عکس: زندگی پر‌فراز و نشیب میرزا حسین‌ علاء

مجله دنیای اقتصاد: در اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۱ ميرزا حسين‌خان معين‌الوزرا، وزير سابق فوائد عامه، وزير مختار ايران در آ‌مريكا شد.

بنا بر مصوبه هیات وزراء علاوه بر سيصد تومان حقوق، به وي ماهيانه سيصد تومان فوق‌العاده پرداخت می‌شد.

حسین علاء تا ۱۳۰۲ وزیرمختار ایران در آمریکا بود و در همین سال عکس‌هایی از او گرفته شد که در موزه کنگره آمریکا نگهداری می‌شود.


زندگی پر‌فراز و نشیب میرزا حسین‌ علاء


میرزا حسین علاء فرزند علاءالسلطنه وزيرمختار ايران در لندن در 17 سالگي به‌عنوان (وابسته) سفارت ايران استخدام و پس از مدتي نايب سوم و نايب دوم سفارت شد. پس از مشروطيت وزير خارجه، فرزند خود ميرزاحسين خان را به سمت وزارت خارجه منصوب کرد.

وي به مدت 10 سال در اين سمت باقي بود تا 27 دي ماه 1296 که مستوفي‌الممالک به صدارت رسيد و ميرزاحسين‌خان معين‌الوزاره را به وزارت فوائد عامه منصوب کرد. او در کابينه صمصام‌السلطنه نيز داراي همين عنوان بود.

در پاييز 1297 ميرزاحسين خان به همراه هیات اعزامي ايران که متشکل از وزير خارجه و رئيس ديوان عالي تميز بود، به‌منظور شرکت در کنگره صلح ورساي به اروپا رفت.

پس از بازگشت، وزيرمختار ايران در اسپانيا و سپس وزيرمختار ايران در آمریکا شد. او پس از بازگشت از آمریکا در انتخابات دوره پنجم مجلس شوراي ملي شرکت کرد و به‌عنوان نماينده تهران وارد مجلس شد.



در اين دوره وي به همراه سيدحسن مدرس، تقي‌زاده و دکتر مصدق ماده واحده مربوط به خلع احمدشاه از سلطنت و واگذاري حکومت موقت به رضا پهلوي را قبول نکرد.

علاء بعد از کشته‌شدن رزم‌آرا در اسفند ۱۳۲۹ نخست‌وزیر شد و اردیبهشت ۱۳۳۰ استعفا داد؛ در دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق وزیر دربار بود تا اینکه پس از برکناری زاهدی در فروردین ۱۳۳۴ دوباره نخست‌وزیر شد.علاء در ۲۵ آبان ۱۳۳۴ از ترور فدائیان اسلام جان به‌دربرد که این جریان به دستگیری و اعدام اعضای فداییان اسلام از جمله نواب صفوی انجامید.

علاء در فروردین ۱۳۳۵ از نخست‌وزیری استعفا کرد که مورد موافقت قرار نگرفت، ولی دوباره در فروردین ۱۳۳۶ استعفا کرد و مجددا به وزارت دربار تعیین شد و تا سال ۱۳۴۲ وزیر دربار بود که در آن سال از وزارت کنار رفت و به‌عنوان سناتور انتصابی از شیراز به سنا راه یافت.

او در سال ۱۳۴۳ درگذشت.


آنچه می‌خوانید برخی از گزارش‌ها و نامه‌های حسین علاء به شاه ایران است:

١. وزير خارجه به وسيله تلفن استفسار نمود اوامر شاهانه در باب مراسم عيد سعيد مولود (٤ آبان) از چه قرار است. به عقيده دولت چون تصادف می‌کند با مـاه مـحرم و بي‌پولي، بهتر است از مهماني و جشن مفصل صرف‌نظر شـود، چـه در داخـله و چـه در خارجه به‌طور ساده و منحصرا با دعوت از اتباع ايران برگزار شود.

٢. تلگرافي از دکتر مصدق رسيد تقديم می‌شود و هرطور امر و مقرر می‌فرمايند جواب به تـوسط وزارت خارجه يا مستقيما مخابره شود.

٣. سفيرکبير انگليس نـيم سـاعت از ظـهر گـذشته بـه ملاقات چاکر آمد؛ اظهار کرد دولت انگليس مشغول تـهيه قطعنامه‌ای است که موقع طرح در شوراي امنيت حتي‌المقدور مورد مخالفت و وتوی شوروي واقع نشود؛ در اين باب با دولت آمریکا مشورت می‌نمايند و فرداشب نماينده انگليس در شورا، سر گلدوين جب، (Sir Gladwyn Jebb )با دکتر مصدق ملاقات و مذاکره خواهد کرد. از متن قطعنامه اطلاع صحيحي نداشت ولي تقريبا يقين داشتند که ذکري از تـوصيه ديـوان داوري جهاني در آن خواهد شد. ضمنا از طرفين دعوت می‌شود مذاکرات دوستانه را تجديد نمايند. سفير انگليس اظهار تمايل نمود که اعليحضرت همايوني، دکتر مصدق را تشويق به ابراز حسن‌نيت و موافقت بفرمايند. چاکر به سفير خاطرنشان نمود تا ذکري از توصيه ديوان داوري در ميان باشد، مشکل است دکتر مصدق موافقت نمايد و ظن غالب اين است که نماينده شوروي از حق وتو استفاده خواهد نمود. چاکر حال می‌رود به کاخ گلستان براي روضه‌خواني و تا ساعت شش و نيم آنجا خواهد بود.

