هنرمندان خبرساز سال ۹۸

روزنامه سرزندگی: سال ۹۸ از نظر حجم اتفاق رکوردی بی‌سابقه دارد. از شیوع ویروس کرونا بگیرید تا سیل و زلزله‌هایی که گریبان‌گیر مردم کشورمان شدند. حوزه‌ی هنر هم در این سال بی‌نصیب از اتفاقات گوناگون و خبرساز نماند. نگاهی خواهیم داست به هنرمندان خبرساز سال ۹۸ و فعالیت‌های آن‌ها.

۱. محمدرضا شجریان ؛ نور امید در روز‌های بد

حالا درست چهار سال است که "محمدرضا شجریان" در بستر بیماری است؛ اما هم‌چنان یکی از مهم‌ترین و خبرسازترین چهره‌های هنری است. در آخرین روز‌های سال بار دیگر حال او به وخامت گرایید و التهاب فراوانی را در میان هنردوستان ایجاد کرد؛ به‌طوری که در همان شبی که برای بار چندم خبر درگذشت او اعلام شد، جمع زیادی از دوست‌دارانش مقابل بیمارستان جم جمع شدند و آرام نگرفتند تا "همایون شجریان" در بین‌شان آمد و از شرایط جسمانی پدرش برای آنان گفت؛ اما انتشار آلبوم موسیقی "خراسانیات" نور امیدی بود در روز‌هایی که سراسرش را اخبار بد فرا گرفته است. این اثر حاصل همکاری مشترک خسروی آواز ایران است و زنده‌یاد پرویز مشکاتیان؛ "خراسانیات" بر اساس اشعاری از باباطاهر عریان و ملک‌الشعرای بهار در سال ۱۳۶۵ ضبط شده است.

این اثر که برگرفته از موسیقی مقامی خراسان است، توسط گروه عارف اجرا شده و سا زو آوازی در آن آمده که حاصل اجرای شجریان و مشکاتیان در سال ۱۹۸۹ میلادی است. گفته می‌شود مشکاتیان "لاله بهار" را به دلیل علاقه به محمدتقی بهار و به یاد او ساخت. او در همان زمان قطعات دیگری نیز بر اساس اشعار "بهار" ساخت که هم‌اکنون قرار است در "خراسانیات" منتشر شود. اما "خراسانیات" تنها یک اثر از مجموعه بی‌نظیری است که این دو هنرمند با یکدیگر کار کرده‌اند. آشنایی "مشکاتیان" با "شجریان" در جشن هنر شیراز اتفاق افتاد.

۲. همایون شجریان ؛ همایون و یک تجربه کاملاً متفاوت

"همایون شجریان" در سال جاری فعالیت‌های هنری خود را بیشتر به اجرای کنسرت در خارج از کشور معطوف کرد، اما سرانجام بعد از پنج سال، آلبوم مشترک او با علیرضا قربانی هم منتشر شد. انتشار این اثر مشترک موسیقایی به نوعی یکی از متفاوت‌ترین پروژه‌های همایون شجریان و علیرضا قربانی محسوب می‌شود.

مهیار علیزاده آهنگساز شناخته شده موسیقی که طی سال‌های اخیر فعالیت‌های متفاوتی را در عرصه موسیقی انجام داده، این آلبوم را ساخته است. پروسه انتخاب اشعار و ساخت موسیقی و ضبط، چیزی حدود یک سال به طول انجامید. ضبط ارکستر کاملاً به صورت آنسامبل صورت گرفته و قسمت اعظم موسیقی در استودیوی تلویزیون کشور چک و همراه با ارکستر فیلارمونیک متروپولیتن پراگ انجام شده است. قسمتی از آن نیز در ایران توسط آنسامبل موسیقی معاصر ایرانی به سرپرستی علیزاده و به صورت مشترک در استودیوی ترانه و استودیوی کنگان (کرگدن) ضبط شده‌اند.

۳. علیرضا قربانی ؛ ۴۰ شب همخوانی با علیرضا قربانی

علیرضا قربانی مدتی کم‌کار بود تا اینکه در سال جاری کنسرت‌های "با من بخوان"‌را در تهران با بیش از ۴۰ اجرا روی صحنه برد. علیرضا قربانی در این پروژه قطعاتی با موسیقی "حسام ناصری"‌را اجرا کرد و کارگردانی برنامه هم بر عهده "رضا موسوی" بود. در بخش موسیقی حسام ناصری محوریت را روی اجرایی الکتروآکوستیک گذاشته بود. مسیری که در آن سعی شده ضمن حفظ چارچوب‌های موسیقی اصیل ایرانی، نگاهی مدرن وجود داشته باشد و همین نگاه مدرن اتفاقاً باعث جذب مخاطبان جوان زیادی شد. در بخش کارگردانی هم یک تیم حدود ۳۰ نفره از چند هفته پیش از برگزاری این اجرا‌ها در کاخ سعدآباد تهران، مشغول طراحی و ایده‌پردازی و اجرای دکور و جلوه‌های ویژه بصری بودند؛ آن‌هم در شرایطی که در هر برنامه کار رضا موسوی و علیرضا قربانی برای جلب نظر مخاطبان در بخش بصری سخت‌تر می‌شود.

