ریسک آسمان ایران چقدر است؟

روزنامه «شرق» تبعات صدور بیانیه آژانس ایمنی هوانوردی اروپا را بررسی کرده است.

آژانس ایمنی هوانوردی اروپا (EASA) در بیانیه‌ای به هواپیماهای مسافربری هشدار داده تا هنگام عبور از حریم هوایی ایران محتاط باشند؛ زیرا می‌توانند به ‌طور تصادفی هدف سامانه‌های پدافند هوایی کشور قرار بگیرند. به گزارش بلومبرگ، این سازمان در بیانیه خود به وجود تعداد زیادی سامانه پدافند هوایی در ایران و خطر شناسایی اشتباه هواپیماهای غیرنظامی به وسیله این سامانه‌ها اشاره کرده و به شرکت‌های هواپیمایی توصیه کرده هنگام عبور از حریم هوایی این کشور محتاط باشند.

آژانس ایمنی هوانوردی اروپا دلیل این هشدار را ضعف هماهنگی میان سازمان هوانوردی و عملیات‌های نظامی ایران اعلام کرده. اشاره مورد تأکید در این بیانیه بر هدف قرار‌گرفتن هواپیمای مسافربری بویینگ ۷۳۷ متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین در بامداد چهارشنبه هشتم ژانویه از سوی پدافند هوایی سپاه پاسداران، پس از پرواز از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران به مقصد کی‌یف، پایتخت اوکراین، است که تمام ۱۷۶ سرنشین این هواپیما در دم جان باختند. یکی از اقداماتی که سازمان هواپیمایی پس از این حادثه انجام داده، ارسال جعبه‌سیاه هواپیمای ساقط‌شده با یک تیم فنی به فرانسه است. جعبه‌سیاه که دیروز راهی فرانسه شد، می‌تواند یکی از گام‌های مؤثر اعتمادساز ایران برای سازمان‌ها و شرکت‌های اروپایی و منطقه‌ای باشد.

در این زمینه معاون هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری از شروع مجدد و افزایش تدریجی پروازهای شرکت‌های هواپیمایی خارجی به کشور خبر داده است. مرتضی دهقان درباره تمدید نوتام شماره CIZB-۲۰۲۰-۰۱R۱ با موضوع فضای ایران از طرف آژانس ایمنی هوانوردی اتحادیه اروپا EASA در روزهای اخیر گفته: «مذاکراتی با EASA و برخی کشورهای اروپایی برای رفع نگرانی و اطمینان‌بخشی درباره فضای آسمان ایران انجام شده است».

استمرار مذاکرات برای اطمینان‌بخشی درباره آسمان ایران

محمدسعید شرفی، مدیرکل حقوقی و بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری، در گفت‌وگو با «شرق» مهم‌ترین عامل کاهش پروازهای عبوری از فضای ایران را شیوع ویروس کرونا در عرصه جهانی دانسته و می‌گوید: «انتشار نوتام اتحادیه اروپا درباره فضای ایران در ژانویه سال جاری میلادی کمترین تأثیر را بر روند کاهش پروازهای عبوری داشته است؛ زیرا براساس این نوتام به شرکت‌های هواپیمایی اروپایی توصیه شده است که هنگام پرواز بر فراز ایران اقدام به آنالیز ریسک کنند و محدودیت توصیه‌شده برای پرواز زیر ۲۵ هزارپایی است که عمدتا این ارتفاع برای پروازهای عبوری خیلی هم مهم نبوده و اقتصادی نیست».

