همشهری آنلاین: در میان ازدحام خیابان امام‌خمینی(ره)، بعد از خیابان شیخ هادی یک در چوبی قدیمی بزرگ است. از در که داخل شوید بعد از هیاهوی این خیابان پرسرو صدا چشمتان به جمال خانه‌ای روشن می‌شود که در دلش خاطرات بیش از یک قرن پیش نهان است؛ خانه‌ای زیبا با حیاطی فراخ و حوض و درختان بلندبالا.

موزه مقدم خانه‌ای که به دلیل بزرگی و آثار زیبا و منحصر به فردش که در جای‌جای آن از حیاط تا سقف و دیوارهای داخل عمارت‌ها به چشم می‌خورد لقب مجلل‌ترین خانه پایتخت را بر پیشانی دارد. برخی می‌گویند پروفسور پوپ، مورخ آمریکایی در مقاله‌ای به‌عنوان بررسی هنرهای ایران ویژگی‌های این خانه را  بررسی کرده است و تا امروز نیز جزو خانه‌های بی بدیل و خاص ایران و جهان به‌حساب می‌آید.

خانه شهردار تهران

پس از عبور از درهای چوبی گویی به دوران قاجار سفر می کنید. اگر اهل تخیل هستید لحظه‌ای چشمتان را ببندید. شاید اینطوری زنان با شلیته‌های رنگی و ابروهای پهن و چارقد به سر را هم دیدید که در هر سوی خانه در تردد هستند.

خانه موزه مقدم با متراژ ۲هزار و ۱۱۷ مترمربع متعلق به «محمدتقی‌خان احتساب‌الملک» از رجال دوره قاجار، رئیس اداره احتسابیه تهران و وزیر مختار ایران در برن سوئیس بود. محسن مقدم، پسرش دراین باره در خاطراتش نوشته است: «خانه، ارثیه پدری من است؛ با ۲هزار و ۵۰۰ مترمربع زمین که در زمان سلطنت مظفرالدین شاه ساخته شده و یکی دو بار به بهانه عریض شدن خیابان سپه در زمان رضاشاه کمی از ملک ما رفت.»

فرزندان احتساب‌الملک در فرنگ

حسن و محسن ۲پسر احتساب‌الملک بودند که برای تحصیل به اروپا می‌روند. حسن اهل ادبیات و فعالیت‌های اجتماعی بود. حتماً برای یک بار هم که شده نام نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ آمده» را شنیده‌اید؛ این اثر متعلق به حسن مقدم بود که در جوانی فوت می‌کند.

محسن که برای تحصیل به سوئیس و فرانسه می‌رود بعد از تحصیل در تاریخ و هنر، نقاشی و باستان‌شناسی سال ۱۳۱۵ به تهران بازمی‌گردد. این خانه درندشت پس از ازدواج پسر احتساب‌الملک و بازگشت از فرنگ، توسط شرف‌السلطنه، همسر احتساب‌الملک که در این خانه زندگی می‌کرد به محسن و همسرش، سلما هدیه می‌شود؛ خانه‌ای که ۲۰ آذر سال ۱۳۷۹ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده‌است.

غنی شدن خانه مقدم با مصالح خانه‌های قاجاری

محسن همراه همسر ارمنی‌اش در این  خانه ساکن می‌شود و با الهام از آثار سنتی سعی می‌کند از همه قطعات و آثار تاریخی که جمع‌آوری می‌کند در جای جای خانه استفاده کند. به نحوی که اکنون در این خانه سر به هر سو که بگردانید اثری ارزشمند را خواهید دید؛ از کاشی و صدف و سنگتراشی و البسه و... هر آنچه که در تصورتان بگنجد در این خانه یافت می‌شود.

«هاله زرینه» مدیر خانه موزه مقدم می گوید:« محسن پسر احتساب‌الملک افرادی را در خدمت داشت که وظیفه داشتند به خانه‌های قاجاری که تخریب می‌شدند تا خانه ای نو به جایشان ساخته شود، بروند و آثار ارزشمند تاریخی و مصالح آنها را خریداری کنند.»

در دوره فعلی هم برای بازسازی خانه و تبدیل آن به موزه از مصالح خانه‌های قدیمی قاجاری استفاده شده است. به نحوی که الان بخش سرایداری خانه موزه که به عنوان بخش اداری از آن استفاده می‌شود  با مصالح قدیمی بازسازی شده تا این بخش از خانه که در اثر گذشت زمان فرسوده شده بود مانند بقیه موزه زیبا باشد.

چرا وقف دانشگاه تهران

محسن مقدم این خانه را سال ۱۳۵۱ وقف دانشگاه تهران کرد. زرینه دراین باره توضیح می‌دهد: «در اسناد، دلیل و چرایی این اقدام اینطور بیان شده که وقتی از اروپا به ایران برمی‌گردد این، دانشگاه تهران بوده که با آغوش باز پذیرای او شده است. به همین دلیل با کمال میل خانه اش را وقف دانشگاه می‌کند.»

 مقدم و همسرش با توجه به علاقه وافرشان به فرهنگ و فعالیت شبانه‌روزی در این زمینه از ابتدای ازدواج تصمیم می‌گیرند بچه دار نشوند. البته روایت ها حاکی از این است که سلما در سال های پایانی عمر از اینکه بچه دار نشده ابراز ناراحتی می‌کرد.

