«حسین تهرانی نیک نژاد»؛ نخبه ایرانی در سرزمین سامورایی‌ها

مجله همشهری دانستنیها - محدثه طالبی: تهران - توکیو مسیر اگر نه صعب العبور که بسیار سختی است؛ به خصوص اگر مبدأ «ایران خودرو» باشد و مقصد «تویوتا»؛ اما «حسین تهرانی نیک نژاد» نه تنها از این مسیر عبور کرد، بلکه به هموار کردن مسیری جدید در صنعت خودروسازی ژاپن کمک کرده است. چند سالی است که از خودروهای بدون راننده یا خودران شنیده اید اما شاید تا الان نمی دانستید که یکی از کسانی که کلید تجاری سازی این خودروهای هوشمند را برای اولین بار در ژاپن چرخانده، یک ایرانی بوده است.

حسین تهرانی به توسعه کامپیوترها و سیستم های هوشمندی کمک کرده است که اشتباه از آنها سر نخواهد زد. همین پیشرفت های سریع و شگفت آور دنیای مهندسی است که او را هنوز هم سر ذوق نگه داشته اند تا روزی ۲۰ ساعت را در آزمایشگاه و دفترش بگذراند.

تهرانی، محقق برتر موسسه تحقیقات و تکنولوژی تویوتا در سال 2013 ژاپن شده است و ده ها حق اختراع را در زمینه خودروهای بدون راننده ثبت کرده است. ده ها مقاله ای که او در زمینه این تکنولوژی پیشرفته نوشته است، جزء منابع اصلی محققان سراسر جهان در این زمینه هستند. در یک تماس اینترنتی بعد از پایان ساعت کاری اش با او در مورد این پیشرفت گفتگو کردیم.

حسین تهرانی در دوران تحصیل نمونه یک شاگرد درسخوان بود؛ از آنها که مقاطع تحصیلی را یک پله در میان و به سرعت پشت سر می گذارند. دیپلم را در مشهد - زادگاهش - گرفت و در اولین سالی که کنکور داد، یعنی سال 1371، در رشته مهندسی صنایع در دانشگاه صنعتی شریف قبول شد. بعد از چهار سال بلافاصله دوره ارشد را در همان دانشگاه شروع کرد، با یک وقفه کوتاه دکترا را در همان رشته و این بار در دانشگاه تربیت مدرس آغاز کرد و سال 84 شد «دکتر تهرانی نیک نژاد».

اما برخلاف بسیاری از شاگرد درسخوان های دیگر که تمام هم و غم شان صرفا پاس کردن واحدها با نمره بالاست، او همزمان با تحصیل وارد فضای حرفه ای صنعت شد. در فاز یک پارس جنوبی با شرکت «توتال» و در «پتروپارس» و در فازهای پنج تا نه با شرکت «صدرا». این فعالیت ها و سوابق در مدیریت و کنترل پروژه را اضافه کنید به حضور یکساله اش در «ایران خودرو دیزل» به عنوان مدیر برنامه ریزی و انجام پروژه های گوناگون در صنایع به خصوص صنعت خودرو.

از پارس جنوبی به آسیای شرقی

فرقی ندارد رشته تان مهندسی باشد یا نه، کار در شرکت های نفتی معمولا از پرطرفدارترین مشاغل برای جوان های ایرانی است و سفره نفت برای کارکنانش همیشه گسترده تر از دیگران است. تهرانی هم از این قاعده مستثنا نبود. «در پروژه های نفتی حقوق و مزایای خوبی می دادند و شرایط کار مناسب بود اما از لحاظ تکنولوژی به دنبال کار سطح بالاتری می گشتم. شرکت های خارجی کارهای اصلی را خودشان انجام می دادند و این چیزی نبود که من را راضی کند. در شرکت های خودروسازی هم وضع به همین ترتیب بود و بیشتر مونتاژکاری انجام می شد و کاری که مربوط به طراحی خودرو و «های تک» باشد، عملا وجود نداشت. برای همین ژاپن را انتخاب کردم. خیلی ها فکر می کنند ما اینجا آسوده نشسته ایم و ماهانه دلارهای فراوان به حساب های مان سرازیر می شود اما در سال های اول، برای روزی 20 ساعت کار، دریافتی پایین تری نسبت به ایران داشتم. باید مدیران بسیار سختگیر ژاپنی، محیط سخت، فشار و استرس شدید کاری را تحمل می کردم. غم دوری از وطن و خانواده و دوستان را هم اضافه کنید. گاهی به سرم می زد برگردم اما این کار در گروه تویوتا همان چیزی بود که می خواستم؛ های تک و بسیار جذاب.»