به گفته او: «در واقع نوتامی که به‌تازگی منتشر شده، همان نوتام ژانویه سال گذشته است و برای شش‌ ماه دیگر تا پایان سال میلادی تمدید شده است». شرفی در ادامه می‌افزاید: «با‌وجود‌این مذاکرات انجام‌شده با آژانس ایمنی اتحادیه اروپا و سازمان‌های هواپیمایی کشوری تعدادی از کشورها و برخی از شرکت‌های هواپیمایی اروپایی و منطقه‌ای با هدف اعتمادسازی و رفع نگرانی‌ها در دستور کار قرار گرفته و گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته شده است». او با اشاره به روند طی‌شده در مذاکرات می‌گوید: «به‌طوری‌که تدوین، ابلاغ و اجرای پروتکل‌های بهداشتی در عرصه حمل‌ونقل هوایی و فرودگاهی علاوه بر اقدامات اعتمادسازی که اشاره شد، موجبات اقبال مجدد شرکت‌های بزرگ هواپیمایی منطقه را فراهم کرده و برنامه از‌سرگیری پروازهای شرکت‌های اروپایی به‌ صورت جدی در دستور کار آنها قرار دارد. امیدواریم در یک ماه تا ۴۵ روز آینده، نتیجه مذاکرات روشن شده و بتوانیم پروازهای اروپایی بر فراز آسمان ایران و به فرودگاه‌های ایران را شاهد باشیم».

شرفی همچنین با اشاره به مذاکراتی که با بخش نظامی ایران انجام شده، می‌افزاید: «مذاکرات انجام‌شده با سازمان‌ها، شرکت‌های اروپایی و منطقه‌ای در حالی انجام می‌گیرد که در همین حین مذاکرات با بخش نظامی نیز در دست انجام است؛ زیرا اطمینان‌بخشی از ایمن‌بودن آسمان فرایندی است که در همکاری بخش غیرنظامی و نظامی به‌ صورت هم‌زمان رخ خواهد داد». به گفته این مقام مسئول، برخی سفارتخانه‌های کشورهای اروپایی در جریان جزئیات گام‌های طراحی و طی‌شده بخش هوانوردی ایران قرار دارند و این موضوع را رصد می‌کنند و اذعان داشته‌اند که گام‌ها به شکلی که اعلام شده، در حال انجام بوده و گام‌هایی که برداشته شده، گام‌های مثبتی است.

جعبه‌سیاه همراه با تیم فنی ایران دیروز به فرانسه رفت

مدیرکل حقوقی و بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری همچنین خبر داده که دیروز (جمعه) جعبه‌سیاه هواپیمای اوکراینی همراه با تیم فنی ایران به فرانسه رهسپار شد. شرفی در ادامه در بیان روند طی‌شده می‌گوید: «سازمان هواپیمایی کشوری و تیم بررسی سانحه، کاملا منطبق بر پروتکل‌های بین‌المللی، سانحه را بررسی کرده و اگر موضوع کرونا رخ نمی‌داد، در همان روزهای اولیه، جعبه سیاه برای خوانش ارسال می‌شد؛ اما پروازی وجود نداشت که چنین شود و همه پروازهای اروپایی موجود برای بازگرداندن هم‌وطنان از کشورهای اروپایی به ایران بود. علاوه بر آنکه لابراتوارهای خوانش جعبه‌سیاه، به علت محدودیت‌های موجود برای کرونا، در شرایط خاص قرار داشته و اعلام کرده‌ بودند فعلا نمی‌توان کاری کرد». او تصریح می‌‌کند: «در ابتدا قصد داشتیم که جعبه‌سیاه هواپیمای اوکراینی را در ایران بخوانیم؛ اما تجهیزات ما کامل نبود؛ بنابراین از اروپایی‌ها، آمریکایی‌ها و کانادایی‌ها خواستار شدیم که نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای لازم را برای خوانش در اختیار ما بگذارند که موافقت نکردند. زمانی‌ هم که توافق برای ارسال جعبه‌سیاه انجام شد، موضوع شیوع ویروس کرونا رخ داد و ماجرا متوقف شد؛ اما اکنون با از‌سرگیری پروازها، در اولین فرصت، جعبه‌سیاه در حال ارسال است».

