چراغ‌های هتل «کوبورگ» خاموش شد؟

روزنامه همدلی: مذاکرات وین برای احیای برجام از مارس گذشته متوقف شده و هنوز تاریخ جدیدی نیز برای برگزاری دور بعدی آن اعلام نشده است. این در شرایطی است که واشنگتن، در تازه‌ترین برآورد خود از سرعت فعالیت‌های هسته‌ای ایران، زمان گریز هسته‌ای ایران را در حد چند هفته دانسته است.

در همین حال، برخی از ناظران سیاسی، بر این باورند که ممکن است با ادامه روند فعلی و به بن‌بست رسیدن گفت‌وگوها، تعامل برای احیای برجام برای همیشه از هم بپاشد. در حال حاضر، ادامه روند مذاکرات هسته‌ای و رفع توقف گفت‌وگوهای ایران با غرب به‌منظور بازگشت به توافق هسته‌ای، به‌شدت با موضوع حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا، گره‌خورده است.

این چالش اساسی تا به آنجا جدی شده است که بر اساس گزارش‌ برخی رسانه‌ها، باوجوداینکه پس از چند دور گفت‌وگو، دیپلمات‌های مذاکره‌کننده در وین به یک توافق قابل‌توجه برای بازگشت به برجام دست پیدا کرده‌اند، اما اختلاف دو طرف بر سر وضعیت سپاه پاسداران مانع از دستیابی به نتیجه نهایی شده و عملاً نتیجه مجموع تلاش‌های انجام گرفته را روی لبه‌ای از شکست کامل و احتمال پیشرفت دوباره، قرار داده است.

بر این اساس ممکن است که ادامه روند توقف گفت‌وگوها، توافق‌های ابتدایی در این زمینه را به حاشیه برده و با افزایش فضای تنش بین ایران و آمریکا، خواسته‌های جدید دیگری را نیز از سوی طرفین بر مذاکرات احتمالی آینده، تحمیل کند. در همین حال، به‌تازگی نشریه پولوتیکو، به نقل از یک مقام آمریکایی اعلام کرد که مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام،‌ به بن‌بست کامل رسیده و با توجه به عدم موافقت ایران برای کاهش نگرانی‌های امنیتی آمریکا و همچنین فشار دموکرات‌ها و جمهوری‌‌خواهان، بسیار بعید است دولت بایدن در چارچوب مذاکرات، نام سپاه را از فهرست تروریستی حذف کند.

پولیتیکو در گزارش خود نوشت: «دیپلمات‌های درگیر در مذاکرات هسته‌ای، به‌رغم رسیدن یک توافق تقریباً 27صفحه‌ای که آماده اجرا است، هنوز بر سر آخرین مسئله مورد اختلاف میان ایالات‌متحده و ایران، یعنی وضعیت سپاه پاسداران معطل هستند.» بر اساس ادعای این نشریه، آمریکا، اصرار ایران برای خارج کردن سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی این کشور را یک موضوع فرابرجامی دانسته و به همین علت، تهران را عامل اصلی ایجاد بن‌بست در روند مذاکرات می‌داند.

بر اساس این گزارش، یک مقام آمریکایی آگاه به این موضوع به پولیتیکو گفته است که موضع آمریکا این است که تا زمانی که ایران با برداشتن گام‌های خاصی برای کاهش نگرانی‌های امنیتیِ فراتر از برجام موافقت نکند، واشنگتن نیز این خواسته‌ فرابرجامی ایران درباره حذف نام سپاه از فهرست تروریسم را بررسی نخواهد کرد. بر اساس اعلام این مقام آمریکایی، دولت بایدن نیز در داخل با مقاومت سیاسی برای خروج نام سپاه از لیست تروریستی است.

ازاین‌رو به گفته این مقام سیاسی، دولت بایدن در این مرحله بسیار بعید است که این اقدام را در چارچوب مذاکرات برجام انجام دهد.« پولیتیکو در ادامه نوشت است: «واشنگتن در ازای خروج سپاه از فهرست تروریسم، از ایران خواسته است تا متعهد شود از هدف قرار دادن آمریکایی‌ها در منطقه خودداری کند و از انتقام‌جویی علیه مقامات سابق آمریکایی که مسئول تصمیم‌هایی مانند ترور قاسم سلیمانی هستند، اجتناب کند، اما ایران از دادن چنین امتیازاتی خودداری کرده است.»

