شاعران و نویسندگان خبرساز سال ۹۸

روزنامه سازندگی: شعر و کتاب در سال ۹۸ سرگذشت پرفراز و نشیبی داشته است، گاهی زمین خورده و گاه لباس نو به تن کرده‌اند، گاه رنگ حماسه به خود گرفته و گاه ادبیات را به اوج برده‌اند. در این میان، اما شاعران و نویسندگانی با فعالیت‌های خود در سال ۹۸ بر سر زبان‌ها افتادند و خبرساز شدند. نگاهی خواهیم داشت به شاعران و نویسندگان خبرساز سال ۹۸.

۱. محمدرضا شفیعی کدکنی ؛ احیاکننده عطار

دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی چهره سالِ ادبیات ایران در سال نود و هشتِ شمسی‌ست. تصویر انسانی دانا که همواره در حال تلاش و کار نوشتن بوده و استاد مسلم و بی‌بدیل ادبیات ایران است و در هر حوزه‌ای که فعالیت کرده، اثراتی چشم‌گیر از خود به جای گذاشته. او نیم قرن است که استادِ ادبیاتِ دانشگاه تهران است و نسل‌های زیادی از حضور مؤثر دکتر شفیعی خاطره در ذهن دارند.

اردیبهشت ماه نود و هشت بود که پس از چهل سال کار و انتظار، تذکرة‌الاولیای عطار با تصحیح دکتر شفیعی کدکنی بالاخره منتشر شد و آن‌قدر کیفیت بالا و روش کار ایشان مدرن بود که عملاً این نسخه بدل به بهترین نسخه موجود شد و اتفاقی مهم را در ادبیات ایران رقم زد. در سالی که رمان شاخص و تکان‌دهنده‌ای در ادبیات ایران کمتر از سال‌های قبل به چشم خورد، تذکرة‌الاولیای دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی اتفاقی چشم‌گیر شد در ادب ایران و از نکات قابل توجه، استقبال همه نوع مخاطب از این کتاب بود. از دانشجویان ادبیات و استادان دانشگاه تا روزنامه‌نگاران و نویسندگان و حتی مخاطبان عادی ادبیات، شیفته این تصحیح مدرن شدند.

محمدرضا شفیعی کدکنی کاری بسیار مهم را به سرانجام رسانده است و از این حیث شایسته‌ترین فرد برای عنوان چهره سال ادبیات به شمار می‌رود. علاوه بر اینکه تذکرة‌الاولیا متنی مهم و تاریخی‌ست در ادبیات ایران، پروژه چهل ساله‌ای که دکتر شفیعی به پایان رساند، دوباره این متن کهن را احیا کرد و گویی دوباره می‌توان کلمات عطار را کشف کرد و اخلاق را آموخت از او در این زمانه.

۲. شمیم بهار ؛ افسانه نویسنده غایب

بالاخره در ادبیات ایران کتابی از شمیم بهار منتشر شد. چهره‌ای که یکی از غول‌های خفته ادبیات ایران است و جز چند داستان کوتاه و چند نقد سینمایی و ادبی درخشان، چیز دیگری از او منتشر نشده بود. همان چیز‌هایی هم که منتشر شده بود، برمی‌گشت به دهه چهل و چیز‌هایی که در مجلات منتشر شده بود. سال‌هاست خبر می‌رسد که شمیم بهار رمانی نوشته و آن رمان شاهکار است، اما جز چند نفر از اطرافیان نویسنده افسانه‌ای، کسِ دیگری رمان را نخوانده بود. حالا با انتشار کتاب "دهه چهل و مشق‌های دیگر"‌فرصتی فراهم آمده تا داستان‌های کوتاه این نویسنده و منتقد را همراه با یادداشت‌های مطبوعاتی‌اش یک‌جا بخوانیم و امید داشته باشیم روزی رمان‌های شمیم بهار هم منتشر شود. شمیم بهار یکی از چهره‌های مهم ادبیات در سال گذشته بود و حضور کتابی از او در کتابفروشی‌ها خبرساز شد.

۳. بهروز بوچانی ؛ تبعید شده

سال گذشته که ترجمه انگلیسی کتاب "هیچ دوستی به‌جز کوهستان" منتشر شد، اتفاقی جهانی رقم خورد در ادبیات و نگاه‌های بسیاری از رسانه‌ها و منتقدان ادبی دنیا به نویسنده ایرانی پیوند خورد که در گوشه‌ای از دنیا در زندان جزیره مانوس در حال رنج کشیدن بود. بهروز بوچانی از کردستان ایران بیرون زده بود به امید فردایی بهتر همراه با قایق‌هایی که کسب و کارشان قاچاق انسان است قصد سفر به استرالیا می‌کند و لحظات فراوانی را تا دمِ مرگ می‌رود و بازمی‌گردد. بهروز بوچانی "هیچ دوستی به‌جز کوهستان"‌را به زبان فارسی نوشته بود و با پیام رسان واتسپ برای دوستش می‌فرستاد و در بهمن ماه نود و هشت این کتاب به زبان اصلی خودش هم منتشر شد و حواشی زیادی را به وجود آورد و استقبال زیاد و فروش بالای‌اش خبرساز شد و بسیاری درباره کتاب حرف زدند و تحت تأثیر روایت بوچانی قرار گرفتند، کتابی که بالاخره مهم و تکان‌دهنده است و باید خوانده شود.

