استاد محمود فرشچیان: دست‌هایم در ۹۰ سالگی لرزش ندارد
رقص مواج‌گونه قلم روی کاغذ با طنین رنگ‌رنگش را چه‌کسی جز استاد محمود فرشچیان می‌تواند به این زیبایی رقم بزند؟ چه‌کسی جز این نقاش چیره‌دست می‌تواند با حفظ سنت‌های نقاشی ایرانی، سبکی نو در این هنر دراندازد و بنیانگذار مکتبی نوین در عرصه مینیاتور ایران باشد؟
روزنامه همشهری - الناز عباسیان: رقص مواج‌گونه قلم روی کاغذ با طنین رنگ‌رنگش را چه‌کسی جز استاد محمود فرشچیان می‌تواند به این زیبایی رقم بزند؟ چه‌کسی جز این نقاش چیره‌دست می‌تواند با حفظ سنت‌های نقاشی ایرانی، سبکی نو در این هنر دراندازد و بنیانگذار مکتبی نوین در عرصه مینیاتور ایران باشد؟ کدام دستی جز دستان فرشچیان می‌تواند چنین «عصر عاشورا» را با این عظمت برایمان تداعی کند؟ کدام صاحب هنر است که ضامن‌شدن امام رضا (ع) برای آهو را چنین زیبا به تصویر کشیده و تجسم یتیم‌نوازی مولاعلی (ع) را ترسیم کند؟ برای توصیف گوشه‌ای از هنر‌های او کافی است که به جلوه‌هایی از عرض ارادت او به ائمه‌اطهار (ع) نگاهی کنیم؛ جایی که نگارگری‌اش بر ضریح پاک‌ترین و معصوم‌ترین‌های جهان نقش بسته است.
از «ابراهیم در گلستان»اش بگوییم یا از «پنجمین روز آفرینش» یا «حضرت یونس در دهان ماهی» ... هرچی بگوییم کم گفته‌ایم. کسی که برای خلق آثارش از ادبیات عرفانی و باور‌های مذهبی الهام می‌گیرد و ماحصل تبحر او در طراحی، شناخت و به‌کارگیری رنگ‌ها، تابلو‌های نفیسی می‌شود که جهان را شیفته خود کرده است. کلمات هم قاصرند از توصیف چنین نگارگر پرافتخار و چه توفیقی است برای ما که لحظاتی هم‌کلام این هنرمند معاصر ایران‌زمین باشیم.
گرچه او چندسالی است در نیوجرسی آمریکا ساکن شده، اما سفر به ایران جزو برنامه‌های فصلی اوست. به بهانه تاسیس «دانشگاه هنر‌های اسلامی و ایرانی فرشچیان» در تهران و ثبت ملی نام وی در یونسکو، گفت‌وگویی با این هنرمند انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
استاد اگر اجازه می‌دهید سؤال اول این گفتگو را با خبر‌هایی از یونسکو آغاز کنیم. ثبت ملی «استاد محمود فرشچیان» در یونسکو به‌عنوان نخستین گنجینه زنده مینیاتور، اتفاق مبارک و توفیق بزرگی است که نصیب ایران و ایرانیان خواهد شد. این ثبت در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ گویا ۳کشور آمادگی برای ثبت جهانی مینیاتور را دارند؟
هنر اصیل نقاشی ایرانی که آن را اصطلاحا مینیاتور می‌گفتند هنری است که اختصاص به کشور عزیزمان ایران دارد. (ناگفته نماند که اصطلاح مینیاتور واژه‌ای خارجی است که به آثار کوچک و ریز اطلاق می‌شود. وگرنه آثاری که در عالی‌قاپو یا چهل‌ستون اصفهان به دیوار‌ها منقوش است کار‌هایی درشت و چشمگیر است.) این هنر همراه تاریخ در بستر عظیم فرهنگی ایران در سالیان دور، رشد و گسترش یافته است، اما متأسفانه همانند دیگر مظاهر افتخارآفرین فرهنگی ایران، کشور‌های همجوار به‌خاطر فرهنگسازی می‌خواهند این هنر را به‌خود اختصاص دهند.
