رفتارشناسی اروپا در قالب سیاست برجام جدید

روزنامه توسعه ایرانی: باید با ایران به توافق گسترده‌تری برسیم که شامل برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و نقش منطقه‌ای ایران هم باشد»؛ این گفته‌های تازه هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان است، اما در واقع می‌توان گفت شیرازه سیاست برجامی اروپا در دوران پساترامپ است.

گرچه اصل و اساس برجام را دونالد ترامپ از بین برد، اما به نظر می‌رسد بقایایی که ترامپ بر جا گذاشته، چندان هم برای اروپایی‌ها ناخوشایند نیست؛ چه بسا باید گفت که مورد استقبال آنها هم هست.

سیاست اروپا در دوران دونالد ترامپ نسبت به برجام، «اظهار تاسف» و «وعده» بود؛ اظهار تاسف از خروج آمریکا از برجام، یکجانبه‌گرایی آن و اینکه کاری از دست اروپا برای بازگرداندن ترامپ به برجام برنمی‌آید و وعده برای اینستکس و کانال‌های مالی مختلف برای گشایش‌های اقتصادی که البته هیچ یک به بار ننشست.

حالا اما با پیروزی یک دموکرات در انتخابات آمریکا و وعده او برای بازگشت به برجام، به نظر می‌رسد سیاست برجامی اروپا نیز به کلی تغییر کرده است. همچنین به نظر می‌رسد آنها در تلاش هستند تا آنچه را که ترامپ کاشته، درو کنند؛ بدین معنی که بازگشت بایدن به برجام را مشروط به مذاکرات وسیع‌تری کنند.

ائتلاف بایدن و اروپا

هر چه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور خودرأیی بود که از سیاست سنتی آمریکا مبتنی بر ائتلاف‌گرایی فاصله می‌گرفت، بایدن به ائتلاف شهره است. او حتی در تازه‌ترین گفتگوی خود با شبکه خبری سی‌ان‌ان که پنجشنبه منتشر شد نیز به این نکته اشاره کرد. بایدن پس از آنکه بازگشت به برجام و مذاکره با ایران را بسیار دشوار توصیف کرد، گفت: «اما من یک چیزی را می‌دانم، ما نمی‌توانیم این کار را به تنهایی انجام دهیم. به همین دلیل من می‌خواهم عضوی از یک گروه بزرگ شوم که نه تنها با ایران بلکه با روسیه، چین و طیف گسترده‌ای از موضوعات برخورد کند.»

این گفته وی، اشاره به سیاست ائتلاف‌گرایی او دارد و قطعا بخش مهمی از گروه بزرگی که بایدن از آن یاد کرده، تروئیکای اروپایی است. از این حیث سیاست تازه این سه کشور اروپایی نسبت به برجام بسیار حائز اهمیت است.

بازی کثیف سیاست با تحریم

روزنامه وال استریت ژورنال هفته گذشته به نقل از دیپلمات‌های اروپایی مدعی شد که بازگشت سریع بایدن به برجام از نظر این سه کشور یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان «نه قابل انجام است و نه مطلوب».

این روزنامه گزارش داده بود که کشورهای اروپایی، دولت بایدن را برای بازگشت فوری به برجام تحت فشار نخواهند گذاشت.

در شرایطی که تحریم‌ها، وضعیت معیشت در ایران را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده و اروپا نیز همواره نسبت به آن «اظهار تاسف‌های بسیار» کرده است، اکنون اما به نظر می‌رسد، سیاست اروپا به تعویق انداختن لغو تحریم‌ها تا زمان انتخابات۱۴۰۰ ایران است

در شرایطی که تحریم‌ها، وضعیت معیشت مردم در ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده و اروپا نیز تا پیش از این نسبت به این موضوع «اظهار تاسف‌های بسیار» کرده است، اکنون اما آنطور که به نظر می‌رسد، سیاست اروپا به تعویق انداختن لغو تحریم‌ها تا زمان انتخابات ایران است.

وال استریت ژورنال به نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشته که اروپا به بایدن توصیه خواهد کرد که در ازای موافقت ایران با توقف و معکوس کردن پیشرفت‌های هسته‌ای خود طی یک ‌سال اخیر، شامل کاهش موجودی اورانیوم غنی شده و توقف تحقیق و توسعه سانتریفیوژها، بخشی از تحریم‌ها را کاهش دهد؛ با این هدف که تا قبل از انتخابات ایران در خرداد برخی منافع ملموس از ناحیه تعدیل تحریم‌ها نصیب ایران و دولت جدید ایران به دیپلماسی متعهد شود. به گفته این منابع آنها معتقدند که اگر بایدن سریعا به برجام برگردد، اهرم فشار غرب برای قانع کردن دولت بعدی ایران به مذاکره در مورد یک برجام وسیع‌تر و محکم‌تر از دست خواهد رفت.