در همین زمینه پرویز اسماعیلی، سفیر ایران در کرواسی، چند روز پیش در گفت‌وگو با رادیو ملی این کشور در پاسخ به سؤالی در مورد آخرین وضعیت مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای ایران، گفت: «دولت آقای بایدن اعلام کرد می‌خواهد به برجام بازگردد. ما هم با حسن نیت مجدداً مذاکرات را در قالب ۱+۴ در وین شروع کردیم. ارتباط ما با آمریکایی‌ها به‌واسطه اتحادیه اروپا صورت گرفت و ادامه دارد. حدود ۱۱ماه مذاکرات فشرده انجام دادیم و به متنی جدید رسیدیم تا اجرای کامل برجام و عدم خروج یا نقض آن توسط اعضا را تا حد زیادی تضمین کند. ما به دیپلماسی اعتقاد داریم و هنوز ناامید نشده‌ایم. می‌توان گفت ما، اروپا، چین و روسیه در نقطه توافق ایستاده‌ایم. اکنون دولت آمریکا است که باید تصمیم بگیرد.»

او همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا با این مسئله که قراردادن سپاه پاسداران در لیست سیاه از سوی آمریکا، به‌مانند یک قرص سمی در مسیر دستیابی به توافق جدید به نظر می‌آید، موافق است؟ گفت: «شما می‌گویید «قرص سمی»، من می‌گویم «دام». این تصمیم، دامی بود که ترامپ برای دولت بعدی پهن کرد. وظیفه رئیس‌جمهور آمریکاست که از این دام بیرون بیاید و عملاً نشان دهد که او بایدن است، نه ترامپ.» اسماعیلی، همچنین ادامه داد: «تحریم سپاه پاسداران به‌عنوان نیروی رسمی نظامی ایران و قرار دادن آن در لیست به‌اصطلاح سیاه، اقدامی عجیب و نقض فاحش مقررات بین‌المللی بود.

خطایی را که دولت آمریکا انجام داده، خود دولت آمریکا باید جبران کند. لذا مسئول اصلی هر تأخیری در توافق، فقط دولت آقای بایدن است. آمریکا باید به‌طور کامل به توافق سال ۲۰۱۵ بازگردد و تمام اقدامات خصمانه و تحریم‌هایی که ترامپ اعمال کرد را نیز لغو کند که خروج کامل سپاه از تحریم و فهرست سیاه هم بخشی از آن است. آن‌ها باید صادق باشند و فکر سوءاستفاده از اقدامات ترامپ علیه ما را کنار بگذارند.»

او همچنین در سؤال به میزان نقش روسیه در توقف مذاکرات هسته‌ای به دلیل تلافی این کشور در رویارویی با تحریم‌های غرب به علت تجاوز به اوکراین نیز گفت: «مذاکرات چندجانبه با حضور قدرت‌های جهانی مسئله‌ای پیچیده است و این طبیعی است که نه‌فقط روسیه، بلکه همه کشورهای مذاکره‌کننده در برجام ابتدا به دنبال تأمین منافع ملی خود باشند. از سوی دیگر، امنیت و ثبات بین‌المللی یک فرایند تدریجی است و باید گام‌به‌گام و باحوصله پیش رفت. گره زدن برجام با هر بحران دیگری مثل جنگ در اوکراین از سوی هر یک از طرفین، قدم زدن در مسیر اشتباه است.» این در شرایطی است که تقابل روسیه و آمریکا در موضوع اوکراین به مشکل جدید دیگری در روند مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب،‌ تبدیل‌شده است.

در همین زمینه روز پنج‌شنبه، پایگاه خبری میدل ایست آی، به نقل از آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا گزارش داد که اعطای اجازه به روسیه برای همکاری با ایران بر سر پروژه‌های هسته‌ای غیرنظامی برای آمریکا به‌نوعی بده بستان بوده است. وزیر خارجه آمریکا عنوان کرد: «اقدامات روسیه برای احیای توافق هسته‌ای با ایران با تحریم‌ها علیه این کشور به دلیل فعالیت‌هایش در اوکراین مغایر نخواهد بود.» بلینکن همچنین عنوان کرد: «اقدامی که روسیه در قبال توافق احتمالی اتخاذ می‌کند، درصورتی‌که بازگشت به برجام انجام بگیرد، مغایر با تحریم‌های اعمالی علیه روسیه برای اقداماتش در اوکراین نخواهد بود.»

وزیر خارجه آمریکا همچنین با اشاره به اینکه که پیرو این بده بستان، روسیه می‌تواند راکتور هسته‌ای ده میلیارد دلاری در ایران بسازد، عنوان کرد که این راکتور یک راکتور مقاوم در برابر اشاعه هسته‌ای است. به گفته بلینکن این به آن معناست که هر آنچه در این راکتور یا از طریق آن تولید شود، نمی‌تواند به‌طور مؤثر برای ساخت سلاح هسته‌ای استفاده شود. او اضافه کرد: «این یک نگرانی امنیتی خیلی مهم برای آمریکاست.» از دیگر سو اما موج مخالفت‌ها در واشنگتن با حذف سپاه از فهرست تروریستی این کشور نیز گسترش پیدا کرده و پنجره را برای حل این موضوع برای کاخ سفید تنگ‌تر کرده است.

