برداشتن رحم چه موقع ضروری است؟

ماهنامه همشهری تندرستی: روزی را به خاطر بیاور که پرستار خنده روی بخش زایمان بیمارستان خبر پدر شدنت را داد. آن لحظه، تو ناگاه جاری شدن جریانی سیال را همراه با احساسی تازه دریافته در تمام رگ های بدنت، حس کردی. همسرت را دیدی را که دیدی تشکر کردی بابت تحمل همه رنج ها و شب بیداری های دردناک و بی قراری و احساس منتشر شونده بی تابی در وجودش و صبری که در آن نه ماه، برای پروراندن کودکی سالم در رحم امن خود بر خویش هموار کرده بود.

حالا سال ها از آن زمان گذشته است و فرزندتان جوانی برومند شده اما همسرت به عارضه ای دچار شده است که ناگزیر باید با جراحی رحمش را خارج کنند و تو همچنان به جاودانگی رنج های مادرانه می اندیشی و از چشم های پرسشگر و جویای همسرت، چشم می دوزی به درخت سیب پر از میوه که با وقار در حیاط بیمارستان ریشه در خاک دارد.

بیماری های رحم گاهی اوقات در صورتی که به موقع درمان نشوند، فرد مبتلا را دچار عوارض بسیار می کنند و حتی گاهی می توانند موجب بروز سرطان شوند؛ امری که متاسفانه در کشور ما نسبت به دهه های پیشین رشد داشته است.

یکی از آخرین اقداماتی که برای درمان بیماری انجام می شود، برداشتن رحم است که البته مانند بسیاری از بیماری های دیگر که با جراحی بهبود می یابند، ممکن است عوارضی هم داشته باشند که مهم ترین و تلخ ترین آنها پایان امکان بارداری از سوی زنانی است که مورد عمل قرار گرفته اند. در این باره با دکتر بهاره تقوی متخصص زنان و زایمان به گفتگو نشسته ایم تا درباره بیماری هایی که درمان شان با برداشتن رحم میسر می شود، بیشتر بدانیم.

سرطان دهانه رحم چگونه اتفاق می افتد و افراد با مشاهده چه نشانه هایی باید به متخصص مراجعه کنند؟

- سرطان سرویکس یا دهانه رحم سومین سرطان شایع در ناحیه تناسلی زنان است. سرطان دهانه رحم در بانوان هنگامی اتفاق می افتد که سلول های غیرطبیعی در قسمت پایین رحم به تعداد زیاد رشد و تکثیر شوند. علت اصلی به وجود آمدن این سرطان، ویروس پاپیلومای انسانی است که جزء یک گروه بزرگ از ویروس ها به شمار می آید.

از علائم سرطان دهانه رحم می توان به خونریزی ناحیه تناسلی بین دوره های عادت ماهانه، ترشحات غیرطبیعی از ناحیه تناسلی، خونریزی بعد از یائسگی، خونریزی و درد هنگام برقراری رابطه زناشویی و دردهای شکمی اشاره کرد. بیشترین افرادی که در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند، زنان سیگاری، زنانی که حاملگی های پشت سر هم و به دفعات زیاد داشته اند و نیز زنانی که هرگز بارداری را تجربه نکرده اند و در سنین بالای چهل و پنج سالگی به سر می برند، کسانی که مدت زمان طولانی از قرص های ضد بارداری استفاده کرده اند و همچنین خانم هایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، هستند.

برای تشخیص اولیه این سرطان از تست پاپ اسمیر استفاده می شود که خانم ها می توانند از بیست و یک سالگی آن را انجام دهند. در مراحل بعدی، نمونه برداری انجام می شود که شامل برداشتن قسمتی از بافت دهانه رحم و بررسی آزمایشگاهی آن خواهد بود و در صورت مثبت بودن جواب آزمایش ها، درمان سرطان دهانه رحم با انجام روش هایی چون جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی انجام می شود. در صورتی که این سرطان زود تشخیص داده شود، قابل درمان خواهد بود.

دلایل اصلی برداشتن و خارج کردن رحم در مورد برخی از خانم ها چیست؟ چه عواملی می تواند این اقدام را ضروری کند؟

- برخی از علامت های شایع این اقدام، روی دادن خونریزی های بدون زمان و نامنظمی است که در رحم و بیشتر در زنان 40 سال به بالا رخ می دهد. چنین بیماری مشخصی علل مختلفی دارد که معمولا با مصرف داروهای مناسب حل می شود ولی در برخی اوقات نیز درمان های دارویی جواب نمی دهد و فرد دچار عارضه نیاز به جراحی دارد که می توان به عللی چون دیابت و فشار خون اشاره کرد.