۴. مارگارت اتوود ؛ وصایای نویسنده

مارگارت اتوود امسال برنده جایزه بوکر شد و بار‌ها درباره‌اش حرف زده بود و به نوعی در ادبیات جهان، امسال سال او بود. سریالی که از روی "سرگذشت ندیمه" اقتباس شده بود به فصل سوم رسید و باعث شد رمان او هم بیشتر خوانده شود. اما مهم‌ترین اتفاقی که پیرامون این نویسنده کانادایی رخ داد، انتشار دنباله رمان موفق "سرگذشت ندیمه" بود به نامِ "وصایا". رمانی که صف‌هایی طویل و طولانی را در لندن و بسیاری از شهر‌های جهان ایجاد کرد و باعث تعجب بسیاری شد. معمولاً چنین صف‌هایی برای کتاب‌هایی عامه‌پسند یا کتاب‌های سریالی مانند هری پاتر ایجاد می‌شد، اما مارگارت اتوود شهر به شهر و کو به کو برای کتاب‌اش سفر کرد و از نزدیک با مخاطبانش حرف زد و کتاب‌های‌اش را امضا کرد. خیلی زود ترجمه‌ای از وصایا که جایزه بوکر را برای نویسنده‌اش به همراه داشت، در ایران هم منتشر شد و قرار شد ترجمه‌های دیگری هم از این کتاب منتشر شود. هم‌چنین برای اولین بار کتاب شعری هم از این نویسنده به فارسی ترجمه شد.

۵. اولگا توکارچوک ؛ یک نوبلیست از لهستان

امسال سالی عجیب برای جایزه نوبل بود. پس از اتفاقات و حواشی سال گذشته که نوبل ادبیات بی‌برنده ماند، امسال دو برنده اعلام شدند که یکی از آن‌ها اولگا توکارچوک بود، نویسنده‌ای لهستانی که به جز چند روزنامه‌نگار کسِ دیگری شانسی برای‌اش در نظر نمی‌گرفت، اما ناگهان برنده این جایزه اعلام و خبرساز در ادبیات جهان شد.

او رمانی نوشته که به فارسی به نام "گریزها" ترجمه شده و فریبا ارجمند پیش از اینکه توکارچوک لهستانی جایزه نوبل ادبیات را ببرد، ترجمه‌اش را آغاز کرده بود و یک ماه پس از اعلام آکادمی سوئد مبنی بر برنده شدن اولگا توکارچوک، کتاب گریز‌ها به زبان فارسی از سوی نشر "همان" روانه کتابفروشی‌ها شد. توکارچوک در جهان ادبیات برای همین رمان مشهور شد. رمانی که یک سال قبل برنده جایزه بوکر بین‌المللی شده بود و به نظر می‌رسد همین جایزه نگاه داوران آکادمی را هم جلب کرده بود.

۶. پیتر هاندکه ؛ سیاست‌زده

من ادبیات را دوست دارم نه عقاید و اظهارنظر‌ها را. این کلمات پیتر هاندکه است در پاسخ به حواشی به وجود آمده درباره انتقاد‌های شدید به بردن جایزه نوبل ادبیات. روز‌های زیادی است که بسیاری از روزنامه‌نگاران یا حتی مقامات رسمی کشور‌های شرق اروپا انتقاد می‌کنند و ایراد می‌گیرند از انتخاب آکادمی سوئد و حتی برخی از آن‌ها گفته‌اند مراسم و جایزه را تحریم می‌کنند. همه این حواشی برمی‌گردد به حمایت هاندکه از اسلوبودان میلوشویچ رئیس جمهور سابق صربستان و ابراز همدردی با صرب‌ها در جنگ یوگسلاوی رد دهه نود میلادی. برای اولین بار نیست که یک برنده نوبل با حملات اهالی رسانه در دنیا مواجه می‌شود، اما انتخاب پیتر هاندکه بحث‌ساز بود و باعث شد بسیار بیشتر از آنکه کتاب‌های‌اش خبرساز شوند، رفتار سیاسی این نویسنده زیر ذره‌بین برود و اعمال‌اش رصد شود. او داستان‌نویسی بود که عقایدش خبرساز شد.

۷. محمود دولت‌آبادی ؛ دفاع از سردار

معمولاً محمود دولت‌آبادی یکی از چهره‌های خبرساز این سال‌های ادبیات ایران است. چه زمانی که کتابی داستانی یا غیرداستانی از او منتشر می‌شود و فارغ از کیفیت، بحث و نظر ایجاد می‌کند، چه در سالی که کتابی منتشر نمی‌کند هم او حضوری جدی دارد در خبرها.