بعد از گرفتن دکترا بود که از بین گزینه هایی که برای ادامه فعالیت حرفه ای و تحصیلی پیش روی تهرانی بود، او ژاپن را انتخاب کرد. از طریق سفارت ژاپن برای گرفتن بورس تحصیلی از دولت ژاپن اقدام کرد. از سال 2005 به بعد یعنی زمانی که بورس را دریافت کرد، تاریخ تهرانی به میلادی تنظیم می شود. سال 2009 زمانی بود که او دکترای دوم خود را این بار در رشته مهندسی مکانیک گرفت؛ از «دانشگاه اوساکا». «بعد از فارغ التحصیلی، از طریق یک آگهی در اینترنت برای استخدام در شرکت تویوتا و کار در زمینه خودروهای خودران و هوشمند آینده انتخاب شدم. کار بسیار سخت و پیچیده ای بود. روزی تا 20 ساعت کار می کردیم. من اصلا به خانه نمی رفتم. همراه دیگر اعضای تیم در محل کار و آزمایشگاه چند ساعتی می خوابیدیم تا این که موفق شدیم پس از یک سال کار شبانه روزی در سال 2010 اولین خودروی هوشمند خودران را با موفقیت آزمایش کنیم. از این پروژه موفق به عنوان برگ برنده صنعت خودروسازی ژاپن برای تسخیر بازارهای آینده خودرو در جهان یاد شد.»

شرکت تویوتا پروژه های سنگینی برای ساخت و آزمایش خودروهای خودران دارد که پروژه های تک و بسیار پیچیده ای هستند. مسئله مهم کنونی، تجاری سازی این خودروها و تولید ارزان قیمت آنهاست تا برای همگان قابل دسترس باشد. «قبل از آن در آمریکا و به وسیله آژانس دارپا (آژانس تحقیقات دفاعی آمریکا) خودروهای بدون راننده برای محیط های خاص و کنترل شده آزمایش شده بودند. در برخی موارد قیمت تجهیزات مورد نیاز به تنهایی ده ها برابر قیمت خودرو بود. ما نه تنها باید راه حل ارزانی برای تولید این سنسورها و سیستم های پیچیده پیدا می کردیم، بلکه باید از صحت کارکرد طولانی مدت و بدون خطای آنها اطمینان صددرصد حاصل می شد. ما باید سیستمی را طراحی می کردیم که در تمام شرایط آب و هوایی در تمامی جاده ها و بزرگراه ها به صورت خودران رانندگی کند. طراحی و آزمایش سنسورها، نرم افزارها و سخت افزارهای پیچیده و هوشمند مورد نیاز ساده ترین بخش کار ماست و بخش اصلی و مشکل، گرفتن تاییدیه از بخش کیفیت برای تولید محصول است. گرفتن این تاییدیه مانند طی کردن هفت خوان رستم است. این بخش از مهندسین باتجربه، بسیار باهوش و سختگیر و یک دنده ای تشکیل شده که کارشان تنها ایراد گرفتن مفرط از طرح و کارکرد محصول است. مو را از ماست بیرون می کشند. کیفیت محصولات ژاپنی نتیجه مستقیم سختگیری های هدفمند و بدون اغماض در درون سیستم است.»

گواهینامه باطل نشدنی

اهمیت کارهای تهرانی زمانی مشخص می شود که بدانید آینده دنیای خودروها در دست او و محققانی چون اوست. آینده حمل و نقل و دنیای خودروها کاملا در حال تحول است و فاصله چندانی نمانده تا خودروهای بدون راننده جایگزین تاکسی ها و سامانه های حمل و نقل کنونی شوند، کودکان را به مدرسه ببرند و سالمندان و افراد کم توانی را که قادر به رانندگی نیستند، جابجا کنند. زمانی که دیگر صبح ها لازم نیست با چشمانی خواب آلود پشت فرمان بنشینید بلکه در حالی که شما در حال نوشیدن چای و خواندن ایمیل های روزانه خود هستید، خودروها شما را به محل کار می برند.

