد کرده است. همتی در این‌باره توضیح می‌دهد: مجوزی که (از سوی اوفک) صادر شده مربوط به تبدیل منابع ایران در بانک‌های کره‌جنوبی از وون به دلار آمریکا از طریق یک بانک آمریکایی و سپس انتقال آن به بانک مقصد است، اما در همین مجوز هم هیچ تضمینی برای رسیدن پول به مقصد وجود ندارد، زیرا آمریکایی‌ها به صراحت قید کرده‌اند که هر لحظه و در هر مرحله می‌توانند مجوز صادرشده را لغو کنند و این می‌تواند شامل مرحله‌ای باشد که پول به‌صورت دلار آمریکا نزد یک بانک آمریکایی است.

به‌گفته رئیس‌کل بانک مرکزی، مجوز کلی آمریکا به‌گونه‌ای است که غیرعملیاتی‌ترین کانال را پیشنهاد می‌کند تا هم در ظاهر بگوید مشکلی نیست و هم اینکه ایران نتواند واکسن کرونا خریداری کند. او درپاسخ به این ابهام که ایران چگونه می‌تواند سایر اقلام دارویی را وارد کند اما نمی‌تواند واکسن کرونا خریداری کند، می‌گوید: سایر اقلام دارویی، تولید‌کنندگان و عرضه‌کنندگان متعددی دارند و به‌رغم تحریم‌ها، تلاش می‌شود تا از کانال‌های مختلف پرداخت‌های آنها انجام شود و آن اقلام وارد کشور شوند. البته آمریکایی‌ها اگر بفهمند که وجه مربوط به سایر اقلام دارویی چگونه پرداخت می‌شود و بدانند که می‌توانند با کمبود آن اقلام، برای بخش قابل توجهی از مردم مشکل ایجاد کنند، قطعاً مانع از انتقال آن داروها نیز خواهند شد.

پارازیت روی خط انتقال واکسن

اما مشکلات فقط به تحریم مالی ختم نمی‌شود و علاوه بر ارسال پارازیت‌های ماشین تحریم آمریکا روی خط انتقال ارز برای خرید واکسن کرونا، با تحریم یکی از ایرلاین‌های اصلی خطوط تجاری ایران یعنی شرکت هواپیمایی ماهان، ممکن است کشور برای انتقال واکسن‌های خریداری شده در آینده دچار درسر شود. درحالی‌که پیش از مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا و البته رئیس نهاد متولی ساخت واکسن داخلی مدعی شده بود به‌دلیل نداشتن امکانات و شرایط لازم، هواپیماها و سیستم حمل‌ونقل، ایران نمی‌تواند واکسن فایزر کرونا را وارد کند و به همین دلیل از دریافت آن انصراف داده‌ایم، رئیس سازمان هواپیمایی کشور با رد ادعای او گفت: هیچ مشکلی دراین زمینه نداریم و دو ایرلاین ایرانی آماده واردات هرنوع واکسن ازجمله فایزر هستند.

شهرام آدم‌نژاد، معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی هم پیش از این اعلام کرده بود: سیستم حمل‌ونقل هوایی ایران آماده واردات واکسن کروناست و شرایط اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را دارد. تورج دهقان زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری می‌گوید: هم‌اکنون دو شرکت هواپیمایی ایران‌ایر و ماهان شرایط لازم برای واردات انواع واکسن کرونا را دارند و سازمان هواپیمایی کشوری نیز طی بررسی‌ها و ارزیابی‌هایی که انجام داده به این نتیجه رسیده که این دو ایرلاین هیچ مشکلی برای واردات انواع واکسن ازجمله فایزر ندارند؛ حتی برای واکسن فایزر که باید در دمای منهای 70درجه جابه‌جا شود.

دیپلماسی واکسن کرونا

ایران امیدوار است که نخستین محموله واکسن وارداتی کرونا در‌ ماه آینده یا بهمن‌ماه به سمت کشور بارگیری شود. روشن است تا زمانی که دونالد ترامپ در کاخ سفید است، سخت بتوان مسیر خرید و انتقال واکسن را باز کرد. شاید ورود جو بایدن به کاخ سفید این گره را باز کند و نخستین فرمان اجرایی او اجازه‌دادن به بانک‌های خارجی برای همکاری با بانک‌های ایران جهت خرید واکسن کرونا باشد. آیا دیپلماسی واکسن کرونا، راه را برای رفع تحریم‌ها باز خواهد کرد؟ مقامات ایران تأکید دارند برای برداشته‌شدن تحریم‌ها حتی یک ساعت هم تأخیر را نمی‌خواهند؛ پیام روشن به طرف مقابل تا حسن نیت خود را نشان دهد. شاید نخستین واکسن کرونا که به ایران برسد، آنگاه امیدواری به گشایش در دیپلماسی تقویت شود

هزینه احتمالی واردات واکسن

برخی برآوردهای اولیه قیمت هر دوز واکسن کرونای موجود در سطح جهان بین ۵ تا ۳۷دلار است و اگر دولت بخواهد کل ایرانیان را در ذیل شمول طرح واکسیناسیون قرار دهد، باید دست‌کم ۱۶۰میلیون دوز واکسن برای ۸۰میلیون نفر تهیه کند که حداقل بودجه‌ آن ۸۰۰میلیون دلار و حداکثر آن تا ۶میلیارد دلار برآورد می‌شود؛ آن‌هم بدون هزینه‌های جانبی. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد در بودجه سال آینده در قالب یک شماره ردیف مجزا یعنی شماره برنامه ۱۶۰۲۰۳۰۰۳۸ بالغ بر ۱۰۰۰میلیارد تومان بودجه برای خرید یا تولید واکسن کرونا پیش‌بینی و قیمت هر دوز آن ۶۳هزار تومان برآورد شده است.

به این ترتیب دولت به صراحت اعلام کرده برای خرید ۱۵میلیون ‌و ۸۷۰هزار دوز واکسن کرونا بودجه دارد. با احتساب دلار ۴۲۰۰تومانی، میزان بودجه دلاری واکسن کرونا برای سال آینده ۲۳۸میلیون دلار برآورد می‌شود. حال اگر دولت بخواهد میزان واردات کرونا را دست‌کم از ۱۶میلیون دوز به دوبرابر برساند، نمایندگان بودجه خرید واکسن را باید تا ۲۰۰۰میلیارد تومان بالا ببرند. البته به‌نظر می‌رسد با اعلام نتیجه قطعی واکسن تولید داخل در بهار سال آینده، این میزان بودجه حداقل برای تامین نیاز کادر درمان و پزشکی و افراد در معرض ریسک بالا کفایت کند؛ مشروط بر اینکه نتیجه واکسن داخلی مطلوب گزارش شود.