خوشبختانه با هوشیاری و درایت مسئولان محترم یونسکو و مصلحت‌اندیشی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و اقدامات مؤثر دانشگاه آزاد اسلامی و پیگیری‌های مستمر دکتر بهمن نامور مطلق، رئیس دانشگاه هنر‌های سنتی ایرانی- اسلامی، در شرف ثبت جهانی است. این هنر در زمان تهاجم فرهنگی بیگانگان، دستخوش هجمه فرهنگی شده است و امیدوارم مجددا این هنر اصیل ایرانی به مقام و مرتبه والای خود برسد.
بر همین اساس، دانشگاه فرشچیان شروع به کار خواهد کرد تا ان‌شاالله بتوانیم هنر‌های اصیل ایرانی را بیش از پیش گسترش دهیم.
افتخاراتی بی‌بدیل، چون طراحی‌های ضریح مطهر و منور حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) و ثامن‌الائمه حضرت‌رضا (ع) به قلم ماندگار شما نمونه‌ای از عرض ارادتان به ائمه‌اطهار است. به‌ویژه وقتی خبردار شدیم که شما به‌صورت افتخاری و داوطلبانه سال‌ها وقت و هنرتان را وقف این کار کرده‌اید. چه شد که این افتخار نصیب شما شد؟
«هذا من فضل ربی»؛ برای طراحی ضریح‌های مطهر، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و ستاد بازسازی اماکن متبرکه فراخوانی به طراحان و دست‌اندرکاران این قبیل برنامه‌ها دادند. اینجانب نیز یک طرح متفاوت هماهنگ با ابعاد و اندازه مورد‌نظر ارائه دادم که خوشبختانه این طرح پذیرفته و طراحی و نظارت بر اجرای ساخت نصیب اینجانب شد که بسیار از الطاف بی‌حد و بیکران الهی سپاسگزارم.
بحمدالله این دو ضریح پس از سال‌ها ممارست مستمر آماده و در مکان‌های مقدس خود نصب شد. اینک ضریح مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) نیز در شرف ساخت است. نهایت مباهات است که در راه دین و اعتقادات مذهبی خود، هر کاری را افتخاری انجام دهم. همچنین افتخار دارم ۱۸اثر مذهبی خود را به آستان مقدس حضرت‌رضا (ع) اهدا کرده‌ام که در موزه‌ای در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است. همچنین موزه‌ای در مجموعه فرهنگی و هنری سعدآباد تاسیس شده که بیش از ۷۰ اثر از آثار بنده در این موزه برای عموم به نمایش گذاشته شده است.
از جدیدترین آثارتان برایمان بگویید و آیا مشغول خلق اثری جدید هستید یا بعد از سال‌ها تلاش در خلق آثار هنری بی‌بدیل، کمی استراحت به‌خودتان داده‌اید؟
بحمدالله در این سن‌و‌سال و در آستانه ۹۰سالگی مشتاقانه همانند سنین ۵۰ یا ۶۰ سالگی با روحی مشتاق و دست‌هایی محکم و بی‌لرزش هر چه در توان داشته باشم کار میکنم. کارکردن جوهره وجود انسان است و مایه امید به زندگی.
شما در حیطه نقاشی ایرانی به‌وجود آورنده سبک و مکتب خاصی هستید که در عین توجه به اصالت مبانی سنتی این هنر، با ابداع شیوه‌های نو، قابلیت و کارایی نقاشی ایرانی را افزایش داده‌اید. از سبک جدیدی که مبدع آن هستید بگویید؟
قبل از هر جوابی باید عرض کنم همانطوری که همگان می‌دانند من شخص متواضعی هستم و دوست ندارم در مورد خود یا هنرم چیزی بنویسم، ولی منتقدان سرشناس و روسای موزه‌ها در مورد کار من بسیار نوشته‌اند. همچنین کتاب‌های هنری زیادی به فراوانی درخصوص سبک و هنر من با شرح‌و‌بسط بسیار به چاپ رسیده و در دسترس علاقه‌مندان است. البته پژوهشگران و منتقدان هنری قضاوت خواهند کرد.
آثار شما در بیش از صد نمایشگاه فردی و جمعی در ایران و سایر کشور‌ها ارائه شده است. شما با زبان هنر، فرهنگ اصیل ایرانی را در تمام اقصی نقاط جهان معرفی کرده‌اید. به‌نظر شما هنر تا چه اندازه می‌تواند نگاه جهان را به تمدن ایران کهن و فرهنگ اسلامی تغییر دهد؟
همانطور که عرض شد در دیدگاه هنرشناسان، منتقدان و پژوهشگران که با نظر جست‌وجوگر و مطالعه همه‌جانبه هنر‌های همه جهان را موشکافانه تجزیه و تحلیل می‌کنند و می‌نویسند آثار من در شناساندن بیشتر فرهنگ عظیم و غنی کشور عزیزمان مؤثر بوده است.