دولت‌آبادی آنقدر چهره مهم و جدی هست که اظهاراتش باعث واکنش شود. امسال هم پس از شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی، محمود دولت‌آبادی با موضع‌گیری‌اش خبرساز شد. او در یادداشتی کوتاه که در روزنامه ایران منتشر شد، از اندوه و ناراحتی‌اش پس از ترور ناجوانمردانه سردار سلیمانی گفت و بیان کرد عمیقاً داغدار است. این اظهارات که با واکنش‌های متعددی همراه بود البته تازگی نداشت. چهار سال قبل هم دولت‌آبادی در گفتگو با مهرنامه از علاقه‌اش به سردار قاسم سلیمانی گفته بود و اینکه هم ظریف می‌خواهیم و هم سلیمانی. بازنشر این گفتگو هم باعث شد درباره رفتار سیاسی و نگاه محمود دولت‌آبادی بسیار حرف زده شود.

۸. عتیق رحیمی ؛ تصویر بازگشت

مشهورترین و مهم‌ترین نویسنده افغانستان، نویسنده، روشنفکر و فیلم‌سازی که به زبان فارسی می‌نویسد و برخلاف برخی دیگر از نویسندگان مهاجر افغانستان با تک آثار عامه‌پسندشان معروف نشده. بسیاری از آثار ادبی که او خودش به اثری سینمایی تبدیل کرده، با استقبال زیاد منتقدان در فرانسه و دیگر کشور‌ها مواجه شده و در صدر آن‌ها "سنگ صبور" است. اما عتیق رحیمی از این رو در میان چهره‌های خبرساز ادبیات قرار دارد که دو کتاب از او به زبان فارسی در ایران منتشر شد. دو اثر متفاوتی که هر کدام اهمیت خودشان و ساختاری متفاوت را دارند، یکی‌شان "تصویر بازگشت" است که مشتمل بر عکس‌ها و نوشته‌های این نویسنده پس از بازگشت به زادگاهش افغانستان است. در این کتاب عکس‌ها و روایت‌هایی متفاوت از حضور یک نویسنده در خاک خود و برخورد با هم‌وطنان می‌بینیم. دیگری رمان "خاکستر و خاک" بود که در نشر چشمه منتشر شد و باعث حضور جدی این نویسنده در زبان فارسی و ادبیات سال ۹۸ شد.

۹. احمد اخوت ؛ عالی‌جناب جستارنویس

سال به سال جستارنویسی و ناداستان‌نویسی در ادبیات ایران جدی و جدی‌تر می‌شود. احمد اخوت یکی از چهره‌هایی‌ست که مدت‌هاست دست به نوشتن جستار‌هایی اساسی و بلند زده و با نگاهی دقیق درباره خودِ نوشتن، می‌نویسد و زندگی... در سال ۱۳۹۸ پس از سال‌ها کتابِ "تا روشنایی بنویس" از این نویسنده تجدید چاپ شد در انتشارات جهانِ کتاب و از نو مخاطبانی تازه با یادداشت‌های این نویسنده آشنا شدند. احمد اخوت در این کتاب از زوایای مختلف به مفهوم نوشتن و خواندن و لذت ادبیات نگاه می‌کند و حس‌هایی را بیرون می‌کشد و درباره‌شان می‌نویسد که هر نویسنده‌ای با آن مواجه شده. او از کتاب‌های ناتمام و ترس از ننوشتن حرف می‌زند. جستار‌های او علاوه بر موضوعاتِ جذاب، از نثری آراسته و بی‌نقص هم بهره‌مند است. امسال در جستارنویسی، سالِ احمد اخوت بود که چرا او کتاب دیگری هم در نشر گمان با نام "نقش‌هایی به یاد" منتشر کرد و نظر بسیاری از منتقدان را به خود جلب کرد.

۱۰. علی‌اکبر حیدری ؛ نویسنده فیلم‌نامه‌نویس

معلوم است که رابطه مستقیمی وجود ندارد میان ادبیات و سینمای ما و مدت‌هاست جز دو اسم، کسِ دیگری از عرصه داتسان‌نویسی پا به پروژه‌های سینمایی نگذاشته است. علی‌اکبر حیدری یکی از همین چند نفری‌ست که حضورش در سینما به عنوان فیلم‌نامه‌نویس تداوم داشته است. این داستان‌نویس جوان سالی پرکار را گذراند. ابتدای سال و در روز‌های نمایشگاه کتاب، رمان "استخوان" از او در نشر چشمه منتشر شد. رمانی جان‌دار و خواندنی که نشان از دقت بالای نویسنده‌اش داشت. علاوه بر این رمان، فیلم "سینما شهرقصه" را هم این نویسنده در جشنواره فجر داشت. فیلمی با حال و هوایی متفاوت که موفق شد نظر برخی از اهالی سینما و ادبیات را به خود جلب کند. علی‌اکبر حیدری سالی را گذراند که در دو حوزه حضوری جدی از خودش به جا گذاشت و از سویی این حضور با موفقیت همراه بود و همین‌ها باعث شد او یکی از چهره‌های مهم ادبیات ایران باشد در سالی که گذشت.