آیا سردار قاآنی برای سفر به عراق ویزا می‌خواهد؟

رویداد۲۴: روزنامه الشرق الاوسط در گزارشی از پایان سفر‌های ناگهانی سردار اسماعیل قاآنی فرمانده سپاه قدس ایران به خاک عراق خبر داده و مدعی شده به درخواست مصطفی الکاظمی نخست وزیر جدید عراق، ورود قاآنی جانشین سردار سلیمانی به خاک این کشور منوط به دریافت ویزا شده است.

این روزنامه مدعی شده مصطفى الکاظمی دستور داده اسماعیل قاآنی از این پس باید قبل از ورود به خاک این کشور از وزارت امور خارجه ویزا دریافت کند. این دستور در حالی ابلاغ شده سردار قاسم سلیمانی فرمانده سابق سپاه قدس نیازی به دریافت ویزا برای سفر به عراق نداشت و در یکی از سفر‌های محرمانه به این کشور توسط نیروهای آمریکا ترور شد و به شهادت رسید.

خبر دریافت ویزا برای سردار قاآنی توسط مقامات داخلی هنوز تایید نشده و کسی درباره آن اظهار نظری نکرده است. اما برخی مقامات عراقی درباره آن صحبت کردند؛ حسن ملا یکی از نمایندگان پیشین عراق در اظهار نظری توییتری از سردار اسماعیل قاآنی بابت دریافت ویزا قبل از ورود به عراق تشکر کرده و گفته این اقدام نشان‌دهنده احترام ایران به حاکمیت سرزمینی عراق است. همچنین علا مصطفی استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بغداد در باره دستور دولت جدید عراق به سردار قاآنی برای دریافت ویزا قبل از ورود به عراق گفته این حرکت توسط دولت مصطفی الکاظمی انجام شده و احترام به حاکمیت سرزمینی عراق را به دنبال خواهد داشت.

نشریه نشنال امارات نیز در گزارش از بروز تحولاتی در جنبش مردمی عراق که مورد حمایت ایران است خبر داده است. این رسانه مدعی شد که فالح فیاض رییس جنبش مردمی عراق (الحشد الشعبی) به همه دفاتر این گروه در کشور دستور داده تعطیل کنند.

فالح در نامه‌ای که به همه دفاتر الحشد الشعبی ارسال شده گفته بر اساس قوانین الحشد الشعبی که در سال ۲۰۱۶ تاسیس شده و به دستور دفتر نخست وزیری، ما باید به همه شرایط قانونی کشور تن داده و فعالیت سازمان را وارد فاز بعدی کنیم.

بر اساس اسناد منتشر شده دفتر نخست وزیری به الحشد الشعبی دستور داده:

۱) همه دفاتر حشد الشعبی در سراسر کشور باید تعطیل شوند.
۲) سران قبیله‌های اهل تسنن (واحد‌های بسیج قبیله‌ای که یک جناح سنی حامی دولت است) باید در الحشد الشعبی تلفیق شوند.
۳) همه ارتباطات سیاسی، حزبی، غیر سیاسی و مذهبی خود را با نیرو‌های سیاسی عراق بشکند.
۴) همه فعالیت‌هایی که تحت عنوان مبارزه با داعش انجام میشده نیز متوقف شود.
۵) کمیته امنیتی الحشد الشعبی مسئول برخورد با هرگونه تخلف از این دستورالعمل هاست.

فالح اعلام کرده که هرگونه اقدام غیر نظامی که بیرون از دایره اهداف سازمان الحشد الشعبی باشد به ویژه آن‌هایی که به عقیده سازمان در چارچوب رسمی امنیت کشور است ممنوع است.

نیروی مردمی حشد الشعبی در سال ۲۰۱۶ و در خلال مبارزات مردم عراق با داعش و با حمایت ایران شکل گرفت. این سازمان به اذعان برخی رسانه‌ها حدود ۱۰۰ هزار تن نیروی شیعه دارد که با هدف کمک به دولت برای مبارزه با داعش و حفظ امنیت کشور تاسیس شد.

برخی از رسانه‌های عربی، غربی و عبری، حشد الشعبی را بازوی نفوذ ایران در عراق می‌دانند. آن‌ها بدون اعتنا به عملکرد آنها در مبارزه با تروریسم، معتقدند حشدالشعبی تسهیل کننده توسعه نفوذ در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی ایران در عراق است.

دستور فیاض همزمان با دستور اخذ ویزا برای سردار قاآنی قبل از سفر به عراق و چند هفته بعد از بازدید نخست وزیر و فرمانده ارتش عراق از مقر حشد الشعبی صادر شده است. رسانه‌های داخلی عراق دو صفحه سند امضا شده توسط فیاض در سوم ژوئن (۱۴ خرداد) که شامل ۱۰ بند است و همه جریان‌های حشد الشعبی را ملزم به اطاعت از دستور کرده، منتشر کرده‌اند.