بیش از ۹۰ سال عمر پرافتخاری را سپری کرده‌اید. از استاد فرشچیانی که هستید راضی هستید یا دوست داشتید مسیر دیگری در گذشته پیش می‌گرفتید؟
من به درگاه باعظمت و سخاوتمند الهی شاکر و سپاسگزارم که توفیق پیدا کردم در این راه گام بردارم. (چه کنم کار دگر یاد نداد استادم)
بدون اغراق می‌گوییم که نگریستن به شاهکار‌های شما، آرامش عجیبی در بیننده ایجاد می‌کند. موضوعی که حتی هنرشناسان غربی همچون پروفسور «فرانسیس ریشار»، سرپرست بخش هنر‌های اسلامی موزه لُوور هم به آن تأکید کردند. راز ماندگاری و دلنشینی آثارتان چیست؟
عوامل بسیاری در کار من مؤثر بودند. بندگی الهی، امید، مطالعه همه‌جانبه در همه هنر‌های تصویری جهان، بازدید از موزه‌های مهم دنیا، کار و کار و کار شبانه‌روزی بدون خستگی و تحقیق همه‌جانبه و امید بسیار به موفقیت، عدم‌غرور و قانع نبودن به آنچه انجام داده‌ام.
وقتی از عصر عاشورا و واقعه کربلا سخنی به میان می‌آید، تصویری از تابلوی «عصر عاشورا»ی شما در ذهن تداعی می‌شود. این اثر، کنار واقعه عاشورا در تاریخ ابدی خواهد ماند. چطور خلق این اثر به ذهنتان خطور کرد؟
بار‌ها گفته‌ام؛ به‌خاطر دارم حدود ۴۳ سال پیش، روز عاشورا بود که مرحوم مادرم گفت: چقدر کار می‌کنی امروز روز عاشوراست. بیا در مجلس حضرت امام‌حسین (ع) شرکت کن. گفتم این کار را خواهم کرد. سپس وضو گرفتم پس از خواندن زیارت عاشورا در خلوت اتاق کارم این تابلو را شروع کردم. نقاشی آن روز تابلویی شد که الان هست بدون هیچ تغییری.
بسیار شنیده‌ایم که شما هنگام خلق آثارتان به موسیقی گوش می‌دهید. چه سبک موسیقی را دوست دارید و خواننده مورد‌علاقه‌تان کیست؟
من اغلب در مواقع کاری به موسیقی خیلی ملایم گوش میکنم و نوار‌های متعددی از هنرمندان عالی‌مقام و بالامرتبه موسیقی ایرانی دارم و همه برای من عزیزند و هر گلی رنگ و بوی مطبوع خودش را دارد.
شما دانش‌آموخته اروپا هستید، اما وفاداری‌تان به وطن را ثابت کرده‌اید و هنر بی‌بدیل‌تان را در ایران به نمایش گذاشته و شاگردانی هم تربیت کرده‌اید. ایران را برای بسط و گسترش هنر و به‌ویژه هنر مینیاتور چطور می‌بینید؟ آیا محدودیت یا موانعی پیش روی این کار هست؟
متأسفانه هجوم بی‌وقفه و بی‌امان هنر غرب، دامنگیر هنر‌های تصویری ایران عزیز شده که چرایی آن مستلزم صرف وقت بسیاری است. ولی به نمونه‌ای اشاره میکنم؛ در آموزش هنر ایرانی در هنرستان‌ها ساعت آموزش هنر‌های اصیل ایرانی متأسفانه بسیار تقلیل داده شده است. البته ممالک دیگری مانند چین و ژاپن با حفظ و نگهداری هنر‌های تجسمی خود، نوآوری را در هنر پذیرا شده‌اند؛ به‌طوری که وقتی آثار نو از چین یا ژاپن را می‌بینید متوجه می‌شوید این کار‌های اصیل از آن کشور است، اما پیشرفته و نو است.
اهل سفر هستید؟ کدام شهر ایران را برای سفر بیش از شهر‌های دیگر انتخاب می‌کنید؟
اگر سعادت یار باشد سفر به مشهد مقدس و اصفهان را می‌پسندم. البته خیلی دوست دارم سفری هم به شیراز داشته باشم و با حافظ و سعدی دل و جان را صفا بدهم.
