ماهیان غضروفی خلیج فارس در معرض انقراض

خبرگزاری ایسنا: خلیج فارس در امتداد دریای عمان قرار دارد و ما ایرانیان از آن به‌عنوان یک نماد ملی یاد می‌کنیم اما واقعا چقدر درباره این دریا و موجودات زنده آن می‌دانیم؟ هم‌زمان با روز ملی آبزیان ( ۵ مهرماه) یک دکتری بوم‌شناسی دریا ضمن بیان اینکه خلیج فارس یک اکوسیستم منحصربه فرد است، تاکید کرد: گونه های ماهیان غضروفی از جمله کوسه ماهیان و اره ماهیان در این خلیج وضعیت مناسبی ندارند و در معرض خطر انقراض قرار دارند.

حمیدرضا بارگاهی در گفت و گو با ایسنا در آستانه روز ملی آبزیان با اشاره به اینکه خلیج فارس یک دریای نیمه بسته‌ است که در مقایسه با سایر دریاهای «مناطق نیمه‌گرمسیری» (subtropical ) دارای تنوع گونه‌ و زیستگاهی بسیار بالایی است، اظهار کرد: در خلیج فارس اکوسیستم‌های مختلف ساحلی دریایی به چشم می خورند که از مهمترین آن‌ها می‌توان به جنگل‌های حرا یا مانگرو اشاره کرد که یک نوع جنگل‌ ماندابی در منطقه ساحلی است و خوشبختانه طی چند سال اخیر هم از طرف کشورهای جنوب خلیج فارس و هم از طرف ایران روبه گسترش است. تنوع زیستی در محدوده این جنگل‌ها بسیار بالا است و انواع سخت پوستان، نرم‌تنان، ماهیان، خزندگان، پرندگان و حتی پستانداران در آن مشاهده می‌شوند و یک منطقه منحصر به فرد در شمال جزیره قشم وجود دارد که ذخیره‌گاه زیستکره است.

وی آب‌سنگ‌های مرجانی را یکی دیگر از اکوسیستم‌های با ارزش خلیج فارس دانست و گفت: آبسنگ‌های مرجانی تقریبا به‌صورت تکه‌ای در نواحی کم عمق مناطق ساحلی خلیج فارس از سواحل خوزستان بصورت پراکنده تا سواحل بوشهر اطراف جزایر فارسی، خارگ و خارگو تا «خلیج نایبند تا بورکوه » در استان بوشهر و سواحل پارسان تا «بندر لنگه» تا اطراف تمام جزایر در استان هرمزگان در دو عمق متفاوت وجود دارند یعنی آب‌سنگ‌های مرجانی در مناطق کم عمق یک و نیم تا هشت متر و در مناطق عمیق‌تر ۱۵ تا ۲۰ متر و زیستگاه‌های عمیق تر که رویشگاه مرجان‌های نرم است در زیر سطح آب دریا قرار دارند و ما خیلی خوش شانس هستیم که در خلیج فارس و سواحل کشور از این مرجان‌ها بهره‌مند هستیم.

رئیس گروه بهسازی و توسعه زیستگاههای سازمان شیلات ادامه داد: در زیستگاه‌های مرجانی در مناطق عمیق‌تر دریا، مرجان‌ها به‌صورت تخت و قشری در کف زمین به‌شکل سنگ‌فرش دیده می‌شود و مرجان‌های نرمی که زیاد به نور مستقیم خورشید احتیاج ندارند در این اعماق پیدا می‌شوند. بیش از ۷۰ گونه از انواع گونه‌های آب‌سنگ‌های مرجانی در نواحی کم‌عمق را از جمله «شاخ گوزنی»، «توده ای»، «مغزی» و مرجان‌های «شکمبه‌ای» و حتی مرجان‌های نرم را نیز شامل می‌شود. این مناطق از لحاظ تنوع زیستی دومین بیوم (منطقه زیستی ویژه بر کره زمین) پرتولید دنیا است و گونه‌های مختلف جانوران و موجودات دریایی در این مناطق به‌صورت اجتماع دیده می شوند.

به گفته وی، همچنین می توان به جلبک‌زارهای مناطق ساحلی خلیج فارس اشاره کرد. این سنگ‌فرش‌های جلبکی از کنار ساحل تا اعماق ۱۵ متر نیز قابل مشاهده هستند. در منطقه ما بیش از ۱۰۰گونه جلبک ماکرو گزارش شده است. همچنین می توان به پهنه‌هایی که به آن صدف‌زار گفته می‌شود و دارای بنتوزها، صدف‌ها و حلزون‌های فراوانی هستند، اشاره کرد. در این مناطق صدف‌ها و اسفنج‌ها به‌صورت ریف (تپه دریایی) در کنار یکدیگر به‌سر می‌برند و تنوع زیستی جالبی را به وجود آورده‌اند.