توافق باید تغییر کند چون به ایران اعتمادی نیست

اظهارات دولتمردان و سیاستمداران اروپایی در آستانه دوران پساترامپ درباره برجام نیز قابل تامل است. وزیر خارجه آلمان همانطور که در ابتدای گزارش آمد، با تاکید بر اینکه «برجام دیگر به کار نمی‌آید»، خواستار توافقی فراتر از برجام شده است.

هایکو ماس در مصاحبه با هفته‌نامه آلمانی اشپیگل گفته است: «ایران نباید موشک‌های بالستیک داشته باشد و باید رفتار منطقه‌ای‌اش را عوض کند. توافق باید تغییر کند، چون به ایران اعتمادی نیست.»

او اضافه کرده: «ما انتظارات روشنی از ایران داریم: سلاح هسته‌ای نباید باشد، اما هم‌چنین برنامه ساخت موشک‌های بالستیک نیز که تمام منطقه را تهدید می‌کند، نباید وجود داشته باشد. افزون بر این ایران در منطقه‌ باید نقش دیگری ایفا کند.»

نکته جالب توجه این است که ماس تاکید کرده در این مورد پیشتر با وزرای خارجه فرانسه و بریتانیا توافق کرده است. در همین راستا سخنگوی وزارت خارجه فرانسه نیز هفته گذشته با بیان اینکه بازگشت ایران به توافق هسته‌ای، شرطی ضروری برای تجدیدنظر دولت بایدن در قبال این توافق است، خواستار توسعه توافق هسته‌ای برجام و گنجاندن بندهایی برای مهار برنامه موشکی ایران شده بود.

اظهارات دولتمردان و سیاستمداران اروپایی در آستانه دوران پساترامپ درباره برجام قابل‌تامل است. وزیر خارجه آلمان با تاکید بر اینکه «برجام دیگر به کار نمی‌آید»، خواستار توافقی فراتر از برجام شده است

واکنش ظریف به سیگنال‌های اروپا

بدین ترتیب باید گفت که آنچه تا اینجا گفته شد، سیاست تازه اروپاست؛ سیاستی که اروپا اکنون خیلی واضح و روشن درباره آن صحبت می‌کند و هیچ ابایی از فرستادن سیگنال درباره آن ندارد و اتفاقا ارسال همین سیگنال‌هاست که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران را به واکنش واداشت. محمدجواد ظریف روز پنجشنبه در نشست مجازی «گفت‌وگوهای مدیترانه‌ای» در خصوص وضعیت شیوع کرونا در جمهوری‌ اسلامی ایران مفصل از اروپا انتقاد کرد.

او ابتدا سعی کرد قاطعانه تکلیف خواسته اروپا درباره یک برجام فراگیرتر را روشن کند؛ از این رو به صراحت گفت: «ما در خصوص توافقی که قبلاً درباره آن مذاکره کردیم وارد مذاکره مجدد نخواهیم شد. تمام.»

ظریف سپس به موضوع توان موشکی ایران پرداخت و با اشاره به تجارت سلاحی که غرب در منطقه خاورمیانه به راه انداخته، انگشت اتهام به سوی غرب گرفت و تصریح کرد: «آیا غرب آمادگی دارد اقدامات شرورانه خود را در منطقه متوقف کند؟ هر وقت آمادگی پیدا کردند به مسئله اقدامات شرورانه خود در منطقه رسیدگی کنند، آن وقت می‌توانند درباره چیزهای دیگر وارد گفت‌وگو شوند. اگر نمی‌توانند چنین چیزهایی را کنار بگذارند، پس خفه شوند!»

ظریف پاسخ اظهارات هایکو ماس را نیز در توئیتر داد و به ضمیمه پیامش، عکسی از خبری منتشر کرد مبنی بر اینکه آلمان قصد دارد اسرائیل را «کشور اروپایی» در نظر بگیرد و دسترسی زودهنگام به واکسن کرونا را برایش مهیا کند، در حالی که فلسطینی‌ها مشمول این توافق نخواهند شد. ظریف خواستار توقف آپارتاید کرونایی شد.

فشار در آژانس

گذشته از اینها به نظر می‌رسد اروپا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز مشغول اعمال فشار بر ایران است. واکنش ماه گذشته آنها به گزارش اخیر آژانس در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران و منشا ذرات اورانیوم ناشی از فعالیت انسانی در یک سایت اعلام نشده در ایران موید همین امر است.

فرانسه، آلمان و انگلیس در واکنش به این گزارش ضمن ابراز نگرانی شدید، خواستار پاسخگویی سریع ایران شده و در عین حال تهدید کرده‌اند که پیشرفت ایران در تحقیق و توسعه، «عواقبی برگشت‌ناپذیر» دارد.

بدین ترتیب به نظر می‌رسد سیاست اروپا گرچه در دوران ترامپ، سرزنش و نکوهش دولت آمریکا بود، اکنون اما سیاست خود را بر بهره‌برداری از همان سیاست نکوهیده استوار کرده است.