۴. هوشنگ ظریف ؛ موسیقی ایران بدون ظریف

هوشنگ ظریف نوازنده تار که از مدت‌ها پیش با بیماری دست و پنجه نرم می‌کرد، در آخرین روز‌های اسفند از دنیا رفت. او در دوره عالی هنرکده موسیقی از محضر استاد علی اکبر شهنازی برای فراگیری ردیف بهره‌مند شد. از ۱۳۴۲ به مدت ۱۷ سال به تدریس تار در هنرستان موسیقی پرداخت و از جمله شاگردان او می‌توان حسین علیزاده، داریوش طلایی، ارشد طهماسبی، حمید متبسم و ... را نام برد. ظریف سال‌هاست سولیست تار در ارکستر‌های متعدد سازمان ملی وابسته به وزارت فرهنگ و هنر در اجرای برنامه‌های موسیقی ارکستر‌های مزبور در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران بود. او اجرا‌های متعددی با گروه فرامرز پایور داشت. از دیگر آثار او می‌توان به نت‌نگاری و ویرایش چهار کتاب درباره استاد لطف‌الله مجد، جلیل شهناز و فرهنگ شریف و ابراهیم سرخوش، مجموعه‌های صوتی تک‌نوازی از جمله دشتی و اصفهان، هم‌نوازی با استاد فرامرز پایور در آثار متعدد، اجرای گوشه‌هایی از ردیف موسی‌خان معروفی به کوشش کامبیز روشن‌روان و ... اشاره کرد.

۵. حسین دهلوی ؛ مرگ غمگین مرد استاد

"حسین دهلوی" مهرماه سالی که گذشت، دار فانی را وداع گفت. او را باید یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های معاصر در حوزه موسیقی دانست. او فراگیری ویلن را نزد ابوالحسن صبایی گرفت و در هنرستان عالی موسیقی نزد حسین ناصحی و هایمو تویبر آهنگسازی را فرا گرفت. "باله بیژن و منیژه" و "سبکبال" از پرآوازه‌ترین آثار او هستند. در نوزدهمین دوره انتخاب کتاب سال در سال ۱۳۷۹، کتاب "پیوند شعر و موسیقی آوازی" نوشته حسین دهلوی، برنده جایزه کتاب سال شد. آخرین اجرای رسمی آثار او در تالار وحدت و در افتتاحیه جشنواره موسیقی فجر سال ۱۳۹۷ بود که پویان آزاده به عنوان تکنواز پیانو اثر چهارگاه برای پیانو و ارکستر از ساخته‌های حسین دهلوی را با همراهی ارکستر ملی ایران به رهبری فریدون شهبازیان برای نخستین بار اجرا کرد. حسین دهلوی در ۲۳ مهر ۱۳۹۸ پس از چند سال ابتلا به بیماری آلزایمر و بیماری تنفسی در ۹۲ سالگی در بیمارستان دکتر شریعتی تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

۶. کیهان کلهر ؛ مرد جهانی موسیقی

کیهان کلهر در اکسپوی جهانی موسیقی وومکس جایزه مرد سال موسیقی ۲۰۱۹ را دریافت کرد. او جایزه "تبحر و چیره‌دستی" وومکس را دریافت کرد. "کلهر" در سخنانی هنگام دریافت جایزه از "حمایت و دیده شدن" ابراز خرسندی کرد و افزود: "این یک دستاورد شخصی نیست. تاریخ، کار سخت و تلاش بسیار پشت این جایزه است. " کیهان کلهر همچنین با نام بردن از شجریان، استاد آواز ایران برای وی آرزوی سلامتی و جایزه خود را تقدیم وی کرد. پیشتر با اعلام رسمی وب‌سایت وومکس، برگزارکنندگان این رویداد، دلیل این انتخاب را تسلط و یگانگی مهارت این ویرتئوز کمانچه در نوآوری و ایجاد زبان‌های جدید هیجان‌انگیز موسیقی برای رساندن سنت موسیقی کلاسیک ایرانی به گوش مردم سراسر جهان عنوان کردند. این سایت در توصیف هنر کمانچه‌نوازی کلهر نوشت: "برای کلهر که کمانچه صدای اوست. هنگامی که می‌نوازد انگار زبانی کامل ایجاد می‌کند که با سراسر مردم جهان از گذشته دور تا آینده ارتباط برقرار می‌کند. "

۷. ابوالحسن خوشرو ؛ موسیقی مازندران یتیم شد

موسیقی مازندران در سال جاری یکی از مهم‌ترین چهره‌های خود را از دست داد. ابوالحسن خوشرو بعد از مدت‌ها تحمل بیماری درگذشت. او چندی قبل در جلسه شورای ثبت میراث ناملموس وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان گنجینه زنده بشری انتخاب شد. استاد "ابوالحسن خوشرو" متولد سال ۱۳۲۵ روستای "ساروکلا" قائمشهر بود که از کودکی به نواختن "لَلِه‌وا" با نی چوپانی پرداخت و برای تکمیل دانش موسیقی خود از هنرستان موسیقی تهران فارغ‌التحصیل شد. این هنرمند در اجرای آواز‌های مازندرانی و تلفیقی از شیوه‌های استادان قدیم، سبک و لحن شخصی خود را ارائه کرد و این ویژگی، او را از دیگر هنرمندان موسیقی اصیل مازندرانی متمایز و برجسته ساخت. او جوایز بسیاری در عرصه محلی و ملی دریافت کرد که همگی به خاطر صدای زیبا، اصیل و پرسوز و همچنین سبک ویژه‌اش در آوازخوانی بوده است.