در برخی اوقات البته دلایل دیگری نیز نقش دارند که در میان آنها باید به افتادگی حاد رحم و مثانه اشاره کرد که اگر این عارضه ها در زمان مناسب درمان نشوند، نیاز به برداشتن رحم ضروری است و با جراحی معمولی درمان نمی شود. این بیماری نشانه های مشخصی چون دردهای شدید لگنی، علائم ادراری و بسیاری موارد دیگر دارد که می توان با اعمال این گونه جراحی ها از شدت درد کم کرد.

دردهای لگنی به دلیل وجود واریس یا اختلالات عروقی دیگر در وریدهای لگنی هم ایجاد می شود که گاهی به دلیل زیاد بودن درد و عدم پاسخ گرفتن از مصرف مسکن های تجویز شده، جراحی برداشتن رحم هم ممکن است تجویز شود که باید گفت چنین شیوه درمانی آنقدرها هم سودمند نیست.

از دلایل دیگر که موجب ضروری شدن جراحی رحم می شود، باید به بدخیمی ها یا سرطان های رحم، دهانه رحم یا تخمدان ها اشاره کرد. همچنین عارضه دیگری که با برداشتن رحم و تخمدان ها خاتمه می یابد، بیماری اندومتریوز است. در این بیماری، بافت داخلی رحم در لگن، تخمدان ها، لوله ها و نیز روده ها گسترش یافته و موجب دردهای شدید لگنی به ویژه چند روز پیش از آغاز دوران قاعدگی می شود.

البته اینجا باید به این مسئله اشاره کنم که برخلاف تصور عامه مردم، برداشته شدن رحم اصلا تاثیری در کاهش میل جنسی ندارد. از علل دیگر، دردهای شدید زمان عادت ماهانه است که به درمان های دارویی پاسخ نمی دهد و تنها راه باقیمانده، جراحی است.

در عفونت های لنگی شدید که منجر به ایجاد آبسه در تخمدان می شود، در مواردی که با آنتی بیوتیک نتوان جان بیمار را نجات داد، اقدام به جراحی می کنیم. از بیماری های دیگر رحمی می توان به آدنومیوز اشاره کرد. در این بیماری خانم میانسال با خونریزی های طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی مراجعه می کند. چنانچه این بیماری تشخیص داده شود، درمان دارویی ندارد و در نهایت تنها راه درمان، جراحی و برداشتن رحم است. پزشک زنان در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز مجبور به خارج کردن رحم برای کنترل خونریزی است و هدف نجات جان مادر است.

مهم ترین شیوه های برداشتن رحم کدام ها هستند و اساسا شیوه مناسبی در این زمینه توصیه شده است؟

- از سه روش برای برداشتن رحم اقدام می کنند که در روش ابتدایی از راه شکم و با برش های ویژه جراحی می شد. دوم از راه واژن و بدون برش های شکمی است که میزان عوارض را تا حد زیادی کاهش می دهد و روش سوم لاپاراسکوپی یا همان جراحی با حداقل برش است که مزیت های ویژه ای دارد و در برخی بیماران خاص قابل جراحی است اما برترین روش، جراحی از طریق واژن است و در صورتی که بیمار شرایط آن را داشته باشد، انجام می شود.

بعد از اقدام به جراحی چه مراقبت هایی ضروری است؟ عوارض اصلی این جراحی چیست؟

- معمولا توصیه های مشخصی در این باره از سوی پزشکان تجویز می شود مثل این که پس از عمل برداشتن رحم داروهای تجویز شده توسط پزشک را استفاده کرده، در صورت استفاده از پانسمان ضد آب مراقبت لازم از زخم انجام شود و از رسیدن آب به محل جراحی جلوگیری شود.

لخته شدن خون در رگ ها، عفونت، خونریزی شدید و حساسیت به داروهای بیهوشی، چند مورد از شایع ترین عوارض جراحی هستند. پیشنهاد می شود تا در روز سوم، پانسمان روی زخم را برداشته و پس از یک دوش کوتاه و ایستاده، زخم محل عمل را با شامپو و ترجیحا شامپو بچه شسته و با سشوار نیز خشک کرد. همچنین بین روزهای هفتم تا دهم پس از عمل، به پزشک معالج مراجعه شود. در صورت بروز هرگونه تب، تورم، ترشح و کبودی موضع عمل یا خونریزی واژینال، پزشک را باید مطلع کرد.

