پنج فیلم ایرانی که هوشمندانه از سانسور عبور کردند

برترین‌ها: فیلم «صیاد» که در آن علی سرابی (شهید صیاد شیرازی) و مارال بنی‌آدم نقش همسر او را در این فیلم بازی می‌کنند، قرار است در جشنواره فیلم فجر چهل و سوم به نمایش درآید. به همین بهانه به بررسی حضور زوج‌هایی که در موقعیت‌های واقعی و نمایشی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

مطلب را با یادداشتی از مازیار معاونی، منتقد سینما آغاز می‌کنیم که با انتشار تصویر بالا در وصف فیلم «صیاد» نوشته: تا شروع جشنواره و قضاوت درباره کیفیت آثار زمان باقی مانده اما همین تصویر از فیلم "صیاد" نشان می‌دهد استفاده از فرصت عالی یک زوج هنری( علی سرابی و مارال بنی آدم) در نقش یک زوج نمایشی در ساختار نظارتی/ ایدئولوژیک کشور  هوشمندانه بوده است تا نمایشی باورپذیرتر از مناسبات یک زوج ترسیم شود. پیش از این هم در یکی دو اثر دیگر شاهد این استفاده از زوج های واقعی بوده‌ام ولی در لحظه مصداقش را به یاد نمی آورم. به هر حال اگر زوج بازیگر با کاراکترها از نظر دراماتیک سازگار باشند امکان خوبی است هر چند در زمانه ای زندگی می کنیم که "کیک محبوب من"و نظایرش این گونه محدودیت‌ها را برنمی‌تابند.

خرگیوش

خرگیوش از آن دسته فیلم های کمدی سر حال سینمای ایران است که به اندازه کافی مورد تقدیر قرار نگرفت. در این فیلم مینا ساداتی و بابک حمیدیان در نقش زن و شوهر هستند که در دنیای حقیقت هم یک زوج هستند. این باعث شده است که در بسیاری از صحنه‌های کُمیک مخاطبان یک آزادی عمل متفاوت را از این زوج تماشا کنند که باعث باورپذیرتر شدن بسیاری از سکانس‌های خرگیوش در ذهن تماشاگران شده است که به واسطه نقش آفرینی متفاوت و نسبتی که مینا ساداتی و بابک حمیدیان با هم دارند، داستان خیلی روان‌تر و قابل قبول‌تر جلو می‌رود.

خرگیوش اولین فیلم مانی باغبانی در مقام کارگردان است که پیشتر او را به عنوان منتقد و همچنین نویسنده‌ی فیلم‌هایی همچون (مهمونی کامی) و (نهنگ عنبر) می‌شناختیم. خرگیوش روایت‌گر ماجرای سه دوست به نام‌های آرش (با بازی بابک حمیدیان)، بابک (با بازی سیامک انصاری) و بهنود (با بازی جواد عزتی) است که با مصرف قرص‌های روان گردان، شبی متفاوت را دور هم سپری می‌کنند.

خرگیوش از مردمانی سخن می‌گوید که ادعای روشنفکری دارند و درباره‌ی هرچیزی بدون داشتن اطلاعات اظهار نظر می‌کنند.

دایره زنگی

فیلم مشهور دایره زنگی که بارها و بارها دیده شده است، زندگی چند خانواده را به موازات و در کنار هم در دل یک آپارتمان به تصویر کشیده است. یکی از ساکنین این آپارتمان پرماجرا امین حیایی و نیلوفر خوش‌خلق هستند که یک موقعیت نمادین و تیپیکال را به نمایش گذاشته‌اند. چون نیلوفر خوش‌خلق در «دایره زنگی» نقش یک مدیر مدرسه را ایفا می‌کند که به نوعی نماد برخی نهادهای سختگیر در جامعه ایران است. در این فیلم تضادها و تناقض‌هایی که قرار است به واسطه این زوج ببینیم، با انتخاب درست یک زن و شوهر (امین حیایی و نیلوفر خوش خلق) به روند داستان فیلم کمک بسیاری کرده است.

مخاطب در «دایره زنگی» امین حیایی را به عنوان نماد آزادی اجتماعی می‌بیند که نقطه مقابل نیلوفر خوش خلق است! که سرآغاز شکل تنش شدید بین این زوج در فیلم است که اجرای این درگیری و اختلاف به واسطه زن و شوهر بودن این دو بازیگر در عالم واقعی خیلی واقعی‌تر و باورپذیرتر در ذهن تماشاگران شکل گرفته است.