بر اساس سندی که به رسانه‌ها درز پیدا کرده، این ساز و کار روز اول جولای ۲۰۱۹ در واقع به فرمانده حشد الشعبی داده شده، اما فیاض هیچ یک از این دستورها را تاکنون اجرا نکرده است. ابلاغ دستور همزمان با سفر سردار قاآنی به بغداد به عنوان یکی از اعضای هیات ایرانی به ریاست رضا اردکانیان وزیر نیرو انجام شده و به نظر می‌رسد بی‌ارتباط به این سفر نبوده است.

ترور و شهادت قاسم سلیمانی روابط ایران و عراق را وارد فاز جدیدی کرده است. بسیاری از رسانه‌ها همزمان با مطرح شدن نام مصطفی الکاظمی به عنوان کاندیدای نخست وزیری از نزدیکی او به آمریکا خبر داده و او را مهره ایالات متحده خواندند.

از زمان روی کار آمدن کاظمی تحولات بین ایران و عراق سرعت بیشتری گرفته است. الکاظمی مدت‌ها در زمان صدام در لندن به عنوان تبعید زندگی کرده و برخی رسانه‌ها مدعی‌اند او با وجود اقامت طولانی در لندن، هرگز تابعیت این کشور را قبول نکرده است. الکاظمی در نقش مدیر بنیاد حافظه عراق در لندن بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۰، سازمانی که به منظور مستندسازی جنایات رژیم صدام حسین تأسیس شده است، تیمی را مدیریت کرد که در کشور‌های مختلف از جمله عراق گسترش یافت.

نام کاظمی زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که یکی از فرمانده‌های ارشد حزب الله عراق، ابو علی عسکری مدعی شد که او در سوءقصد آمریکا علیه قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس نقش داشته است.

با این تحولات آمریکا به دنبال آن است که از نفوذ ایران در عراق را به طرز قابل توجهی بکاهد. این در حالی است که همچنان رییس جمهور آمریکا حق دارد بدون اطلاع و حتی دیدار با نخست وزیر عراق با هواپیمای شخصی چندین هزار کیلومتر را طی کرده و از پایگاه نظامی ایالات متحده در خاک عراق بازدید کند.

آخرین سفر سردار قاآنی به عراق در اواخر ماه مارس انجام شده است؛ این سفر در حالی بوده که عراق در شرایط قرنطینه کرونا قرار داشت و همزمان در آستانه انتخاب نخست وزیر جدید بود. با وجود قرنطینه، فرمانده سپاه قدس با تعداد زیادی از سران شیعه از جمله عمار الحکیم، نوری المالکی، هادی العامری و فالح فیاض دیدار داشت. با این حال همان زمان شایعاتی درباره این سفر مطرح شد؛ از جمله اینکه برای بسیاری از افراد تعجبی بود که او با هیچ یک از سران قدرتمند نظامی عراق و مورد حمایت ایران دیدار نکرده است.

به گفته برخی سران شیعه که در جریان گفتگو‌ها و نشست‌های انجام گرفته در زمان حضور سردار اسماعیل قاآنی در عراق بودند، این دیدار‌ها سیاسی بود، اما هیچ اشاره‌ای به جزییات نظامی یا امنیتی در آن نشده است.

نفوذ ایران در عراق می‌تواند از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار بگیرد. تهران در مراحل حساس حمایت‌های مالی و معنوی از کشور و مردم عراق کرده است. در ماه‌های اخیر؛ به ویژه بعد از ترور سردار قاسم سلیمانی، ایران و آمریکا در آستانه یک جنگ تمام‌عیار در خاک عراق قرار گرفتند و برخی عراقی‌ها از جمله آیت الله سیستانی به فکر تغییر این توازن افتادند. برخی منابع غربی معتقدند برای حل این توازن باید به فکری راه حلی بود؛ آنها معتقدند بهترین راه سپردن قدرت حشدالشعبی به دست دولت و محدود کردن نفوذ ایران در عراق و همچنین محدود کردن ارتباط بین دو کشور به ارتباط از طریق کانال‌های دولتی می‌تواند سنگ بنای روابط جدید اصلاح شده بین ایران و عراق باشد.

تمام این تحلیل‌ها یک سوی ماجراست اما کارشناسانی هم هستند که می‌گویند این دستورها عموما صوری است و عراق برای حفظ منابع مالی خود (از دست ندادن حمایت‌های مالی آمریکا) در ظاهر چنین دستورهایی صادر می‌کند؛ همانگونه که گفته می‌شد عراق هواپیماهای ایرانی که به سوریه می‌روند را بازرسی می‌کند؛ در حالیکه این بازرسی‌ها کاملا صوری بود و عراق رابطه‌اش با ایران را خراب نخواهد کرد زیرا معتقد هستند بخش زیادی از حفظ امنیت عراق وابسته به کمک‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی ایران است و بغداد حاضر نیست در چنین شرایطی روابط استراتژیک خود با تهران را با چالش مواجه کند.