فرزندان و نسل بعد شما هم ادامه‌دهنده این مسیر هنری خواهند بود؟
معمولاً فرزندان هنرمندان که شاهد فراز و فرود زندگانی پدر یا مادرشان هستند کمتر به ریاضت در راه هنر راغب می‌شوند. نمونه‌های بسیاری است اگر فرزند هنرمندی خواست در راه و روش هنری پدر یا مادر خود گام بردارد از رتبه بالاتر یا پایین‌تر برخوردار شد. ولی فرزندان من با اینکه شغل هنری ندارند، ولی خیلی علاقه‌مندند و هنر را می‌شناسند.
موزه استاد فرشچیان
یکی از معروف‌ترین و جذاب‌ترین موزه‌های موجود در کاخ سعدآباد، موزه استاد فرشچیان است که به همت سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری دایر شده است. در واقع به‌دلیل ارزش هنری بی‌بدیل استاد فرشچیان، این موزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موزه‌های کاخ سعدآباد به شمار می‌رود. در موزه فرشچیان آثار هنری بسیار زیبای استاد فرشچیان برای عموم به نمایش گذاشته شده که نظر هر بیننده‌ای را به‌خودش جلب می‌کند.
این موزه هم‌اکنون بیش از ۷۰ اثر از آثار استاد فرشچیان را در خود جای داده است. امروزه این موزه به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین بخش‌های سعدآباد است که عاشقان هنر را به سمت خودش جذب می‌کند. در این موزه علاوه بر به نمایش گذاشتن آثار ارزشمند استاد فرشچیان، کارگاه‌ها و برنامه‌های هنری و فرهنگی مختلفی نیز برگزار می‌شود.
منتخبی از جوایز استاد فرشچیان
۱۳۹۳ : نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر
۱۳۸۰ : چهره ماندگار
۱۳۷۹ : انضمام نام هنرمند در فهرست روشنفکران قرن بیست‌و‌یکم
۱۳۷۴ : مدال طلای جشنواره بین‌المللی هنر، آمریکا
۱۳۷۲ : نشان درجه یک هنر
۱۳۶۴ : تندیس طلایی اسکار ایتالیا
۱۳۶۳ : نشان هنر نخل طلایی ایتالیا
۱۳۶۳ : تندیس طلایی اروپایی هنر، ایتالیا
۱۳۶۲ : دیپلم آکادمیک اروپا، آکادمی اروپا، ایتالیا
۱۳۶۱ : دیپلم لیاقت دانشگاه هنر، ایتالیا
۱۳۶۰ : مدال طلای آکادمی هنر و کار، ایتالیا
۱۳۵۲ : جایزه اول وزارت فرهنگ و هنر، ایران
۱۳۳۷ : مدال طلای جشنواره بین‌المللی هنر، بلژیک
۱۳۳۱ : مدال طلای هنر نظامی، ایران
ماجرای تابلوی ضامن آهو
قطعا هر یک از تابلو‌های شگفت‌انگیز و زیبای استاد فرشچیان ماجرا و داستان خود را دارد و پشت هر یک از این تابلو‌ها قصه‌ای وجود دارد، اما شاید جذاب‌ترین ماجرا مربوط به تابلوی ضامن آهو باشد که استاد هنوز دوست دارد آن را برای دیگران بیان کند.
این ماجرا از این قرار است که استاد فرشچیان در مدتی کوتاه از ناحیه دست راست دچار مشکل شد، به‌طوری که نمی‌توانست انگشتانش را حرکت دهد. خب از کار افتادگی دست راست استاد می‌توانست پایان کار این هنرمند چیره‌دست باشد.
او خود در این‌باره می‌گوید: «پزشکان حاذق و پرآوازه هم تشخیص دادند که به مرور زمان و فشار زیاد عصب‌های دستم به‌شدت آسیب دیده و به راحتی قابل‌ترمیم نیست و تأکید کردند هرگز نباید قلم به‌دست بگیرم و نقاشی کنم. دلم خیلی شکست که دیگر توان خلق اثر و نقاشی را ندارم، تا اینکه به ذهنم رسید از امام رئوف، حضرت رضا (ع)، درخواست کنم کمکم کنند تا این بیماری علاج شود و همان لحظه نذر کردم که اگر دستم بهبود یافت، ماجرای شفاعت و ضمانت آهو را به تصویر بکشم.» در این تابلو همه خطوط و نقوش تابلو و عناصر آن متوجه امام رضا (ع) است که در سمت راست بالای تابلو در هاله‌ای از نور قرار دارد.
