جوانان امروز خیلی خوش‌شانس‌اند

روزنامه همدلی: سال‌های سال در اروپا و آمریکا درس خوانده، درس داده و زندگی کرده است. او بعد از چند دهه فعالیت حالا در عرصه موسیقی معاصر به جهان‌بینی منحصربه‌فردی دست یافته است. شاید بخشی از این جهان‌بینی با شنیدن آخرین اثرش؛ آلبوم «خوشنویسی»، تا حدی دستگیرمان شود.

بااین‌که او را به‌عنوان آهنگسازی در عرصه موسیقی معاصر می‌شناسند، اما در آثارش خبری از حضور ارکسترهای شلوغ و البته پرسروصدا نیست. شاید بیش از همه در ساخته‌های او بشود طعم و بوی موسیقی ایرانی را حس کرد؛ نه این‌که تنها بهره‌گیری از این موسیقی را به برداشتی از آن محدود کند، امروز انگار رضا والی بدل به بلندگویی شده برای معرفی موسیقی ایرانی در سراسر جهان، باآنکه روزگاری معلمان و دانش‌آموزان هنرستان عالی موسیقی که او هم در آن درس می‌خواند، گوش دادن به موسیقی ایرانی را یک اشتباه می‌دانستند و کسی از دانش‌آموزان اگر به موسیقی ردیفی دستگاهی گوش می‌داد، تنبیه می‌شد.

به قول خودش اصلاً در این رویداد حاضر شده تا بتواند به هنرجویان شرکت‌کننده در پروژه «آهنگسازان جوان» ایران بیاموزد که باید دیدشان را وسیع‌تر کنند. او معتقد است که هیچ‌کس در عالم موسیقی نباید به انجام یا عدم انجام کاری مجبور و محکوم شود. از نگاه والی با قرار دادن موسیقی‌های گوناگون پیش گوش و چشم علاقه‌مندان به آهنگسازی این امکان به وجود می‌آید تا آنان صاحب دیدی وسیع‌تر شوند و بتوانند بر اساس میل و علاقه شخصی خودشان دست به انتخاب بزنند.

او زاده سال ۱۳۳۱ است؛ در شهر قزوین. تحصیل در رشته‌ موسیقی را با ثبت‌نام در هنرستان عالی موسیقی تهران آغاز کرده و در ادامه و در سال ۱۳۵۱ رهسپار اتریش شده و به آکادمی موسیقی وین رفته تا در رشته‌ آموزش موسیقی و آهنگسازی درس بخواند. این آهنگساز نام‌آور ایرانی با پایان تحصیلاتش در وین به آمریکا رفت تا در دانشگاه پیتسبورگ درس خواندن در رشته موسیقی را ادامه بدهد. سال ۱۳۶۴ در رشته‌ نظریه‌ موسیقی و آهنگسازی مدرک دکترای خودش را دریافت کرد.

۳سال بعد (۱۹۸۸)به عضویت هیأت‌علمی دانشکده‌ موسیقی دانشگاه کارنگی ‌ملن درآمد. والی در چند دهه حضور خارج از کشور افتخارات زیادی را به نام خود ثبت کرده که از آن میان می‌شود به دریافت جایزه‌ افتخاری وزارت هنر و علوم اتریش، دو فلوشیپ از بنیاد اندرو دابلیو ملُن، سفارش‌هایی از ارکستر سمفونی پیتسبورگ، مادرن ارکسترا پراجکت بُستُن، نیومیوزیک آنسامبل پیتسبورگ، کوارتت کرُنُس، کوارتت زهی کارپِی‌دیِم، سیاتل چیمبر پلِیرز، آریزونا فرندز آو چیمبر میوزیک و دریافت بورس‌هایی از شورای هنر پنسیلوانیا، بنیاد پیتسبورگ و هیأت آموزش همگانی ِ پیتسبورگ اشاره کرد.

