جنجال‌ها در کاخ سفید بر سر ایران به روایت بولتون

فارس نوشت: «جان بولتون» مشاور امنیت ملی سابق کاخ سفید که کتاب جدیدش به بمب خبری جدید علیه «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور این کشور تبدیل شده در بخشی از این کتاب به روایت مواضع مقامات این کاخ و فضای آن در ارتباط با معافیت‌های تحریمی ایران پرداخته است.

معافیت‌های نفتی ایران

بولتون که به دلیل موضع ضد ایرانی‌اش در سیاست تحریمی آمریکا علیه ایران نقشی موثر ایفا کرده در این خصوص می‌نویسد: یکی از مسائلی که باید خیلی آسان حل می‌شد اما در واقع یکی از طاقت‌فرساترین مسائل بود، میزان وارد آوردن فشار بر صنعت نفت ایران بود. پاسخ تکراری به هر پیشنهادی برای تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران (یا ونزوئلا) این بود که قیمت جهانی نفت به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت. این صداها اغلب از (استیو) منوشین (وزیر خزانه‌داری آمریکا) و وزارتخانه تحت امرش و منبع غیرمنتظره از کارشناسان بازارهای جهانی نفت شنیده می‌شد.

«لری کادلو» رئیس شورای ملی اقتصادی، «ریک پری» وزیر انرژی و «کوین هاست» رئیس شورای مشاوران اقتصادی بارها استدلال می‌کردند که سطح ظرفیت و عرضه جهانی، اثرات تحریم‌های سخت‌تر بر قیمت نفت را کاهش خواهد داد. هاست بر آمار جالبی تاکید داشت که نشان می‌داد افزایش تولید نفت داخلی آمریکا از زمان انتخاب ترامپ باعث کم‌اهمیت شدن (اثرات) کاهش فروش نفت ایران در نتیجه حذف معافیت‌های نفتی تهران می‌شد.

معافیت‌هایی که بولتون آن‌ها را اقدامی اشتباه خوانده، به تعدادی از کشورها از زمانی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران در نوامبر سال ۲۰۱۸ از سر گرفته شد، داده شده بود. بولتون ضمن اشاره به استدلال دیگر هاست مبنی بر این که با توجه به نقش برجسته‌تر آمریکا به عنوان تولیدکننده نفت، افزایش قیمت نفت حتی با وجود اثرات منفی مرتبط با آن بر قیمت مصرف‌کنندگان، در واقع باعث افزیش تولید ناخالص داخلی آمریکا شده بود، در مجموع مدعی شده اقتصاد آمریکا در پی این وضعیت به دلیل برابری تاثیرات منفی و مثبت آن، متعادل بود.

در ادامه این بخش از کتاب بولتون آمده است: اما استدلال منوشین اثرگذار بود زیرا ترامپ همواره معتقد بود متحدان ما اقدامات کافی را انجام نمی‌دهند. این مسئله درباره ایران قطعاً درست بود. فرانسه، آلمان و بریتانیا به جای فشار بر حکومت ایران، به دنبال نجات توافق هسته‌ای این کشور بودند. نه آن‌ها و نه آمریکایی‌هایی که از توافق «باراک اوباما» حمایت می‌کردند اعتقادی به این نداشتند که تحریم‌های یکجانبه آمریکا می‌تواند اقتصاد ایران را ویران کند. آن‌ها با اثبات واضح‌تر این مسئله (تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران) از طریق سخت‌تر کردن تحریم‌ها مخالفت می‌کردند. بنابراین موفقیت در سخت‌تر کردن تحریم‌ها یکدست نبود. اگر ما تندروها ترامپ را قانع کرده بودیم که به منوشین فشار وارد کند، شاهد کاهش اقتصادی شدیدتر ایران می‌بودیم.

وی دلیل وارد نکردن چنین فشاری را شخصیت نامتعادل رئیس‌جمهور آمریکا عنوان کرده و می‌نویسد: ترامپ می‌تواند آغازگر سیاستی باشد اما به دلیل عدم پیگیری، قاطعیت و اراده باعث شکست آن سیاست می‌شود. درباره ایران هم همین مسئله صادق بود.

به نوشته بولتون، یکی از مهمترین راه‌های گریز برای ایران تحریم‌های نفتی بودند که به ۸ کشور (تایوان، چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، ایتالیا، یونان و ترکیه) بعد از اعمال مجدد تحریم‌ها در نوامبر سال ۲۰۱۸، ۶ ماه بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران، اعطا شده بود. تایوان و ایتالیا به سرعت خرید نفت ایران را متوقف کردند.

وی در ادامه به موضع مخالفان لغو تمدید معافیت‌های ایران پرداخته و نوشته: در پی افزایش نفوذ مقاماتی که برای امور کشورهای دیگر منصوب شده بودند، بوروکرات‌های حاضر در دولت دلایل بی‌پایانی برای گسترش معافیت‌ها یافتند. آن‌ها می‌گفتند «هند خیلی مهم است» یا «ژاپن اهمیت زیادی دارد». یکی از بدترین موارد آن‌ها در ارتباط با هند بود که نفت ایران را به قیمت پایین‌تر از بازار جهانی خریداری می‌کرد. هند شکایت می‌کرد که تحریم‌ها به ضررش است نه تنها به این دلیل که باید تامین‌کننده جدید بیابد بلکه منابع جدید بر روی فروش به قیمت روز بازار اصرار می‌کردند. این که هند چنین استدلالی را مطرح کند، قابل درک بود اما چیزی که درکش سخت بود این بود که بوروکرات‌های آمریکایی در همدلی با هند همان استدلال را مطرح می‌کردند.