گونه های در معرض خطر خلیج فارس

بارگاهی درباره انواع گونه‌های پستانداران دریایی خلیج فارس توضیح داد و گفت: در منطقه ما ۲۷ گونه از پستانداران دریایی در خلیج فارس و دریای عمان گزارش شده است که می‌توان به حدود ۱۰ گونه از دلفین‌ها، گونه‌ای از دلفین‌های بدون باله «پورپویز»، نهنگ‌های قاتل «اورکا»، نهنگ خلبان «پیلوت وال» دلفین «ریسو» و یک نوع گاو دریایی به نام «دوگانگ» که درجنوب خلیج فارس زیست می‌کند و دارای جمعیت خوبی است، اشاره کرد. همچنین وجود چند گونه نهنگ از جمله «نهنگ براید»، «نهنگ کوهان دار»، «نهنگ باله‌ دار» ، «نهنگ آبی» و«اسپرم وال» در دریای عمان و آب‌های خلیج فارس گزارش شده‌اند. مهمترین مخاطرات پستانداران دریایی در منطقه ما برخورد با شناورها و گیر کردن در تورهای سرگردان و تورهای ماهیگیری است.

وی همچنین پنج نوع لاک‌پشت‌ دریایی را از گونه‌های شاخص خلیج فارس برشمرد و گفت: دو گونه «لاک‌پشت سبز دریایی» و «لاک‌پشت دریایی منقارعقابی» در سواحل ایران تخم‌گذاری می‌کنند که لاک پشت‌های‌ منقار عقابی در ایران پراکنش بیشتری دارند و آنها جزء گونه های بومی بشمار می روند . اما گونه های«لاک‌پشت زیتونی» و «لاک‌پشت سرخ» و «لاک‌پشت چرمی» به‌صورت مهاجر به خلیج فارس می‌آیند.

این دکتری بوم‌شناسی دریا با اشاره به تنوع خوب انواع پرنده‌های آبزی و کنار آبزی خلیج فارس اظهار کرد: کلونی‌های بزرگی از پرندگان «باکلان» در سواحل خلیج فارس بزرگترین کلونی منطقه غرب آسیا را تشکیل می‌دهند و «پرستوهای دریایی» در جزایر خلیج فارس تخم‌گذاری می‌کنند علاوه‌بر پرستوهای دریایی گونه‌های مختلفی از پرندگان کنار آبزی از جمله انواع حواصیل، پلیکان، اردک‌ها و ... یا پرندگان شکاری مانند «عقاب دریایی» و«عقاب ماهیگیر» در منطقه خلیج فارس نیز مشاهده می شوند که حکایت از تنوع خوب پرندگان آبزی و کنار آبزی در منطقه ما دارد.

مسئول کمیته ماهیان غضروفی انجمن ماهی شناسی ایران ضمن بیان اینکه اکوسیستم خلیج فارس دارای تنوع بسیار بالایی از لحاظ انواع گونه‌های ماهیان است، درباره انواع ماهیان آن اظهار کرد: بیش از ۹۰۰ گونه ماهی که شامل ۱۵۷ خانواده از انواع ماهیان استخوانی و غضروفی می شود، در منطقه ما گزارش شده است که از این تعداد بیش از ۸۰ گونه مربوط به ماهیان غضروفی است که ستون فقرات این ماهیان استخوان ندارد و به جای آن غضروف دارد. به همین دلیل آن ها را ماهیان غضروفی می نامند که شامل ۴۶ گونه کوسه ماهیان، چهار گونه اره ماهی، شش گونه سوس ماهی (گیتار ماهی)، ۲۸ گونه سفره ماهی را شامل می شود. متاسفانه ماهیان غضروفی در منطقه ما وضعیت حفاظتی خوبی ندارند و جزو گونه های در معرض خطر انقراض هستند.

وی اضافه کرد: چهار گونه کوسه ماهی و سه گونه اره ماهی، دو گونه گیتار ماهی و سه گونه سفره ماهی بصورت بحرانی در معرض خطر انقراض قرار گرفتند به نحوی که سالهاست مشاهده نشده اند. ۱۷ گونه کوسه در وضعیت در معرض خطر قراردارند و ۱۷ گونه نیز به دلیل بهره برداری زیاد دروضعیت آسیب پذیر قرار دارند و ۱۲ گونه دیگر نیز نزدیک به تهدید هستند.

این دکتری بوم‌شناسی دریا در ادامه گفت: همین وضعیت در مورد سپرماهیان نیز رخ داده و ۱۷ گونه آن در معرض خطر انقراض قرار گرفته است و ۱۳ گونه به شدت آسیب پذیر شده اند. جمعیت ماهیان غضروفی به دلیل رشد کند و زادآوری کم جمعیت رو به کاهش است و وضعیت خوبی در آب های ما ندارند. علیرغم ممنوعیت صید این ماهیان روند کاهش جمعیت آن ها همچنان ادامه دارد. ماهیگیران باید مسئولانه تر عمل کنند و به محض مشاهده این ماهیان در تور و ابزارصید شان نسبت به رهاسازی آنها اقدام کنند.