تبعات احتمالی این بیانیه چیست؟

بهروز حیدریان، کارشناس هوانوردی، نیز در تحلیل کارشناسی این موضوع می‌گوید: «در تاریخ ۱۶ جولای ۲۰۲۰ سازمان ایمنی هوانوردی اتحادیه اروپا موسوم به EASA طبق اعلامیه شماره CZIB-۲۰۲۰-۰۱R۱ اعلام کرد که با توجه به اطلاعات در دست اعضای این اتحادیه به دلیل وضعیت امنیتی و همین‌طور هماهنگی ضعیف بین عملیات نظامی و همین‌طور هوانوردی غیرنظامی در ایران در‌حال‌حاضر این ریسک وجود دارد که هواپیماهای عبوری مورد شناسایی اشتباه قرار بگیرند. این ریسک در ارتفاع زیر ۲۵ هزار پا با درجه بالا ارزیابی شده است. طبق این بیانیه سازمان ایمنی هوانوردی اروپا به اپراتورها (ایرلاین)ها پیشنهاد داده که این اعلامیه را جدی بگیرند و تحلیل خود را برای میزان ریسک پرواز در این منطقه داشته باشند. این اعلامیه به مدت یک سال معتبر است».

حیدریان در ادامه با بیان اینکه منظور از فضای ایران، فضای FIR تهران است که بخشی از خلیج فارس را هم شامل می‌شود، می‌افزاید: «در‌حال‌حاضر این اعلامیه هیچ شرکتی را از پرواز به ایران منع نکرده؛ اما فعلا میزان ریسک را برای پرواز به‌ویژه در ارتفاع زیر ۲۵ هزار پا بالا ارزیابی کرده است که می‌تواند در وهله اول موجب شود که ایرلاین‌ها درخواست پرواز در ارتفاع بالاتر در ایران داشته باشند. همین‌طور می‌تواند سبب شود که ایرلاین‌ها سعی کنند میزان نشست و برخاست در فضای ایران را کاهش بدهند که می‌تواند شامل پروازهای برنامه‌ای یا نیاز به فرود برای تعمیرات یا شرایط اضطراری باشد. این کارشناس هوانوردی در ادامه می‌گوید: «در مجموع چنین بیانیه‌ای برای وجهه صنعت هوانوردی چندان مفید نیست. اکنون به‌ دلیل تحریم‌ها، ایرلاین‌های ایرانی بیمه یا فاینانس از شرکت‌های بین‌المللی دریافت نمی‌کنند؛ اما چنین بیانیه‌ای می‌تواند باعث شود که میزان بیمه‌ها به‌ دلیل ریسک بالا هم برای ایرلاین‌های ایرانی و هم ایرلاین‌هایی که تصمیم می‌گیرند از فضای ایران استفاده کنند، افزایش پیدا کند.

جلوگیری از حذف آسمان ایران از پروازهای عبوری

حیدریان با نگرانی از کاهش درآمد از خدمات ناوبری برای پروازهای عبوری تصریح می‌کند: «درباره مسئله درآمد از ارائه خدمات ناوبری برای پروازهای عبوری هم این اعلامیه می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد؛ زیرا با توجه به افزایش ریسک، ایرلاین‌ها تصمیم می‌گیرند یا از مسیر جایگزین استفاده کنند یا تا حد امکان از مسافت پرواز روی آسمان ایران بکاهند که از‌آنجایی‌که میزان درآمد عبوری از طریق محاسبه وزن بر مسافت طی‌شده به دست می‌آید، هرچه مسافت کمتری طی شود، میزان درآمد شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری ایران نیز کمتر خواهد شد. این موضوع، در درازمدت می‌تواند باعث مشکلات بیشتر شود؛ به‌این‌دلیل که اگر ایرلاین‌ها به سمت مسیر جایگزین حرکت کنند، عملا بازگرداندن آنها به استفاده از فضای ایران دشوار خواهد بود و طرف ایرانی شاید مجبور شود که از مشوق‌هایی استفاده کند تا تعداد پروازها دوباره به حالت قبل برگردد. در‌حال‌حاضر با توجه به شیوع ویروس کرونا و کاهش چشمگیر سفر هوایی و تعداد پروازها، این اعلامیه هم می‌تواند باری اضافه بر دوش سازمان فرودگاه‌ها و ناوبری ایران برای کسب درآمد عبوری باشد».