سازمان فرهنگی پیتسبورگ او را به‌عنوان هنرمندِ نوظهورِ برجسته انتخاب کرده و جایزه‌ دستاورد خلاقانه‌ این سازمان را به او اعطا کرده است. آثار ارکسترال او در آمریکا از سوی ارکستر سمفونیک پیتسبورگ، ارکستر سمفونیک سیاتل، پروژه‌ ارکستر مدرن بوستون، ارکستر سمفونیک بالتیمور، ارکستر مجلسی لوس‌آنجلس، ارکستر سمفونیک ساکرامنتو، ارکستر سمفونیک ممفیس، و ارکستر ۲۰۰۱ اجرا شده‌ و آثار مجلسی‌ این آهنگساز ایرانی را نیز کوارتتو لاتینو آمریکانو، نیومیوزیک آنسامبل پیتسبورگ، کوارتت زهی کارپِی‌دیِم، کوارتت کرُنُس، سیاتل چیمبر پلِیِرز و داکاپو چیمبر پلِیِرز به روی صحنه برده‌اند.

اروپا، چین، مکزیک، آمریکای لاتین، هنگ‌کنگ و استرالیا از جمله نقاطی هستند که به مکانی برای اجرای آثار او بدل شده‌اند. کمپانی‌هایی همچون دویچه گرامافون، ناکسس، ام اس آر کلاسیکز، نیو البیون، آلبانی، ام ام سی، امباسادور و ای بی سی کلاسیکز هم کارهایش را ضبط کرده‌اند. در اینجا با رضا والی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم تا جهان‌بینی‌اش به‌ویژه در عرصه موسیقی را پیش چشم‌مان قرار بدهد. شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

وقتی نام اعضای هیأت انتخاب و البته مدرسان پروژه آهنگسازان جوان را مرور می‌کردیم، با اسم شما روبه‌رو شدیم. بسیاری از مخاطبان موسیقی در کشورمان امروز شما را جزو معدود چهره‌های بین‌المللی موسیقی معاصر می‌دانند. چه شد که تصمیم به حضور در این رویداد گرفتید؟

راستش را بخواهید وقتی امین شریفی با من تماس گرفت تا دعوتم کند برای حضور در این رویداد، خیلی خوشحال شدم و گفتم حتماً در آن حضور خواهم یافت. برای من حضور این‌همه جوان علاقه‌مند که می‌خواهند با عشق و میل فراوان در زمینه موسیقی کار کنند، واقعاً مایه خوشحالی بود. راستش من گمان می‌کنم حیف است که این‌همه شور و شوق و انرژی به هدر برود. همین‌جا هم مایلم اعلام ‌کنم که هر کمکی برای حمایت از نسل جوان فعال در عرصه موسیقی از دستم بربیاید، از انجامش دریغ نخواهم کرد و در این زمینه حتماً پیش‌قدم خواهم بود.

پیش از آنکه آثار متقاضیان به دست‌تان برسد، چقدر از شرکت‌کنندگان شناخت داشتید؟

من بیشتر جوانان متقاضی شرکت در این رویداد را از قبل نمی‌شناختم. البته باید بگویم که بسیار مشتاق بودم، استیل‌شان را ببینم. به‌هرحال، امروز در عرصه موسیقی در سطح جهان، زیبایی‌شناسی‌های زیاد و البته گوناگونی وجود دارد و من دوست داشتم ببینم این زیبایی‌شناسی‌ها چه تأثیری روی جوانان آهنگساز ایرانی گذاشته است.

البته در اینجا خوب است اشاره کنم که برای حضور در این رویداد موسیقایی تنها یک شرط داشتم؛ به آقای شریفی گفتم ما باید اجازه بدهیم همه استیل‌ها بتوانند شانس خودشان را برای حضور در این رویداد امتحان کنند. به ایشان گفتم: «بگذارید هزاران گل از دل این «آهنگسازان جوان» بشکفد.» این را هم باید بگویم که برای من، این‌که استیل و گرایش یک آهنگساز در کار چگونه است، مهم نیست. برای من مهم آن است که شخص خوب آهنگسازی کند.

