فینال جام جهانی، پادشاه همه رویدادهای تلویزیونی است

رییس فیفا هفته گذشته مدعی شده بود دو میلیارد نفر مراحل گروهی را تماشا کرده‌اند. او اطمینان خاطر داد که اهداف او برای تماشای کلی مسابقات ۵ میلیارد نفر است. فیفا اعلام کرد در جام جهانی روسیه ۳.۵۷ میلیارد نفرمسابقات را تماشا کرده‌اند یعنی بیش از نصف مردم دنیا در چهار سال پیش دست‌کم یک دقیقه از ۶۴ بازی جام را تماشا کرده‌اند.  هنگام اندازه‌گیری بازارهای تلویزیونی بین‌المللی نمی‌توان از تعداد بیننده‌ها اطمینان کامل حاصل کرد و حتی احتمال دارد اعدادی که فیفا می‌گوید کمی از واقعیت فاصله داشته باشند اما هیچ‌کس تردیدی ندارد که یکشنبه غروب روز گذشته بزرگ‌ترین لحظات ورزشی در تاریخ تلویزیون بود. 

این همان چیزی است که جام جهانی و به ویژه فینال آن در طول زمان به آن تبدیل شده: یک رویداد پرفروش که مهم نیست در کجای زمین برگزار می‌شود اما نباید از دست برود.  دارندگان حق پخش با بیش از ۴۵۰ کانال در سراسر جهان به صدها نفر می‌رسند. فینال جام جهانی روسیه با صعود فرانسه و کرواسی به دیدار نهایی از فینال ۲۰۱۴ بین آلمان و آرژانتین شکست خورد. اما روز گذشته این اطمینان وجود داشت که همه می‌خواهند تقابل مسی و امباپه را ببینند. مخصوصا با این پیش‌فرض که این آخرین جام جهانی مسی است. 

شاید فقط بازی‌های المپیک تابستانی از نظر جذابیت بین‌المللی با جام جهانی قابل مقایسه باشد. اما المپیک شبیه به ماشینی با صدها قطعه است که دوی ۱۰۰ متر مردان اوج درخشش آن به شمار می‌رود اما فینال جام جهانی در سطح دیگری است. در جام جهانی قطر بیننده‌های هر ۶۴ بازی دست‌کم سه برابر کل جمعیت بریتانیا بودند. 

پائولو پسکاتوره تحلیل‌گر فناوری و رسانه می‌گوید: «جام جهانی بسیار ساده است. همه‌چیز فوتبال است. ۳۲ تیم هستند و یک تیم باید قهرمان شود. این یک بسته تلویزیونی عالی است. آنچه فوتبال دارد وابستگی به داستان‌هاست. داستان‌هایی با افرادی که آن را به دنبال می‌کشند. بازیکنان و مربیان. تیم‌ها و مسافرت‌ها. سوپراستارها نقش مهمی در این دارند.»

برای فیفا این به معنای تجارت بزرگ است. از افغانستان تا زیمباوه قراردادهای پخش تلویزیونی وجود دارد که حدود نیمی از درآمد ۶.۴ میلیارد دلاری جام جهانی ۲۰۱۸ را تامین کرد. همه تلاش کردند تکه‌ای از این کیک که در اختیار فیفاست را بفروشند تا سهمی از درآمد سه میلیارد پوندی پخش تلویزیونی جام جهانی ۲۰۲۲ داشته باشند. 

هیچ چیزی در دنیا رقیب فینال جام جهانی نیست. حتی یوفا اعلام کرده است که فینال یورو بین ایتالیا و انگلیس ۳۲۸ میلیون بیننده داشته است. این تقریبا اندازه عددی بود که در سال ۲۰۱۶ به ثبت رسید. یعنی علاقه به فینال یورو در خارج از اروپا چندان جدی نیست. 

لیگ قهرمانان اروپا هم شرایطی مشابه دارد. اعداد نشان می‌‌دهد سال گذشته ۱۱۰ میلیون نفر فینال یوسی‌ال میان رئال مادرید و لیورپول را مشاهده کردند. ۱۲ ماه قبل (دور پیشین مسابقات) این عدد ۸۵ میلیون نفر بود.

آمار تماشاگران برای بازی‌های بزرگ سایر لیگ‌ها چندان به راحتی قابل دسترسی نیست. مثلا برای لیگ برتر انگلیس مخاطبان داخلی در بریتانیا می‌توانند به مرز ۳ میلیون برسند اما ارقام برای بیننده‌های خارجی تخمین زده نشده. ولی شاید بتوان گفت یک بازی بزرگ میان مثلا لیورپول و منچسترسیتی ۲۰ میلیون بیننده داشته باشد. 