پس از هفت سال تحقیقات پایه، کاری که حالا تهرانی و همکارانش انجام می دهند، خروج این فناوری های پیشرفته از حیطه آزمایشگاهی و ورودشان به دنیای واقعی است. یعنی به بازار آوردن بالاترین سطح تکنولوژی خودروهای خودران که به اندازه جیب مشتریان بازار ارزان هستند. از تکنولوژی این خودروها در طول ۱۵ سال عمر متوسط خودرو و در هر گونه شرایط آب و هوایی و جاده ای و ترافیکی، یک خطا هم نباید سر بزند. با تعجب می پرسم: «۱۵ سال کار بدون خطا؟ شدنی است؟» با لحن افتخارآمیزی می گوید: «این کار بسیار پیچیده ای است که ما مشغول انجام آن هستیم. امروزه بیش از ۹۰ درصد از تصادفات به خاطر خطای انسانی رخ می دهند. در خودروهای هوشمند امکان تصادف نزدیک به صفر است.» حتما شما هم مشتاق هستید تا جزئیات بیشتری از این تحول را از زبان دکتر تهرانی بخوانید.

اتومبیل های مجهز به چشم جغد

رانندگی، توان زیادی از مغز انسان می گیرد. این فناوری که جایگزین انسان در رانندگی شده است به زبان ساده از چهار جزء اصلی سنسورها، سیستم های پردازشگر موازی، هوش مصنوعی و سامانه های کنترلی تشکیل شده است. طیف وسیعی از سنسورهای تصویری (اعم از مخصوص روز و شب)، راداری و لیزری در بخش های مختلف خودرو نصب شده اند تا پوشش کامل ۳۶۰ درجه ای از محیط اطراف خود داشته باشند. اطلاعات این سنسورها با هم ترکیب می شوند تا خودروی خودران بتواند در شرایط محیطی مختلف اعم از شب و روز، شرایط بارانی، مه و ... به رانندگی خودکار خود ادامه دهد و برای پردازش و ترکیب اطلاعات سنسورها از پردازشگرهای فوق سریع موازی و تکنیک های پیشرفته هوش مصنوعی استفاده می شود.

پیشرفت هوش مصنوعی در سال های اخیر بسیار شگفت آور بوده است. الگوریتم های مبتنی بر شبکه های عمیق عصبی (Deep Neural Network) انقلاب عظیمی در هوش مصنوعی به وجود آورده اند که با سرمایه گذاری میلیاردی شرکت های بزرگ دنیا در حال تکمیل است. تقریبا می توان هر کار پیچیده ای را به این شبکه ها آموزش داد و پس از آموزش، این سیستم های هوشمند قادر هستند دقیق تر و بهتر از انسان وظایف مربوطه را انجام دهند. این روند سریع در پیشرفت هوش مصنوعی، زنگ های خطر را برای ساخت سیستم ها و ماشین هایی هوشمندتر و تواناتر از انسان به صدا در آورده و اخیرا دانشمند معروف «استیون هاوکینگ» از آن به عنوان یکی از خطرات عمده برای انقراض نسل انسان نام برده است.

خودروی خودران با پردازش هوشمند اطلاعات این سنسورها، یک نقشه سه بعدی از محیط اطراف خود شامل پارامترهای مربوط به اجسام ثابت و متحرک، فضای قابل دسترس برای رانندگی، علامت های راهنمایی و ... ایجاد می کند. خودرو در این نقشه نه تنها اطلاعات کنونی، بلکه رفتار آینده اجزای محیط را هم به دقت پیش بینی می کند و بر این اساس برنامه ریزی حرکت آن به صورت هوشمند انجام می شود. مسیر حرکت خودروی خودران بر اساس پارامترهایی مانند ایمنی، راحتی سرنشین های خودرو، پارامترهای دینامیکی خودرو و ... تعیین می شود. در این بخش نه تنها برنامه ریزی مسیر حرکت، بلکه برنامه ریزی رفتار هوشمند خودرو هم انجام می شود تا در محیط های مختلف و پیچیده شهری مانند تقاطع ها، ترافیک های شهری، مسیرهای باریک، پارکینگ ها و ... دچار مشکل نشود. پس از برنامه ریزی حرکت و رفتار خودرو، نوبت به کنترل پدال ها و فرمان خودرو می رسد که با دقت هزارم ثانیه انجام می شود. تمام فرآیند پیچیده بالا در کسر کوچکی از ثانیه به وسیله پردازشگرهای فوق سریعی انجام می شود که در طول مدت استفاده خودرو اختلالی در کارکرد آنها به وجود نمی آید.

