سایه ابرتورم از اقتصاد ایران دور نیست
عبدالناصر همتی رئیس‌كل بانك مركزی در برنامه‌ای تلویزیونی اعلام كرده است كه ابرتورم را كنترل كرده‌ایم. این در حالی است كه جامعه با نوسانات شدید قیمت‌ها در سال جاری مواجه بوده و نرخ اقلام خوراكی افزایشی چند‌باره داشته است.
شرق: عبدالناصر همتی رئیس‌كل بانك مركزی در برنامه‌ای تلویزیونی اعلام كرده است كه ابرتورم را كنترل كرده‌ایم. این در حالی است كه جامعه با نوسانات شدید قیمت‌ها در سال جاری مواجه بوده و نرخ اقلام خوراكی افزایشی چند‌باره داشته است.
نرخ تورم هدف‌گذاری‌شده توسط بانك مركزی كه عدد ۲۲ درصد بوده نیز امسال محقق نشده است. پس چگونه ابرتورم كنترل شده است؟ كارشناسان اقتصادی بر این باورند كه اقتصاد ایران پشت پیچ تورم مانده است. از آنجا كه تعریف مشتركی از ابرتورم وجود ندارد، كارشناسان نظرات متفاوتی درباره اینكه آیا خطر ابرتورم را پشت‌سر گذاشته‌ایم یا نه ارائه میدهند اما همه بر این باورند كه ریشه بخشی از مشكلات در خارج از مرزهاست كه باید برای آن فكری اساسی كرد.
كنترل ابرتورم ساده نیست
محمد‌مهدی بهكیش- عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
مسئله ابرتورم بستگی به تعریفی دارد كه از آن ارائه می‌شود. تا جایی كه من می‌دانم تعریف روشنی از ابرتورم در جامعه‌ای مثل ما وجود ندارد. در اروپا و آمریكا و كشورهای با یك یا دو درصد تورم، ارقامی مشابه كشور ما ابرتورم به حساب می‌آید اما در ایران چنین تعریفی وجود ندارد. البته در ایران تورم بالایی داریم و منكر این مسئله نیستم. اعتقاد دارم تورم یك مسئله پولی است اما این مسئله پولی در شرایط پیچیده‌‌ای كه ما هستیم و با توجه به حجم نقدینگی‌ای كه ما داریم، تعریف ساده‌ای ندارد.
رئیس بانك مركزی در سخنانش به عوامل دیگری مثل شوك عرضه اشاره می‌كند. شوك عرضه ناشی از شرایط سیاسی است. وقتی به تعبیر همتی حتی برای خرید واكسن نمی‌توان پول جابه‌جا كرد، معلوم است كه برای واردات كالاهای دیگر حتی اگر پول داشته باشیم، مشكل بسیار زیاد است.
به‌خصوص كه تسعیر هر ارز به ارز مورد نیاز ما از مسیر دلار می‌گذرد و این كار را بسیار پیچیده‌تر كرده است. طبیعی است كه چون اقتصاد ما بسیار نفتی بوده، بخش عمده‌ای از واردات ما متكی بر نفت است. حالا كه شاید ۱۰ درصد شرایط عادی، نفت صادر می‌شود و پول آن نیز منتقل نمی‌شود، ما شوك‌های عرضه بسیار شدیدی خواهیم داشت.
این شوك‌ها تنها از شرایط عادی داخلی منتج نمی‌شود. در این شرایط پیچیده كه بخشی از آن داخلی و ناشی از سیاست‌گذاری نادرست است و بخشی دیگر از شرایط خارجی است و بنابراین مسائل داخلی و خارجی نیز به هم مرتبط هستند، نمی‌توان شرایط بین‌المللی حاكم را از شرایط اقتصادی و سیاسی داخلی جدا كرد.
پدیده‌ای از مجموعه عوامل داخلی و خارجی به وجود آمده است كه بسیاری از اینها تحت كنترل دولت هم نیست. نمی‌خواهم بگویم دولت تقصیری ندارد اما همه سیاست‌گذاران در شرایطی كار می‌كنند كه این شرایط از یك‌سو قابل كنترل دقیق نیست اما از سوی دیگر نمی‌دانم سیاست‌مداران چگونه در شرایطی كه می‌دانند نمی‌توانند به‌درستی سیاست‌گذاری كنند، تصمیم می‌گیرند.