یکی از بزرگترین ماهی‌های دنیا در خلیج فارس

بارگاهی با اشاره به اینکه یکی از بزرگترین ماهی‌های دنیا را در خلیج فارس داریم، تصریح کرد: «کوسه نهنگ» یا همان « کولی کر» یکی از بزرگترین ماهیان جهان است و در خلیج فارس حضور دارد. این آبزی ۱۰۰ سال عمر می‌کند و به طولی بالغ بر ۱۴ متر می رسد و منطقه خلیج فارس یکی از مهمترین زیستگاه‌های این گونه در شمال غرب اقیانوس هند به حساب می‌آید. همچنین ماهی گوبی مرجانی با طول ۲ سانتیمتر کوچکترین ماهی خلیج فارس است.

رئیس گروه بهسازی و توسعه زیستگاههای سازمان شیلات ادامه داد: حدود ۸۰۰گونه دیگر ماهیان استخوانی است. بزرگترین ماهیان استخوانی خلیج فارس ماهیان سطح زی درشت مانند نیزه ماهیان و بادبان ماهی هستند. در زیستگاه های مرجانی انواع ماهیان مرجانی با تنوع بالا در اطراف آب‌سنگ‌های مرجانی زیست می‌کنند. ماهیان سطح‌زی ریز در منطقه ما دارای جمعیت های بزرگ هستند. این ماهیان در زنجیره غذایی نقش بسزایی دارند و غذای ماهیان و گونه های آبزی بزرگتر می شوند همچنین در دریای عمان فانوس ماهی که حدود چهار سانتیمتر است در زنجیره غذایی همین وضعیت را داراست.

وی همچنین با اشاره به تنوع گونه ای دیگر آبزیان خلیج فارس مانند انواع پلانکتون‌ها، انواع پلی‌کت‌ها، کرم‌های لوله‌ای، شقایق‌های دریایی، عروس‌های دریایی و ۹ گونه مار دریایی اشاره و خاطرنشان کرد: تنوع زیستی خلیج فارس نشان می‌دهد که یک منطقه ویژه دریایی است اما متاسفانه بیشترین حجم استحصال از دریا، ریزش رسوبات برای ساخت جزایر مصنوعی و توسعه ساحلی در بخش جنوبی خلیج فارس را شاهد هستیم همچنین ۹۰ درصد آب شیرین کن های جهان در منطقه خلیج فارس قرار دارد که با ریزش تلخ اب و پساب خود به حجم شوری این دریا می افزایند. سالانه بیش از ۵۵ هزار شناور نفتی، تجاری، ماهیگیری و نظامی در این دریا تردد می کنند بنابراین از پر تردد ترین مناطق دنیا است.

این دکتری بوم‌شناسی دریا اضافه کرد: در سواحل ما بیش از ۱۴ هزار شناور شامل قایق،لنج، کشتی ناوگان ماهیگیری کشور را تشکیل می دهند که دارای مجوز هستند و حدود بیش از ۱۰ هزار شناور نیز به صورت غیرمجاز به ماهیگیری اشتغال دارند. حال این سوال پیش می آید آیا صیدگاه های ما ظرفیت این بهره برداری را دارند؟ درحال حاضر صیدگاه های ساحلی از ماهی خالی شده است و شناورهای ماهیگیری برای صید ماهی به آب های مرزی و صیدگاههای مشترک روی آورده اند که این زنگ خطری است برای از بین رفتن صیدگاه های ساحلی و کاهش ذخایر ماهیان سواحل ما.

وی درباره اهمیت اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی خلیج فارس تاکید کرد: این منطقه یک آزمایشگاه طبیعی است چراکه شورترین و داغ‌ترین آب دنیا را دارد و یکی از آلوده‌ترین خلیج‌ها و اکوسیستم‌های دنیا به انواع آلاینده‌ها محسوب می‌شود. در عین حال یک اکوسیستم منحصربه‌فرد و ویژه‌ای است که گونه‌های بسیار متنوع آن توانسته‌اند در شرایط سخت وبا این همه مصائب در کنار یکدیگر تاب‌آوری کنند. کشور ما با داشتن بیشترین نوار ساحلی در شمال خلیج فارس و دریای عمان درحقیقت تاثیرگذارترین کشور منطقه روی این اکوسیستم است و این بار مسئولیت ما را بیشتر می کند.

بارگاهی در پایان تاکید کرد: مردم، ساحل نشینان و بهره برداران باید برای حفظ این تنوع زیستی مسئولانه تر عمل کنند. از ریختن انواع زباله در دریا و ساحل خودداری واز گونه های درمعرض خطر مراقبت و آن را رهاسازی کنند. به طور قطع این اکوسیستم با وفاق و تشریک مساعی تمامی کشورهای منطقه حفظ خواهد شد.

به گزارش ایسنا، ۵ مهر ماه روز ملی آبزیان مصادف با سالروز موافقت امام خمینی (ره) مبنی بر الحاق شیلات ایران به وزارت جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۶ است.