این مقام سابق کاخ سفید موضع وزیر خارجه دولت ترامپ و خود وی را اینطور توصیف می‌کند: پامپئو در این میان بین فشارهای متضاد گرفتار و مستاصل شده بود. او هم به این مسئله که کشورهای عرب تولیدکننده نفت واقعاً به وعده‌هایشان عمل کنند و تولید را افزایش دهند تا کمبود نفت ایران جبران شود، شک داشت. ترامپ هم گرچه هر روز و درباره هر مسئله‌ای نوسان داشت، به طور فزاینده به سمت پایان تمدید معافیت‌ها تمایل داشت. او به صراحت روز ۲۵ مارس در اتاق بیضی گفت که آماده است معافیت‌ها را قطع کند، ۱۲ آوریل گفت «تحریم‌ها را افزایش دهید. تا جای ممکن آن‌ها را از جمله تحریم‌های نفتی را افزایش دهید» و روز ۱۸ آوریل گفت که آن‌ها (معافیت‌ها) را صفر کنید. در تماسی تلفنی با پامپئو ترامپ بدون نشان دادن هیچ گونه نرمشی در برابر «نارندا مودی»، نخست وزیر هند گفته بود «(حالش) دوباره خوب می‌شود».

بولتون نوشت: این برخورد من را به یاد مکالمه‌ای مشابه از بی‌تفاوتی ترامپ در خصوص مطلع کردن متحدان درباره تصمیم‌های معافیتی انداخت. ترامپ درباره یک رهبر خارجی که قرار بود به واشنگتن سفر و مسئله پایان معافیت‌ها را مطرح کند، این پیشنهاد آماده را مطرح کرده بود «قبل از این که به اینجا برسد، انجامش بدهید، بعد من به او می‌گویم از آن بی‌خبر بودم».

سرانجام ۲۲ آوریل بعد از گذشت ۶ ماه از آنچه بولتون مخالفت بی‌پایان، غیرضروری و زمانبر مقامات دولت آمریکا خوانده و در میانه حمایت گسترده جمهوری‌خواهان کنگره، کاخ سفید پایان معافیت‌ها را اعلام کرد.

این مقام ضد ایرانی سابق دولت آمریکا در ادامه نوشت: بسیاری در رسانه‌ها که از منابع بوروکرات مخالف این تصمیم را شنیده بودند، شوکه شدند. ارتش آمریکا و کارکنان غیرنظامی در منطقه برای مدت مناسبی به حالت آماده‌باش درآمدند و ما این نکته را به وضوح بیان کردیم که هر گونه اقدام تلافی‌جویانه‌ای را از چشم ایران می‌بینیم. این گامی بزرگ به سمت جلو بود گرچه که معافیت‌ها از همان ابتدا نباید اعطا می‌شد. تحریم‌های اولیه مه ۲۰۱۸ اعلام و ۶ ماه بعد اجرایی شدند. این زمان برای کشورهای مربوطه زمان زیادی بود تا جایگزین لازم را ترتیب بدهند. به این معنی که تحریم‌ها در ارتباط با هر معامله جدید باید فوراً بعد از خروج آمریکا از برجام به کار گرفته می‌شدند. دولت بعدی باید رویکرد منوشین را فوراً اصلاح کند تا همه بدانند تحریم‌ها سلاحی اقتصادی هستند که آمریکا از آن به شکل موثر استفاده می‌کند، نه چیزی که هنگام اعمالش احساس گناه کند.

در ادامه بخش قبل، بولتون به معافیت‌های هسته‌ای ایران پرداخته است: مجموعه دیگر معافیت‌ها که باعث اختلافات بی‌پایان شده بود، معافیت‌های هسته‌ای بود که امکان کمک و همکاری کشورهای غربی در ارتباط با عناصری از برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران را فراهم می‌کرد. در پی از سرگیری تحریم‌های ایران در نوامبر سال ۲۰۱۸، وزارت خارجه به دلیل اعتراضات شورای امنیت ملی آمریکا ۷ نمونه از این معافیت‌ها را صادر کرد. گرچه همه این معافیت‌ها به یک اندازه در ترفیع کار هسته‌ای ایران جدی نبودند، اما نماد سیاسی آن‌ها بد بود.

وی افزود: با رسیدن مه ۲۰۱۹ و زمان پایان این تحریم‌ها، به دنبال توافقی داخلی در دولت بودیم تا دست‌کم تعدادی از این معافیت‌ها را لغو کنیم و دوره معافیت برای موارد باقی مانده را هم به ۹۰ روز کاهش دهیم. تلاش‌هایمان آنقدر که من امیدوار بودم نتیجه نداد، عمدتاً به این دلیل که وزارت خارجه جنگی را با سنگربندی برای حفظ هر تعداد از این معافیت‌ها که می‌توانست، به راه انداخته بود.

با این حال اوایل مه به دو مورد از معافیت‌ها پایان داده شد و به این ترتیب تعداد آن‌ها ۵ مورد شد و همه آن‌ها هم به لحاظ مدت و دامنه محدود بودند. قبل از آن که من دولت را ترک کنم منوشین و وزارت خزانه‌داری به مرکز مقاومت در برابر این معافیت‌ها تبدیل شده بودند. آن‌ها اصرار داشتند که لغو این معافیت‌ها به منافع مهم چین و روسیه آسیب خواهد زد، بنابراین باید تمدیشان کنیم. من، منوشین و پامپئو ۲۵ ژوئیه درباره این مسئله مقابل ترامپ در اتاق بیضی بحث کردیم، سرانجام نگرانی‌های منوشین درباره چین و روسیه موثر افتاد و من مغلوب شدم. پامپئو اما در اغلب اوقات ساکت بود.