همیشه گفته‌ام كه ما تا شرایط بین‌المللی را سامان ندهیم، بسیاری از مشكلات داخل را هم نمی‌توانیم به‌درستی حل كنیم. این شرایط به نظر من نحوه نگاه متفاوت به مدیریت اقتصاد كشور را می‌خواهد. ما باید یادمان باشد كه در قرن ۱۹ زندگی نمی‌كنیم. در قرن ۲۱ هیچ كشوری به تنهایی بدون ارتباط راحت با كشورهای دیگر نمی‌تواند زندگی مناسب داشته باشد. قطعا اشتغال و درآمد هم نمی‌توان ایجاد كرد.
ما مقداری از درك شرایط موجود دور شده‌ایم. امروز هیچ كشوری وجود ندارد كه همه نیازهایش را حتی اگر از نظر فنی بتواند، خودش تأمین كند. ابرتورم هم یكی از متغیرهای اقتصادی است كه به دلیل مجموعه شرایط حاكم بر ما شده است و كنترلش به این سادگی نیست. البته می‌شود ركود بیشتری به اقتصاد تحمیل كرد و تورم را كاهش داد ولی باید بدانیم كه با سیاست‌های خیلی كوتاه‌مدت و موضعی، مسائل ساختاری كشور را نمی‌توان حل كرد.
تورم هدف‌گذاری‌شده و ابرتورم محقق نمی‌شود
هادی حق‌شناس- كارشناس اقتصادی
چند شاخص نشان‌دهنده این است كه به احتمال قریب به یقین، تورم پایان سال جاری حداكثر همان ۳۰ درصد باشد. البته تورم هدف‌گذاری‌شده ۲۰ تا ۲۲ درصد بانك مركزی تحقق نمی‌یابد؛ اما ابرتورم هم تحقق نمی‌یابد. ابرتورم در اقتصاد به مفهوم تورم سه‌رقمی است.
یقینا هیچ‌گاه اقتصاد ایران در سال‌های بعد از انقلاب دچار ابرتورم نشده و امسال نیز نخواهد شد. تورم ماهانه كشور در مهرماه هفت درصد بود و تورم ماهانه در آبان ۱.۸ درصد كمتر شد. علت اینكه تورم مهرماه بیشتر بود و تورم آبان نیز از منظر نقطه به نقطه افزایش یافت و به ۴۶.۲ درصد رسید، عمدتا به تغییر قیمت محصولات خوراكی بازمی‌گشت، وگرنه در بخش محصولات غیر‌خوراكی یا كالاهای با‌دوام مثل خودرو یا مسكن یا اقلامی از این دست، در بازار نه‌تنها به ثبات رسیدیم، بلكه سیر اگر كاهشی نباشد افزایشی هم نیست.
بنابراین با توجه به تورم‌های نقطه به نقطه، ماهانه و میانگین پیش‌بینی می‌شود در پایان سال تورم بیش از ۳۰ درصد نداشته باشیم. در كنار این باید دو موضوع دیگر را اضافه كرد. این انتظار شكل گرفته است كه ماههای پایانی كرونا را می‌گذرانیم یا به احتمال زیاد امید به دسترسی به واكسن افزایش یافته است.
هرچه بیشتر زندگی مردم به روال عادی بازگردد، یعنی از این محدودیت‌های شدید كرونایی خارج شویم و كسب‌وكارها به رونق برسد، در كاهش تورم اثرگذار است. اول بهمن رئیس‌جمهور منتخب آمریكا مستقر می‌شود و دو ماه تا پایان سال می‌ماند. در این دو ماه، اگر تحریم‌ها لغو شود، این هم اثر مثبتی بر كاهش میزان تورم دارد.
بنابراین تا پایان سال دچار ابرتورم نمی‌شویم. برای بحث درباره ابرتورم باید به سه شاخص تورم ماهانه، میانگین و نقطه به نقطه و هم دو تكانه‌ای كه اقتصاد ایران را به چنین نقطه‌ای رسانده است، توجه كنیم. علائم آن دو تكانه نشان می‌دهد كه شاید در آینده این شرایط را نداشته باشیم.