اما چه معیارهایی برای تشخیص یک آهنگساز خوب وجود دارد؟

پاسخ گفتن به این سؤال کار راحتی نیست، چون اساساً این‌که بخواهیم معیارهای داوری را کنار هم قرار بدهیم و در کلام توضیح‌شان بدهیم، کار سختی است. تا امروز در رقابت‌های زیادی به‌عنوان داور حاضر بوده‌ام. این را هم بگویم که هرسال حدود ۱۲۰ آهنگساز نمونه کارهایشان را برایم می‌فرستند تا بتوانند به‌عنوان دانشجو در دانشگاه کارنگی ‌ملن حضور داشته باشند و گاهی پیش می‌آید که تنها یک نفر از آن‌ها برای حضور در دانشگاه انتخاب می‌شوند.

من هر جا دارو بوده‌ام کوشیده‌ام بهترین‌ نفرات را انتخاب کنم. از نگاه من، هر کس در زمینه داوری آدم باتجربه‌ای باشد، با دیدن چند نت نوشته‌شده روی کاغذ، می‌تواند تشخیص بدهد که آهنگساز آن قطعه بااستعداد است یا کسی است که خودش را سرگرم تقلید کرده است.

در این رویداد با همان روشی که در دانشگاه با شاگردانتان کار می‌کنید، با آهنگسازان پذیرفته‌شده روبه‌رو شدید؟

در ابتدا باید بگویم که همیشه تلاش کرده‌ام به شاگردانم بگویم آن‌طور که علاقه‌مند هستید، آهنگسازی کنید. مهم این است که همه سعی خودتان را به کار بگیرید تا در سطح جهانی اثر خودتان را ارائه بدهید. مدتی قبل، در جلسه‌ای که از طریق SKYPE با پذیرفته‌شدگان این رویداد داشتم، گفتم: خوش به حال شما که در قرن 21زندگی می‌کنید، چون در این قرن نقاط مختلف این کره خاکی به هم متصل شده است.

امروز آهنگسازان جوان ما مجبور نیستند فقط موسیقی اروپا را دنبال کنند؛ درست برخلاف دورانی که ما تحصیل در زمینه آهنگسازی را آغاز کرده بودیم. امروز همه موسیقی‌ها هم در معرض دید آن‌ها قرار دارد. در همه سال‌هایی که من در اتریش مشغول درس خواندن بودم، اصلاً از موسیقی آمریکا هیچ اطلاعی نداشتم.

با ورود به آمریکا بود که فهمیدم با نوعی از موسیقی‌ مواجهم که در قیاس با موسیقی اروپا بسیار متفاوت است. اینترنت در این روزگار سطح زمین را مسطح کرده و امکان دیدن و شنیدن همه‌چیز را در هر نقطه‌ از زمینی که داریم روی آن زندگی می‌کنیم، برای ما به وجود آورده است.

به نظر شما دستاورد شرکت‌کنندگان در پروژه «آهنگسازان جوان» ایران در پایان چه خواهد بود؟

در ابتدا باید بگویم که فایده‌ این دوره برای شرکت‌کنندگانش تا حد زیادی به برخورد آن‌ها با ماجرا مربوط است، اما فکر می‌کنم همه ما که به‌عنوان مدرس در این دوره حاضر هستیم، در تلاشیم تا کمک کنیم این‌همه استعداد بتواند در مسیر درست قرار بگیرد و به‌عبارت‌دیگر، منظم شود. من با شنیدن آثار شرکت‌کنندگان در این رویداد از این‌همه شور و شوق به وجد آمدم. شاید بهتر باشد بگویم که از این‌همه علاقه غافلگیر شدم.

در یک‌کلام می‌توانم بگویم که همه پذیرفته‌شدگان در این رویداد، آهنگسازانی بااستعداد و البته با شوق و علاقه‌ای هستند، اما استعداد آنان هنوز خام است. به نظر من چیزی که بیشتر این بچه‌ها به آن احتیاج دارند، پختگی است. همان‌طور که گفتم نسل جوان امروز فوق‌العاده خوش‌شانس است، چون فناوری بشری امکان دیدن و شنیدن تفاوت‌ها را برایش به وجود آورده است.

شاید بتوانم با یک جمله هدف خودم از حضور در این رویداد را توصیف کنم؛ من دوست دارم به آهنگسازان حاضر در این رویداد بگویم که پنجره‌ ذهن خودشان را باز کنند و با دقت پیرامونشان را ببینند.