بین این جراحی و نیز ازدیاد وزن ارتباطی وجود دارد یا به طور کلی اضافه وزن در زمره عوارض این جراحی قرار می گیرد؟

- ارتباطی بین برداشتن رحم با افزایش فشار خون و ازدیاد وزن وجود ندارد. این تغییرات پسی از چهل و پنج سالگی و در سنین یائسگی ایجاد می شود و با توجه به این که اغلب برداشتن رحم نیز در این سنین اتفاق می افتد، بیماران به غلط این مشکلات را به برداشتن رحم نسبت می دهند، در صورتی که این مشکلات ربطی به این عمل جراحی ندارند اما تحقیقات پژوهشگران نشان می دهد زنانی که با عمل جراحی، رحم شان را در می آورند. در مقایسه با سایر زنان از افسردگی بیشتری رنج می برند. زنانی که تحت عمل هیستروکتومی قرار می گیرند، با عوارض دوران یائسگی نیز دست و پنجه نرم می کنند که مشخصه بارز آن، تغییرات محسوس خلق و خو است.

شیوه های تکمیل بهبود پس از عمل چه هستند و چه شیوه هایی را توصیه می کنید؟

- بیمار بعد از برداشتن رحم ممکن است احساس کمبود کند و ناراحت شود که دیگر نمی تواند بچه دار شود. از طرفی شما در می یابید که علائم شما برطرف شده و احساس بهبود و شانس ادامه زندگی را دارید. تسکین علائم می تواند بر کیفیت زندگی شما تاثیر بسیاری بگذارد. برای غلبه بر ناراحتی و پشیمانی بعد از عمل، بهترین راه، اطمینان از انتخاب صحیح است. در یک کفه ترازو علل ضرورت برداشتن رحم و در کفه دیگر عدم قدرت باروری را قرار دهید و قبل از انجام جراحی مطمئن شوید که هیسترکتومی برای شما بهترین است. با پزشک خود صحبت کنید و اگر در لزوم آن شک دارید، نسبت به درخواست راه حلی دیگر، تردید نکنید.

طی هیسترکتومی، پزشک با عمل جراحی، رحم شما را از لوله های تخمدانی، تخمدان ها و واژن جدا می کند. هیسترکتومی برای خانم هایی مطلوب است که دیگر قصد بچه دار شدن ندارند و از به کار بردن درمان های بی نتیجه و متعدد هم خسته شده اند.

اما گویا گاهی برداشتن رحم برای جلوگیری از دچار شدن به سرطان است.

- باید بدانیم که جراحی برداشتن رحم، نخستین راه حل برای درمان عارضه ای که دچار آن هستند، محسوب نمی شود. ممکن است پزشک با توجه به شرایط بیمار، اول روش های درمانی دیگر، به ویژه دارو درمانی را به فرد پیشنهاد کند. برای مثال در مبتلایان به آندومتریوز و میوم، استفاده از قرص های پیشگیری از بارداری زیر نظر پزشک می تواند تا حدی شدت خونریزی و درد لگن را کنترل کند، ضمن این که در مواردی می توان این عمل را به تاخیر انداخت تا فرد ابتدا باردار شود و سپس اقدام به برداشتن رحم کند.

در صورتی که برداشتن فوری رحم ضرورت داشته باشد و عملکرد طبیعی تخمدان ها حفظ شود، می توان تخمک را خارج کرد و با استفاده از رحم جایگزین یا اجاره ای، آن را پرورش داد.

ارتباط این جراحی با یائسگی چگونه است و چه میزان تاثیر دارد؟

- این که بعد از انجام عمل جراحی، فرد یائسه شود یا نه، به نوع عمل جراحی بستگی دارد. یائسگی زمانی رخ می دهد که عملکرد تخمدان ها کاهش پیدا کرده و دیگر هورمون استروژن ساخته نشود و این مسئله ارتباطی به این که فرد خونریزی ماهانه دارد یا نه، پیدا نمی کند. پس برداشتن رحم لزوما به این معنا نیست که فرد دچار یائسگی زودرس هم بشود اما در بعضی موارد، در حین هیسترکتومی علاوه بر رحم، تخمدان ها نیز از بدن خارج می شوند که در این حالت بروز یائسگی اجتناب ناپذیر است.

