بهداشت روانی چیست؟

وب‌سایت ستاره - سمیه قندهاری: هنر خوب لباس پوشیدن،‌ چیزی بیشتر از آن است که یک لباس فقط به تن ما جور باشد.

هنر خوب زندگی کردن نیز فراتر از رفتار کردن در مجموعه‌ای از موقعیت‌ها و شرایط است. برای مثال برخی از افراد به خاطر فشار زندگی یا عادت به هر سو کشانده می‌شوند و البته افرادی هستند که خود سررشته زندگی خویش را به دست گرفته‌اند.

برخی در حین کار تفریح می‌کنند و برخی چنان بازی می‌کنند که گویی مشغول کار هستند.

بهداشت روانی بر جنبه‌های مثبت رفتار و نه جنبه‌های صرفا کافی رفتار تاکید می‌کند. در این مقاله با تعریف بهداشت روانی و اصول بهداشت روانی آشنا می‌شویم.

بهداشت روانی چیست؟

بهداشت روانی را حالت سازگاری نسبتا خوب، احساس بهزیستی، شکوفایی توان و استعدادهای شخصی تعریف کرده‌اند. این اصطلاح برای کسی به کار برده می‌شود که در سطح بالایی از سازگاری و انطباق رفتاری و عاطفی عمل می‌کند، نه کسی که صرفا بیمار نیست. مراکز بهداشت روانی جامعه‌نگر با هدف سه نوع پیشگیری در جامعه فعالیت می‌کنند:

1. پیشگیری نخستین: جلوگیری از بروز اختلال‌های روانی
2. پیشگیری ثانوی: تشخیص و درمان زودهنگام اختلال‌ها
3. پیشگیری ثالث: کمک به حل معضلات و مشکلات ناشی از ابتلا به اختلال‌های روانی

در روانشناسی، علاوه بر اهمیتی که برای پیشگیری قایل می‌شویم، به دنبال دستیابی به ویژگی‌هایی هستیم که سالم، سازگار و مطلوب به شمار آیند. در واقع بعد مثبت بهداشت روان که سازمان بهداشت جهانی نیز روی آن تکیه دارد، در تعریف سلامتی لحاظ شده است «سلامتی یک حالت رفاه فیزیکی، روانی و اجتماعی است نه فقط فقدان بیماری و یا ناتوانی».

به‌گونه‌ای دیگر می‌توان گفت که بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی‌هایش را باز می‌شناسد و قادر است با استرس‌های معمول زندگی تطابق حاصل کرده، از نظر شغلی مفید و سازنده باشد و به‌عنوان بخشی از جامعه با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد.

اصول بهداشت روانی

برای رسیدن به اهداف بهداشت روانی رعایت اصولی الزامی است. برخی از آن اصول عبارتند از:

۱- توجه به تمامیت وجود هر فرد

یکی از اصول بهداشت روانی این است که انسان به شکل تمامیت جسم و روان در نظر گرفته شود. انسان سالم می‌تواند درک کند که ممکن است مشکلات جسمی و روانی با هم در ارتباط باشند.

هر انسان بر اثر ارتباط خصوصیات روانی و جسمی خود، دست به عمل می‌زند و هیچ رفتاری جدای از این چهارچوب صورت نمی‌گیرد.

۲- احترام به شخصیت خود و دیگران

احترام به شخصیت خود و دیگران یعنی این که یک شخص خود را دوست بدارد و به دیگران احترام بگذارد. فرد سالم احساس می‌کند که افراد جامعه او را مورد پذیرش قرار می‌دهند و او نیز به نظر موافق به آنها می‌نگرد و برای خود و آنها احترام قائل است.

اصول بهداشت روانی مبتنی بر تقویت افراد استوار شده ‌است و از تخریب شخصیت افراد تا جایی که امکان داشته باشد جلوگیری می‌کند.

3- بررسی علل رفتار

هر رفتاری علتی دارد و خود به خود انجام نمی‌شود مانند ترس که حتما دلیلی دارد یا آن را می دانیم یا نه. انسان سالم در پی کشف علت رفتارها برمی‌آید. اینکه مثلا چرا می‌ترسم و آن علت را رفع می‌کند.