زندگی‌نامه
محمود فرشچیان در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. پدر ایشان، حاج غلامرضا فرشچیان، از تاجران فرش اصفهان بود. ایشان از همان دوران کودکی نزد استاد حاج میرزا آقا امامی به تعلیم هنر پرداخت و سپس در سال ۱۳۲۴ به هنرستان هنر‌های زیبای اصفهان رفت و تحت تعلیم استاد عیسی بهادری که از شاگردان استاد کمال‌الملک بود، قرار گرفت. او سپس به اروپا سفر کرد و چندین سال به مطالعه آثار هنرمندان غربی در موزه‌ها پرداخت. پس از بازگشت به ایران، استاد فرشچیان کار خود را در اداره کل هنر‌های زیبای تهران آغاز کرد و به مدیریت اداره ملی و استادی دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران برگزیده شد.
سبک و ویژگی آثار
استاد فرشچیان صاحب سبک جدیدی در نگارگری ایرانی است. طراحی، شناخت و به کارگیری صحیح رنگ‌ها، قدرت قلم، صلابت و استواری خطوط قلم‌گیری، دلیل شهرت آثارش شده است. از دید درونمایه، آثار استاد از باور‌های مذهبی و ادبیات عرفانی نشأت‌گرفته است. استاد هنگام نقاشی اغلب به موسیقی گوش می‌دهند و این الهام‌گیری از موسیقی در آثار ایشان به خوبی نمایان است. هم‌اکنون استاد فرشچیان یکی از نوابغ هنر نگارگری (مینیاتور) بوده و ایشان در طراحی و شناخت و به کارگیری رنگ‌ها بسیار قدرتمند هستند. نقاشی‌های استاد فرشچیان تلفیقی از اصالت و نوآوری است. ایشان با خطوط روان و ترکیب‌بندی‌های ظریف و مدور، راز و رمز‌ها و اشارات درونی نهفته را در آثارشان خلق کرده‌اند و درعین حال با نوآوری در انتخاب موضوع و پرداختن به اثر در گستره‌ای فراتر از قالب‌های معمول و مرسوم می‌رسند. رنگ‌های تابناک و درخشانی که در آثار ایشان به چشم می‌آید، نشانه ابتکار استاد است.
متأسفانه هجوم بی‌وقفه و بی‌امان هنر غرب، دامنگیر هنر‌های تصویری ایران عزیز شده که چرایی آن مستلزم صرف وقت بسیاری است. ولی به نمونه‌ای اشاره میکنم؛ در آموزش هنر ایرانی در هنرستان‌ها ساعت آموزش هنر‌های اصیل ایرانی متأسفانه بسیار تقلیل داده شده است.
تابلوی پنجمین روز آفرینش
تابلوی عصر عاشورا
تابلوی حضرت یونس در دهان ماهی
نظر کاربران
باعث افتحاروسربلندی کشومونه همیشه ماندگار
سرت سلامت
جادوي دستهايت همه را ديوانه كرده
هنرمند ارزشمند و آبروی هنر ایرانی در جهان
موزه استاد در کاخ سعداباد ، خیلی خیلی جذاب بود .باتوجه به قیمت مناسب و ارزان ورودی موزه و کاخ ، بازدید از این مجموعرو توصیه میکنم:)
انشاءالله عمر طولانی همراه سلامتی داشته باشین و شاگردان بیشتری پرورش دهید
ایشالا همیشه سلامت باشید استاد
حیف از شما که در کشورمون نیستید ..امیدوارم هر کحا هستید سلامت باشید هم شهری
استاد والامقام انشاله هیچوقت به حرمت هنر نابتان دست و دلتان نلرزد.
موزه سعد آباد واقعا دیدنی است
واقعا بی نظیره کارش خوش حالم که همچین هنرمندی ایرانی هستن
دقت کردید ؟
می رن خارج شبیه اونا میشن !
پسر عمه من رفته اصلا شکل و شمایل اونا رو گرفته !
استاد فرشچیان با دستانش( بهشت وجودش )را نقاشی می کند.
الان اردوغان میاد میگه تورکه خودش خبر نداره
الهی سقط بشی اردوغان