داستان فیلم دایره زنگی در رابطه با ماهواره است که در آن سال‌ها به یک معضل اجتماعی تبدیل شده بود و از آن جایی که این فیلم در یک فضای طنز و کمدی روایت می‌شود می‌توان دایره زنگی را فیلمی کمدی اجتماعی دانست که یکی از موفق‌ترین فیلم‌های این ژانر نیز محسوب می‌شود.

شنای پروانه

در فیلم «شنای پروانه»، جواد عزتی و مه‌لقا باقری در موقیعت خودشان قرار داده شده‌اند. در «شنای پروانه» این زوج در یک فضای به اصطلاح چرک و اوباش محور که محمد کارت آن را ترسیم کرده است نقش آفرینی کرده‌اند. حتی در برخی سکانس‌ها جواد عزتی و مه‌لقا باقری در موقعیت فراتر از محدودیت‌ها و خطوط قرمز سینمای ایران ظاهر شده‌اند چون این زوج در فیلم بدن یکدیگر را لمس می‌کنند. به عنوان مثال در یکی از سکانس‌های «شنای پروانه»، جواد عزتی برهنه است و پیراهنی به تن ندارد و مه‌لقا باقری در حال کوتاه کردن موی شوهر خود است! که این سکانس به بهانه دور زدن خط قرمزها، بسیار دیده شد و در ذهن تماشاگران ماندگار شد. دلیل آن هم این است که نظیر چنین صحنه‌هایی در سینمای ایران کمتر دیده شده است.

شنای پروانه اینگونه تصویر شده است: فیلم موبایلی زن یکی از گنده‌لات‌های پایین‌شهر تهران در استخر لو می‌رود. اوضاع می‌ریزد به هم و هاشم از سر غیرت زنش را می‌کشد. کار می‌کشد به دادگاه، قصاص و تلاش برای جلب رضایت. شرط رضایت می‌شود این که ته‌ ماجرا را در بیاورند و پیدا کنند چه کسی آن فیلم را گرفته و لو داده. این می‌شود وظیفه حجت (جواد عزتی) برادر اهل هاشمِ خلافکار که زندگی‌اش را به او مدیون است و برای نجات برادرش از زیر تیغ باید شهر را زیر و رو کند. با هر قدمی که برمی‌دارد، حجت چیزهایی را می‌فهمد که با دانستن آن‌ها دیگر نمی‌تواند همان آدم سابق باشد.

در دنیای تو ساعت چند است؟

علی مصفا و لیلا حاتمی که مشهورترین این ماجرا هستند که فیلم‌های زیادی را باهم بازی کرده‌اند. این زوج در فیلم «لیلا» داریوش مهرجویی با هم آشنا شدند که سرآغاز زندگی مشترک این دو بازیگر پس از حضور در این فیلم به طور رسمی کلید می‌خورد. در فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» و «پله آخر» دقیقا در موقعیت یک زن و شوهر نقش آفرینی می‌کنند. که در هر دو فیلم به واسطه چالش‌های بسیار زیاد روحی و روانی که دو شخصیت تجربه می‌کنند و فیلم «چیزهایی هست که نمی‌دانیم» باعث شده است که این آثار جزو ماندگاترین‌ آثار سینمای ایران شوند. فیلم «پله آخر» یک فضای تلخ و سیاه را به تصویر می‌کشد، در فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» یک فضای عاشقانه با کلی سکانس‌های دو نفره را به نمایش می‌گذارد که زن و شوهر بودن لیلا حاتمی و علی مصفا خیلی به دیده شدن این فیلم کمک کرده است.

البته در سینمای ایران نمونه‌های دیگری هم وجود دارد که زوج‌های واقعی را در موقعیت زن و شوهر در فیلم قرار داده‌اند. منظور از سینمای ایران، سینمای پس از انقلاب است. مواردی مثل فیلم «سیزده» ساخته هومن سیدی که امیر جعفری و ریما رامین‌فر در آن نقش آفرینی کرده‌اند. یا فیلم «استراحت مطلق» کاهانی که رضا عطاران و همسرش (فرید فرامرزی) در آن حضور داشتند. خیلی سکانس‌های دو نفره از این زوج را در فیلم «استراحت مطلق» نمی‌بینیم اما خب این یک ابتکار از سوی کارگردان بود که احتمالا به اندازه خودش موثر واقع شده است.

گلاب آدینه و مهدی هاشمی هم در سال‌های دورتر نیز در این موقیعت قرار گرفتند و باز هم موارد دیگری از این دست که زوج‌های سینمایی در دنیای واقعی در آثار نمایشی نیز در قاب یک زن و شوهر ظاهر شوند وجود دارد.