در این روند، تعدادی از سناتورهای جمهوری‌خواه و همچنین برخی سناتورهای ارشد و بانفوذ از حزب دموکرات بایدن، کاخ سفید را تحت‌فشار قرار داده‌اند که چنین امتیازی به ایران ندهد. به‌عنوان نمونه، به‌تازگی سناتور جو مانچین، از حزب دمکرات در نامه‌ای به آنتونی بلینکن، نوشته است: «سپاه پاسداران یک سازمان تروریستی است.» او همچنین با اشاره به تمایل متحدان غربی برای استفاده از نفت و گاز ایران به‌عنوان یک راه‌حل جایگزین فوری در برابر انرژی روسیه، اضافه کرده است: «ما نباید در استفاده از کاهش تحریم‌ها برای کاهش چالش‌های انرژی کنونی خود کوته‌بین باشیم.»

هفته گذشته نیز پایگاه خبری واشنگتن فیری بیکن، گزارش داد که جمعی از اعضای جمهوری‌خواه کنگره آمریکا در نامه‌ای به کاخ سفید، مدعی شدند: «دولت بایدن اجرای تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران را کاهش داده و میلیاردها دلار درآمد را برای ایران پیش از انجام توافق به ارمغان می‌آورد. به‌عنوان‌مثال، چین از زمان روی کار آمدن جو بایدن، ۲۲میلیارد دلار نفت خام تحت تحریم را از ایران خریداری کرده است.» بنابراین گزارش، این نمایندگان همچنین در نامه انتقادآمیز خود اشاره کرده‌اند: «بایدن، همچنین برخی تحریم‌های هسته‌ای ایران را برداشته و به کشورهایی همچون چین ‌و روسیه اجازه داده است که بخش‌هایی از زیرساخت‌های هسته‌ای تهران را بسازند، اقدامی که به‌عنوان یک امتیاز به ایران پیش از حصول توافق، با هدف ترغیب این کشور به شمار می‌آید.»

این در شرایطی است که ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور در کنفرانس خبری هفته گذشته خود گفته بود: «ما هنوز هیچ سفری به وین را پیش‌بینی نمی‌کنیم. ما همچنان امید داریم توافق انجام شود اما تنها در صورتی می‌توان به آن دست یافت که ایران آماده نهایی کردن توافق بدون مطرح کردن مسائلی باشد که خارج از چارچوب برجامند. اگر این‌طور باشد، ما بر این باوریم که می‌توانیم در زمانی نسبتاً کوتاه به بازگشتی دوجانبه به برجام دست بیابیم.»

از سوی دیگر ادعای مقام‌های آمریکایی مبنی بر کوتاه شدن زمان گریز هسته‌ای ایران به چند هفته، به چالش دیگری برای کاخ سفید تبدیل‌شده است. وزیر امور خارجه آمریکا هفته گذشته اعلام کرد که زمان گریز هسته‌ای ایران، تنها چند هفته است. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه در این زمینه گفت: «وزیر امور خارجه گفته است زمان گریز چندماهه نیست، بلکه متأسفانه چندهفته‌ای است. این به‌عنوان قضیه‌ای طولانی‌مدت برای ما غیرقابل‌قبول است. به همین دلیل است که همچنان سعی داریم ببینیم آیا می‌توانیم به نتیجه‌ای برسیم یا نه؛ اما همان‌طور که قبلاً گفتیم، ما به یک اندازه برای هر دو مورد آماده‌ایم، هم برای جهانی که در آن برجام داریم و هم برای جهانی که مجبوریم در آن دنبال ابزارها و شیوه‌های دیگری باشیم که در راستای تعهد رئیس‌جمهور باشند.»

بااین‌وجود باید اذعان کرد که در حال حاضر تنها مسئله حذف سپاه پاسداران از لیست گروه‌های تروریستی، به‌عنوان تنها عامل توقف مذاکرات مطرح نبوده و بروز برخی تحولات اخیر در مناسبات سیاسی بین‌المللی در پی حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های متعدد واشنگتن علیه روسیه که موجبات کشیده شدن دامنه اختلافات این کشور با غرب به میز مذاکرات برجامی را نیز فراهم آورده است را نیز شامل می‌شود. از سوی دیگر بی‌نتیجه ماندن اصرار ایران برای آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده این کشور در کشورهایی نظیر کره جنوبی نیز بخش دیگری از چالش‌ها را شامل می‌شود. دولت جدید ایران به‌شدت در پی آن است تا با آزاد شدن بخشی از این دارایی‌ بتواند با پاسخ به افکار عمومی در خصوص نتیجه‌بخش بودن روند مذاکرات برجامی و تلاش‌های انجام شده در این مدت، قدری از بار انتقادها را کمتر کرده و تدابیر خود در خصوص روند مذاکرات را توجیه کند.