پسر احتساب‌الملک سال ۱۳۶۶ و ۳سال بعد سلما در ۸۳ سالگی فوت می‌کنند و به این شکل تولیت خانه موزه در اختیار دانشگاه تهران قرار می‌گیرد تا اینکه سال ۱۳۸۸ پس از نقل و انتقال وسایل به باغ نگارستان و تبدیل این خانه به موزه با رعایت استانداردها این خانه رسماً تبدیل به موزه می‌شود.

خانه‌ای با بخش های بیرونی و اندرونی

از در اصلی که وارد شوید در ورودی، عکس های محسن مقدم و سلما را می‌بینید. این خانه قاجاری ۳حیاط شامل بیرونی، اندرونی و سرایداری دارد.

وارد حیاط که شدید سمت چپ ساختمان برج خودنمایی می‌کند؛ ساختمانی که با همکاری دکتر ابوالقاسمی یکی از شاگردان مقدم به شکل قلعه‌های قرون وسطی اروپا ساخته شده است.

در طبقه همکف این برج وسایل دراویش را می‌بینید. تابلوی رنگ روغن بارگاه حضرت سلیمان(ع) که ابتدای امسال به ثبت ملی رسید هم همینجاست.

مجموعه ای از قلیان و پیپ و چوب سیگار را هم در طبقه اول خواهید دید. در طبقه همکف بیرونی برج هم اتاق صدف است که با کاشی و صدف به طرز بسیار زیبا و هنرمندانه ای تزیین شده است.

حوضچه حمام فتحعلی‌شاه قاجار اینجاست

با عبور از ایوان قاجار می‌توانید کاشیکاری‌های زیبای دوران زندیه و قاجار را مشاهده کنید. وسط آن حوضچه کوچکی متعلق به حمام فتحعلی‌شاه قاجار گذاشته شده‌است.

مقابل ایوان قاجار استخری قرار دارد که مقدم با الهام از استخر و آبنماهای مجموعه باغ و اقامتگاه سلطنتی الحمرا در اسپانیا ساخته است.

در کنار این برج گلخانه ای قرار دارد. با اینکه اکنون گل چندانی در آن وجود ندارد اما موقع بازدید حتماً داخل بروید و کاشی‌های زیبا و بی‌نظیر آن را ببینید.

عمارتی برای تابستان

در میانه حیاط عمارت تابستانی بنا شده که پس از گذر از چند پله وارد ساختمان و سالن گاه‌نگاری می‌شوید؛ سالنی که در گذشته محل پذیرایی از مهمانان بود و اکنون با وسایل شخصی استاد و انواع سفال ها و مفرغینه‌ها و عکس‌ها تزئین شده است.

چراغی برای همه فصول

این چراغ را که می‌بینید یکی از اشیای قدیمی موجود در این ساختمان است؛ چراغی که حالا در خانه هیچ یک از ما کاربرد ندارد ولی شاید به عنوان یادآور نوستالژی‌ها در خانه افرادی که به خاطره بازی علاقه دارند یافت شود.

دیوار تجدد

به حیاط بیرونی که بازگشتید از میان باغ ژاپنی خواهید گذشت و به دیوار تجدد خواهید رسید تا پس از عبور از آن به ساختمان زمستانی برسید.

دیوار تجدد هم روایت جالبی دارد. در گذشته برای اینکه افراد در بخش های مختلف خانه همدیگر را نبینند و به این شکل اهالی در هر قسمت در آسایش باشند دیواری در وسط خانه می‌ساختند.

 محسن مقدم که از فرنگ برگشته و نگاهش با اطرافیانش متمایز شده بود دلیلی بر وجود این دیوار نمی‌دید. به همین دلیل بخش‌هایی از دیوار را تخریب و با بازسازی آن، شکل جدیدی از دیوار را ایجاد کرد و نامش را دیوار تجدد گذاشت.

زیباترین اتاق موزه

وارد ساختمان زمستانی که شدید در سمت راست وارد اتاقی می‌شوید که محل اصلی زندگی استاد و سلما بوده و اکنون آثار نقاشی او به نمایش گذاشته شده است.

درست روبه‌روی این اتاق در دیگری قرار دارد به اسم اتاق قاجار. می‌توان گفت این اتاق یکی از زیباترین بخش‌های مجموعه خانه موزه است. در این اتاق نقاشی روی دیوار و روی شیشه و کاشیکاری‌های بسیار زیبا به چشم می‌آید که باید وقت بگذارید و تک تک را با دقت بنگرید.

در راهروی این ساختمان هم نمایشگاهی از سفال‌های آبی و سفید چشمتان را نوازش می‌دهد.

حوضی با نیلوفرهای بنفش

از عمارت زمستانی که بیرون آمدید می‌توانید حیاط و اتاق‌های سرایداری را در بخش جنوبی‌اش ببینید. وسط حیاط سرایداری حوض قلبی شکل دلربایی می‌کند؛ حوضی با نیلوفرهای بنفش.

خلاصه اینکه به خانه موزه مقدم که رفتید به همه جا با دقت بنگرید. چون جایی نیست که سر بگردانید و اثری تاریخی و چشمنواز نباشد.

این خانه موزه همه روزهای هفته به جز دوشنبه ساعت ۱۰ تا ۱۸ با بلیت ۳۰هزار تومانی میزبان شماست.