تهرانی از واقعیت های مدیریت به سبک ژاپنی ها می گوید

پادگان ژاپنی

تشبیه ژاپنی ها به ساعت برای ما ایرانی ها یک مثل قدیمی است و تداعی کننده کار منظم و دقیق همه اجزای یک سیستم؛ جامعه ای که افراد محترم آن در انتظار مترو روی یک خط نامرئی به صف می شوند و اگر ازشان خطایی سر بزند تا آخر دنیا مشغول تعظیم هستند و شاید از شدت ناراحتی سامورایی وار دست به هاراگیری بزنند اما زیر پوست این جامعه ای که به ظاهر متمدن است و شخصیت انسانی و وجدان افراد آن را بالا برده است، ماجرای دیگری در جریان است.

«واقعیت هایی که من در سیستم مدیریتی اینجا دیدم هیچ شباهتی با آنچه در دانشگاه های ایران به اسم مدیریت ژاپنی تدریس و تبلیغ می شود ندارد. ماهیت واقعی مدیریت کارآمد و مؤثر ژاپنی مخفی نگاه داشته شده و تاکنون تنها از آن تعریف و تمجید شده است. شرایط کار در شرکت های ژاپنی به طرز باور نکردنی بسیار بسیار سخت است. کار با کسی شوخی ندارد و ترحم و انعطافی هم در کار نیست. زمانبندی ها کاملا سفت و سخت هستند. مدیریت ژاپنی سیستمی کارآمد است که ۲۰ سال قبل کره ای ها و سپس چینی ها، آن را از روی ژاپن کپی کردند و می بینید که صنعت و اقتصاد این کشورها به سرعت چه رشد و تحول عظیمی پیدا کرده است.»

جریمه تخلف، مرگ است

ما اگر بخواهیم توسعه سریع صنعتی داشته باشیم، باید این سیستم را با الگوی ایرانی و با فرهنگ خودمان داشته باشیم؛ سیستم شرکت های ژاپن کاملا پادگانی، سلسله مراتبی و ساده است؛ همراه با «شست و شوی مغزی» با تکرار هر روزه قوانین پایه این فرمانبری «ترس شدید» است؛ نه مفهوم اعتراض وجود دارد و نه اتحادیه کارگری. همه موظفند شرایط را بپذیرند و اگر کسی شرایط را نپذیرد به سختی جریمه خواهد شد. در صورتی که کسی اخراج شود، به طور کلی از جامعه، خانواده و دوستانش طرد خواهد شد و انزوا و تنهایی و افسردگی پس از اخراج آنقدر شدید است که به احتمال زیاد فرد دست به خودکشی می زند. یعنی هزینه ای که بابت سرپیچی از قوانین باید بپردازند این قدر سنگین است که اصلا به سرپیچی کردن نمی ارزد. فشار روانی اخراج و اشتباه خیلی بالاست و این طور نیست که از اینجا اخراج شوید بروید و به راحتی شرکت دیگر کار پیدا کنید.

باهوشی و کلاهبرداری

مشکلی که ما هم اکنون در صنعت داریم ولنگاری، از هم گسیختگی، نپذیرفتن مسئولیت و جدی نبودن است تا نبود تکنولوژی و ماشین آلات و دانش فنی. همانطور که این سیستم من را وادار کرد که مطابق آن عمل کنم و مهره موثری باشم؛ منی که در ژاپن هیچ آموزشی ندیده بودم. مطمئن باشید اگر یک ژاپنی را بیاورید ایران، از ما بسیار بهتر و زیرکانه تر از زیر کار فرار خواهد کرد، چون باهوش هستند، هر چند سعی می کنند این هوش را بروز ندهند اما این هوش بالا در سطح دانش فنی، تکنولوژی و ثروت شان کاملا عیان است.