۸. محمد احصایی ؛ نمایش گنجینه خوشنویسی

"محمد احصایی" امسال نمایشگاه آثار خود را در گالری بوم روی صحنه برد. این نمایشگاه نمونه‌هایی شاخص از آثار این هنرمند پیشکسوت بود که از سال ۱۳۵۴ تا امروز را دربر می‌گیرد. نمونه‌هایی از مجموعه‌های شناخته‌شده‌ای مانند عشق، آن، محبت... که در این میان سری "الفبای ازلی" با نمایش ۱۷ کار، بیشترین حضور را به خود اختصاص داد. سید محمد احصایی متولد ۱۳۱۸ در قزوین است. او در زمینه خوشنویسی، گرافیک و نقاشی؛ افزون بر داخل کشور، آوازه بین‌المللی دارد. احصایی را از بنیان‌گذاران نقاشی خط در ایران به شمار می‌آورند؛ او در این میان با شخصیت ویژه‌ای که در آفرینش حروف به کار می‌بندد، راه خاصی برای خویش گزیده که به امضای آثار او بدل شده است. او را که خوشنویسی تواناست، در میان نقاشان سقاخانه به "سنت" و از آن مهم‌تر "خوشنویسی" نزدیک‌تر می‌دانند و دلیل آن را وفاداری به سنت‌های خوش‌نویسی و اتصال به شکل واقعی حروف برمی‌شمرند؛ هنرمندی که رویکردش حرکت از خوش‌نویسی به سوی نقاشی است.

۹. پرواز همای ؛ همای و حلاجش

"پرواز همای" امسال با میزبانی از ۸۲ هزار مخاطب، اپرای حلاج را روی صحنه برد. او تابستان امسال این اپرا را در کاخ نیاوران به صحنه برد. "حلاج" سال‌هاست که در تلاش است تا موسیقی ایرانی را با شیوه‌ای جدید عرضه کند و حالا پس از قرن‌ها داستان پیدایش، مبارزه، به سلاخی کشیدن و بردار آویختن "حسین منصور حلاج" - شاعر و عارف سده سوم هـ. ق - را با همراهی گروه بزرگ بازیگران، نوازندگان و سماع‌گران روی صحنه ببرد و به همین منظور از اشعار مولانا، عطار نیشابوری و حافظ که برای این عارف بزرگ نوشته شده، بهره برده و در کنارش خود نیز قطعاتی را سروده است. او جز سرودنِ اشعار، کارگردانی و تهیه‌کنندگی این پروژه را نیز برعهده دارد. علاوه بر پرواز همای و محمدحسین صفری که نقش منصور حلاج و شبلی را در این اپرا ایفا کرده‌اند، بازیگران دیگری از جمله بهزاد جاودان‌فرد، بهراد ابراهیمی، بهادر فاضل، آصف جاودان‌فرد، مهرداد آبجار، حسین زیادخان‌پور و ... در این اجرا به ایفای نقش پرداختند.

۱۰. حسین علیزاده ؛ نی‌نوا دست‌نویس شد

امسال "حسین علیزاده" آلبوم‌های در دل ماند، نهان، جلد‌های ۵ و ۵ کتاب ده قطعه برای تار و کتاب پارتینور دست‌نویس نی‌نوا را منتشر کرد. نی‌نوا یکی از پراقبال‌ترین آثار موسیقایی ملی ایران در چهار دهه گذشته است که شهرتی فرامرزی دارد. این اثر ارکسترال در دستگاه نوا با محوریت ساز نی به آن جلوه‌ای خاص بخشیده و دارای فراز و فرود‌های تأثیرگذاری است که به فراخور زمان خالق اثر و نیز با توجهی عمیق به گذشته، نگاهی دقیق به افق‌های روبه‌رو دارد که به همین سبب عموم شنوندگان با این اثر جوششی، احساس همزادپنداری می‌کنند. در تمام دنیا مراکز هنری صفای خاصی دارند، در ایران هم البته این صفا وجود دارد؛ مثلاً در هنرستان موسیقی که فرشته‌ها در آن درس خوانده‌اند، که هنرمندانی همچون هوشنگ ظریف از این جمله‌اند. در این آلبوم، نی، نقش یک راوی را دارد و مصرع نخست از نی‌نامه مولوی، یکی از مواردی بوده که علیزاده از آن ایده گرفته است. تکنوازی نی در این آلبوم توسط جمشید عندلیبی انجام شده است.