با حذف دو تكانه تحریم و كرونا یا كمرنگ‌شدن آن در اقتصاد ایران، اثرگذاری این دو عامل روی كسری بودجه كاهش می‌یابد. گفته می‌شود امسال نزدیك به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان كسری بودجه داشته باشیم یا سال آینده مشابه چنین عددی كسری بودجه وجود داشته باشد. اگر سال آینده فقط و فقط ۱۰ میلیارد دلار صادرات نفت و فراورده‌های نفتی داشته باشیم، با قیمت ارز نیمایی كسری بودجه جبران می‌شود. البته اگر این دو تكانه حذف نشود، وضعیت سال جاری را در سال آینده هم خواهیم داشت. آثار تحریم و كرونا تقریبا در اقتصاد ایران تخلیه شده است.
سایه ابرتورم از اقتصاد ایران دور نیست
محمد‌رضا عبداللهی- پژوهشگر اقتصادی
برای بررسی اظهارات رئیس كل بانك مركزی باید مسئله عملكرد كل‌های پولی در سال ۹۹ را بررسی كنیم. بانك مركزی ابتدای امسال نرخ هدف ۲۲ درصد را برای تورم در نظر گرفت كه به احتمال زیاد محقق نمی‌شود؛ زیرا در حال حاضر نرخ تورم نقطه به نقطه بیشتر از عددی است كه رئیس كل بانك مركزی اعلام كرده است. هدف‌گذاری نرخ تورم در همه جای دنیا معمول است و این اقدام از سوی بانك مركزی را به فال نیك می‌گیریم؛ اما سیاست‌گذاری هم باید به نحوی باشد كه هدف تعیین‌شده محقق شود.
ابرتورم از كانال رشد بی‌حساب‌و‌كتاب كسری بودجه دولت و پولی‌شدن آن خیلی سریع در هر دولتی رخ می‌دهد. كسری بودجه امسال دولت بر اساس برخی برآوردها، تا صد هزار میلیارد تومان هم می‌رسد. برآوردهای اولیه كسری بودجه ۱۴۰۰ هم نشان می‌دهد كه ۱۵۰ هزار میلیارد تومان كسری بودجه داریم.
این رقم باعث حدود ۳۰ درصد افزایش پایه پولی می‌شود و با فرض ثابت نگه‌داشتن ضریب فزاینده نقدینگی و رشد كم اقتصادی در سال بعد، تورمی مازاد بر تورم اقتصاد ایجاد خواهد شد. بنابراین تحقق تورم‌های بالای ۵۰ درصد كه اصطلاح ابرتورم برای آن اطلاق می‌شود، با توجه به كسری بودجه سال آینده، چیز دور‌دستی برای ایران نیست.
عملكرد شش یا هفت‌ماهه اول اقتصاد ایران روی متغیرهای پولی اقتصاد نشان می‌دهد كه پایه پولی و نقدینگی رشد درخور توجهی داشته‌اند. برای مثال، رشد پول كه از پاییز ۹۸ آغاز شده بود، در ۹۹ شدت گرفت و در بازه یك‌ساله شهریور ۹۹ نسبت به مدت مشابه ۹۸، نقدینگی ۳۶ درصد و رشد پایه پولی ۸۰ رصد رشد یافت كه نشانه افزایش شایان توجه انتظارات تورمی و نرخ بهره حقیقی است.
مسئله دیگر این است كه صرف‌نظر از میزان رشد نقدینگی و پایه پولی، رشد پول و افزایش سهم نقدینگی در یك سال گذشته قدرت تورم‌زایی نقدینگی را به‌شدت افزایش داده است. بر اساس برخی تحلیل‌ها، با توجه به وضعیت سیاست خارجی كشور و تعدیل انتظارات تورمی ناشی از آن، می‌توان امید داشت كه افزایش درخورتوجه قیمت‌ها را نداشته باشیم و خطر تورم از اقتصاد ایران دور شده باشد؛ اما به نظر می‌آید این بیشتر یك خوش‌بینی نسبت به وضعیت تورم است.