4- روبرو شدن با واقعیات فردی و اجتماعی

هر فرد سالم توانایی‌ها و ناتوانایی خود را می‌شناسد و آن را قبول دارد البته می‌کوشد محدودیت‌های خود را رفع کند و نسبت به آنها جبهه نمی‌گیرد یا پنهانش نمی‌کند. کشمکش و عدم قبول واقعیات اغلب موجب بروز اختلال روانی می‌شود.

5 - دانستن و ارزش دادن به نیازهای اولیه

بهداشت روانی مستلزم دانستن و ارزش دادن به نیازهای اولیه انسان است. احتیاجات و نیازهای جسمانی و روانی بسیار مهم هستند. بشر دائما از این نیازها تاثیر می‌پذیرد و به نسبت محرومیت و ارضاء آنها رفتارش تغییر می‌کند.

بهداشت روانی بر این اصل استوار است که نیازهای جسمانی و روانی هر شخص در هر سنی با شرایط ویژه همان سن باید در نظر گرفته و ارضا شود.

6- مقابله با مشکلات عاطفی

مشکلات عاطفی جزیی از زندگی محسوب می‌شوند. سلامتی روانی به نحوه برخورد با این مشکلات و یافتن بهترین راه حل برای غلبه بر آنها بستگی دارد. اصول بهداشت روانی قوانین مربوط به سلامت عاطفی و روانی را در بر می ‌یرد.

چگونگی روابط با مردم و توانایی سازگاری با آن مهمترین عامل در احساس خوشی و شادکامی است. بیماری‌های روانی تقریبا همیشه به این حقیقت که بیمار قادر نیست دوست بدارد و عشق بورزد مربوط می‌شود.

7- به دست آوردن رضایت از زندگی

به دست آوردن رضایت از زندگی از اصول بهداشت روانی است. رضایت ممکن است از احساس برتری و پیشرفت، از رسیدن به نیاز و آرزوهای شخصی، مقابله با مشکلات و ناملایمات و موارد دیگر به دست آید. رضایت پشتوانه قوی و نیرومندی برای مقابله با مشکلات است.

توانایی در کسب رضایت به انسان استقامت می‌دهد و موجب خشنودی درونی می‌شود. خشنودی واقعی به این بستگی دارد که انسان نیازمندی‌های درونی و پنهان خود را به شکلی که جامعه‌پسند می‌باشد در آورد. کسب رضایت با اتکا به نفس، کاردانی، آزادی، استقالال و تدبیر همبستگی تنگاتنگی دارد.

چند توصیه جهت ارتقا بهداشت روان

• هر چه بین نیت درونی فرد و رفتاربیرونی او هماهنگی بیشتری باشد فرد از سلامت روان بهتری می‌تواند برخوردار باشد. مسایلی مانند دروغ، ریا، و حتی مخفی کاری... باعث هدر رفتن انرژی روانی انسان می‌شود.
• با توجه به اصول بهداشت روانی باید در جهت كامل بودن و پیشرفت تلاش كنیم اما انتظار كامل بودن در همه زمینه‌ها را نداشته باشیم.
• شكست‌های خود را به عدم تلاش نسبت دهیم نه به ناتوان بودنمان
• توانایی بخشش خود و دیگران را در خود تقویت کنیم.
• از كلمات نهایی مثل همیشه و باید كمتر استفاده كنیم؛ مثلا نگوییم من همیشه شكست می‌خورم یا من باید نمره بیست بگیرم و...
• ورزش كنیم؛ ورزش زنجیره تفكرات منفی را قطع می‌كند.
• مهارت جرات‌ورزی و مهارت نه گفتن را تمرین كنیم تا بتوانیم بدون استفاده از پرخاشگری و با ارتباط كلامی از حق خود دفاع كنیم.
• احساسات خود را به صورت مناسبی ابراز كنیم. یعنی احساسات مثبت مثل شادی، محبت و احساسات خشم و ناراحتی را درون‌فكنی و سركوب نكنیم و بدون رفتارپرخاشگرانه آنها را ابراز كنیم.

متاسفانه در بخش عظیمی از دنیا بهداشت روان و بیماری روانی باندازه سلامت جسمانی و بیماری جسمی اهمیت ندارد و مورد بی‌توجهی و غفلت قرار گرفته است.