بزرگ‌ترین بازی فوتبال باشگاهی به‌طور سنتی بین بارسلونا و رئال مادرید است. دیداری که جذابیت زیادی در امریکای لاتین دارد. گمان می‌رود میانگین بینندگان بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر باشند. البته لالیگا خوش‌بینانه ادعا می‌کند که ۶۵۰ میلیون نفر بخشی از بازی را در ۱۸۵ کشور مختلف می‌بینند. در ایالات متحده، مسابقه Super Bowl (فینال فوتبال امریکایی) بی‌رقیب است. گزارش شده است که ۱۱۲ میلیون نفر در ماه فوریه در Super Bowl LVI را تماشا کردند که بالاترین رقم در پنج سال گذشته است. این برای مخاطبان ایالات متحده است، اما تصور می‌شود بینندگان خارج از کشور که به تخمین‌ها وابسته است، حدود نیمی از این رقم باشد.

برای NBA رکورد به مراتب کمتری گفته می‌شود. اینکه نزدیک به ۳۶ میلیون نفر ۶ بازی فینال سال ۱۹۹۸ بین شیکاگو بولز و یوتا جاز را تماشا کردند. بازی هیجان‌انگیزی که با پرش مایکل جردن تبدیل به یک رقابت نمادین شد.

ادعاهایی وجود دارد که تعداد تماشاگران مسابقه دوچرخه‌سواری تور دو فرانس به میلیاردها نفر می‌رسد، اما در بازاری که بررسی آن بسیار دشوار است چنین ادعاهایی محلی از اعراب ندارد. شاید فقط المپیک پکن را بتوان رقیب تاریخی جام جهانی دانست. نیلسن که در سنجش تماشاگران تلویزیونی پیشرو است، می‌گوید ۴.۷ میلیارد نفر لحظه بزرگ المپیک چین را تماشا کرده‌اند. 

نکته بازی‌های جام جهانی و مخصوصا فینال مسابقات این است که بینندگان آن عمدتا طرفدار یکی از دو تیم یا هم‌وطن بازیکنان نیستند در حالی که مثلا در سوپربول که تاج جواهر بازار ورزش ایالات متحده است، ۷۰ درصد بینندگان داخلی دو تیم هستند. در حالی که در فینال فرانسه و کرواسی ۲۰ میلیون بیننده از این دو کشور بودند و بیش از ۵۰۰ میلیون بیننده دیگر از سراسر دنیا. 

جام جهانی مانند هیچ‌چیز دیگری چشم‌ها را خیره نمی‌کند به همین دلیل است که شبکه‌های تلویزیونی از آن به عنوان جایزه بزرگ یاد می‌کنند. این یک بازی جهانی است که در صحنه جهانی انجام می‌شود و از نظر مالی بسیار بزرگ است. سوالی که فیفا از خود خواهد پرسید این است که این غول بزرگ به کجا می‌رود؟ 

در سه دهه گذشته علاقه به جام جهانی در آسیا و آفریقا و امریکای شمالی افزایش یافته است. اما نباید فراموش کرد که این نخستین جام جهانی است که درگیر مناسبات عصر پخش حاضر شده است. یعنی تعداد بی‌سابقه‌ای از رویدادها از قطر بدون نیاز به تلویزیون تماشا شده‌اند. 

همه‌چیز نشان‌دهنده آن است که این جام جهانی از نظر تعداد بیننده و همچنین افرادی که جام جهانی را از طریق سایر پلتفرم‌ها می‌بینند رکوردها را شکسته است. این جایی است که فیفا و سایر ارگان‌ها اطلاعات بینندگان را بر اساس کشور و شبکه و دستگاه به دقت بررسی می‌کنند. این به آنها مبنایی برای پوشش رویدادهای آینده می‌دهد. 

سوال میلیون دلاری این است که در درازمدت شرایط به چه سمتی پیش خواهد رفت؟ فیفا در موقعیت منحصر به‌فردی قرار دارد و بزرگ‌ترین رویداد را هر ۴ سال یک بار برگزار می‌کند. سرعت پیشرفت فناوری‌ها در این زمینه تعیین‌کننده است. اما چند هفته گذشته یادآوری کرد که فوتبال چیزی دارد که در هر شرایطی مخاطبان را اسیر خود خواهد کرد.  ادعاهایی وجود دارد که تعداد تماشاگران تور دو فرانس می‌تواند به میلیاردها نفر برسد، اما در بازاری که بررسی آن با وضوح کامل دشوار است، شاید فقط المپیک پکن را بتوان رقیب تاریخی جام جهانی دانست. نیلسن، پیشرو در سنجش تماشاگر گفت 4.7 میلیارد نفر لحظه بزرگ چین را تماشا کرده‌اند.