مطمئنا اكثر اقتصاددان‌ها بر این توافق دارند كه تا زمانی كه رشد كل‌های پولی كنترل نشود، عبور از پیچ تورم را نمی‌توان پذیرفت. رشد كل‌های پولی افزایش درخورتوجهی در سال ۹۹ داشته است و با توجه به كسری بودجه فعلی و بودجه ۱۴۰۰، همچنان ابرتورم خطر بسیار نزدیك به اقتصاد ایران می‌تواند باشد.
تورم سال آینده به تصویب بودجه بستگی دارد
علی قنبری-كارشناس اقتصادی
حرف رئیس‌كل بانك مركزی درباره گذر از پیك تورم را باور نمی‌كنم. كالاهای اساسی به‌طرز سرسام‌آوری افزایش قیمت داشته و نرخ تورم بالای ۵۰ درصد است. به همین راحتی نمی‌شود گفت كه قیمت‌ها دیگر افزایش نمی‌یابد و از ابرتورم گذشته‌ایم. قیمت كالاها فقط به مسائل اقتصادی بستگی ندارد و به مسائل سیاسی، حوادث كشور و تحركات اطراف هم بستگی دارد.
همه‌چیز بستگی به شرایط آینده، ثبات اقتصادی و نوسانات اقتصادی دارد. هدف‌گذاری بانك مركزی این بود كه تورم امسال حدود ۲۲ درصد باشد اما فكر می‌كنم تورم سال ۹۹ بالاتر از ۴۰ درصد است و در واقع درگیر ابرتورم هستیم و در شرایط ابرتورمی به سر میبریم.
تورم‌های سه‌رقمی در اقتصاد تورم‌های حاد نامیده می‌شود و وضعیت شكنندگی اقتصاد را در پی خواهد داشت. با توجه به بودجه‌ای كه برای سال آینده پیش‌بینی شده است، نرخ تورم سال آینده خیلی بیشتر هم خواهد شد و به حدود ۵۰ درصد خواهد رسید. اگر ما به برجام برگردیم و آمریكا نسبت به محدودیت‌هایی كه ایجاد كرده است، كوتاه بیاید ممكن است تورم ۱۴۰۰ در محدوده ۲۰ تا ۲۲ درصد قرار گیرد اما بعضی افراد به دنبال وخیم‌تر‌شدن اوضاع ما در منطقه هستند و می‌خواهند رابطه با آمریكا را به هم بزنند و به برجام باز نگردند.
اگر آنها به هدفشان برسند، به سمت ابرتورم حركت می‌كنیم. ضمن آنكه وضعیت تورم به بودجه نیز بستگی دارد. بودجه هنوز تصویب نشده است. باید در مجلس چكش بخورد و با توجه به واقعیت‌های كشور بودجه بسته شود. با این میزانی كه نرخ دلار را در بودجه دیده‌اند، نرخ هر بشكه و میزان فروش دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشكه‌ای در روز برای نفت و میعانات نفتی دیده‌اند؛ فروش اوراق مشاركت و صكوك پیش‌بینی كرده‌اند، فكر می‌كنم اگر با این فضا بدون تغییرات بودجه ببندند، سال آینده تورم بالای ۵۰ درصد خواهد بود.
متأسفانه مجلس هم خیلی كار كارشناسی نمی‌كند و فقط شعار می‌دهد. احتمال این وجود دارد كه مجلس برای اینكه بگوید كاری كرده است، بودجه را رد كند. خیلی به مجلس امیدوار نیستم. اگر مجلس بودجه را رد كند، ممكن است یك‌دوازدهم تصویبش كند؛ زیرا احتمال میدهند رئیس‌جمهور بعدی از خودشان باشد. این شكل از بودجه‌نویسی نیز روی تورم تأثیر دارد زیرا باید دید چه اقلامی در بودجه می‌بینند. مالیات، هزینه نفت و... چقدر است و نرخ دلار چگونه خواهد بود. وقتی وضعیت بودجه معلوم شود، اوضاع تورم هم روشن خواهد شد اما ما از پیچ تورم عبور نكرده‌ایم.
نظر کاربران
تا همتی هست همین است
من به شما قول میدهم تا پایان سال جاری برنج ایرانی بالای ۵۰ هزار تومان رشت داشته باشد
همتی حیا کن رها کن