در این حالت فرد ممکن است در معرض عوارض یائسگی مثل گر گرفتگی، قرار بگیرد یا زمینه ابتلا به پوکی استخوان فراهم شود؛ بنابراین بعد از هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان ها ممکن است هورمون درمانی و استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین D ضروری باشد.

از طرف دیگر چون سطح هورمون هایی که از تخمدان ترشح می شده، پایین می آید و سوخت و ساز بدن کم می شود، تعدیل کالری دریافتی روزانه و انجام ورزش و فعالیت بدنی هم برای پیشگیری از اضافه وزن ضروری است.

برداشتن رحم یا هیسترکتومی چه زمانی الزامی می شود؟

- بیش از یک پنجم بانوان در زندگی خود عمل هیسترکتومی را امتحان می کنند و باید گفت که این عمل در میان زنان دنیا بسیار معمول است . هیسترکتومی تقریبا در همه انواع سرطان رحم و یا سرطان دهانه رحم ضوری است و اغلب در مورد سرطان تخمدان هم تجویز می شود. با این حال اکثر عمل های هیسترکتومی در بانوانی صورت می گیرد که سرطان نداشته اما به دلیل خونریزی و درد شدید در رحم ترجیح می دهند رحم خود را بردارند. این گونه عمل های جراحی برای زنانی مناسب است که تمایلی به بارداری در آینده نداشته باشند. هیسترکتومی معمولا یکی از گزینه های درمانی در زنان مبتلا به فیبروئید، اندومتریوز، بیماری التهابی لگن یا دوره های سنگین قاعدگی است. برای زنانی که به پرولاپس رحم نیز مبتلا هستند، ممکن است پزشک برای ترمیم پرولاپس از هیسترکتومی استفاده کند.

شش نکته مهم در مورد جراحی رحم

1. برای شناسایی دلایل آزمایش بدهید

بهترین دلیل برای هیسترکتومی توسط پزشک تشخیص داده می شود ولی در افرادی که خونریزی بیش از حدی دارند و غیرقابل تحمل است انجام می گیرد. دلایل دیگر این که چرا هیسترکتومی توصیه می شود عبارتند از پارگی رحم هنگام زایمان، فیبروئید، پرولاپس رحم، اندومتریوز، عفونت های رحمی، آدنومیوز، التهاب لگن یا رشد تومورهای سرطانی، بیشتر خانم ها در سنین جوانی این کار را انجام می دهند.

2. انواع بیماری را بشناسید

- انواع مختلفی که توسط متخصص انتخاب می شود شامل حذف کل رحم و دهانه رحم است، حذف لوله های فالوپ، رحم، دهانه رحم همراه با تخمدان ها در صورت لزوم، هیسترکتومی که شامل برداشتن رحم بدون دهانه رحم است. انواع متنوع از هیسترکتومی نیز وجود دارد.

3. عوارض جانبی هیسترکتومی چیست؟

- هیسترکتومی می تواند برای زنانی که دارای غده های سرطانی در رحم خود هستند بسیار تسکین دهنده باشد یا برای آن دسته از زنانی که خونریزی غیرقابل کنترل و یائسگی را تجربه می کنند کاربرد دارد. عوارض جانبی آن عبارتند از: نوسانات خلفی ناشی از عدم تعادل هورمونی، عفونت های دستگاه ادراری، پوکی استخوان، افزایش وزن، بیماری های قلبی و خستگی کلی.

4. جایگزین ها را استفاده کنید

- تحقیقات مدرن نشان داده است که بسیاری از زنان هیسترکتومی را برای برطرف شدن ناراحتی های دوران یائسگی انجام می دهند. جایگزین هایی برای کنترل خونریزی زیاد پرولاپس رحم و فیبروئیدها از طریق داروهای خوراکی و تکنیک های دیگر وجود دارد.

5. مراقب سابقه سرطان باشید

- تخمدان ها اندام های مهم باروری در زنان هستند و تاثیر مشخصی بر هیسترکتومی دارند. اگر رد پای خانوادگی سرطان رحم را شناسایی کرده اید، تا رسیدن به سن یائسگی باید از این عمل جلوگیری کنید.

6. از خودتان حسابی مراقبت کنید

- اگر شما به هیسترکتومی دچار هستید، باید به دستورهای پزشک و مراقبت پس از عمل به شکل کامل توجه کنید. نباید وسایل سنگین را بعد از عمل بلند کنید. استراحت به اندازه کافی، نوشیدن مقدار زیادی آب برای جلوگیری از یبوست و به دنبال آن انجام ورزش پیشنهادی توسط پزشک معالج تان.