۱۸/ ۷/ ۱۳۳۰

به مصدق جواب داده شود: از تلگرافي که به توسط وزير خـارجـه مـخابره گـرديد مسرور شدم. اطمينان دارم در اين موقع خطر از هر پيشامدي به نفع مـملکت اسـتفاده نموده و قضيه نفوذ را به بهترين وجهي به طريق مذاکرات دوستانه حل خواهيد کرد و اين مسافرت تاريخي که به شما فرصت می‌دهد که شخصيت خودتان را و همچنين وضعيت ايران را به دنيا نشان دهيد، ان‌شاءالله با رفاه و سعادت ملت توأم خواهد بود. ان‌شاءالله کار تمام شود.

۱۸/ ۷/ ۱۳۳۰

وزير مشاور انگليس در راس یک هیات تجاری به ملاقات چاکر آمد و منظورش توسعه معاملات تجاري و اقتصادي انگليس و ايران است. اطمينان داد که سعي خواهد نمود کالای ايرانی بيشتر در بازار انگليس رواج پيدا کند. ضمنا اشاره به اهميت تشويق توليد محصولات بيشتر در ايران نمود. خطر تورم را هم گوشزد نمود. بسيار متاسف بود که به واسـطه غـيبت مـوکب هـمايوني از فـيض شرفيابي محروم مانده است.

۵/ ۲ / ۱۳۳۷

١. سفير ايتاليا اطاعاتي از رم دريافت کرده حاکي از قدري نگراني نسبت به تبليغات شديد ضدکنسرسيوم نفت در ايران با تصديق اينکه باید سهم بيشتري بـه ايـران بدهند. اين تظاهراتي را که مهبد به نام شاهنشاه می‌نمايد، مضر تشخيص می‌دهند و بـه نفع مقام سلطنت نمي‌دانند. الحق مهبد زياده‌روي می‌کند و زياده از حد براي خودنمایي نزديکي خود را به اعليحضرت همايوني جلوه می‌دهد، حال هم رفته به اروپا و مـعلوم نيست آنجا چه دسته گلي به آب خواهد داد. (دستخط محمدرضا پهلوي ذیل همین نامه: توسط سرلشکر نصيري به شما دستوراتي دادم چه شد؟)

٢. کاردار سفارت دمنيکن ( رزن برگ) همه جا گفته است که شاهنشاه در شرکتي که براي تصفيه قند تشکيل داده شريک هستند؛ در صورتي که اصل او و زنش که جزو هیات دیپلماتیک هستند حق ندارند داخل در امور تجارتي و صنعتي بشوند. چاکر تصور نمي‌کند کارهای رزن بـرگ صـحت داشـته بـاشد و اگـر اجـازه می‌فرمايند از اين تبليغات کاردار جلوگيري شود. از قرار معلوم گفته است که تا دو سه روز ديگر عازم اروپاست؛ چون شاهنشاه احضارش فرموده‌اند. (دستخط محمدرضا پهلوي ذیل همین نامه: بنا بود بنياد پهلوي مطالعه کند و مثل اين است که اين کار صورت نگيرد. به هر صورت من شخصا هيچ دخالتي ندارم. )

۲۲/ ۲/ ۱۳۳۹

١- قبل از زيارت هر تلگرافي راجع به مهبد خود چاکر جدا با مشاراليه مذاکره کرد. توضيح داد که اگر اين رويه خودسرانه را تعقيب و به اين نحو تظاهر کند، مقام مشاوري از او سلب می‌شود. مهبد تصديق کرد که مجله ايران مصور زياده روي کرد و منکر شد چنين اطلاعاتي را به اختيار آن مجله گذاشته باشد ضمنا اصرار داشت بگوید آنچه اقدام می‌نمايد به دستور صريح شاهنشاه است. روز بعد که چاکر می‌خواست مجددا با مشاراليه تماس گيرد گفتند به عجله به خارجه مسافرت کرده به اروپا و آمریکا رفـته و معلوم نيست کجاست. بنابراين اگر اجازه می‌فرمايند فرمان مبارک را به وسيله سـفراي شاهنشاهي در مر اکز اروپا و آمریکا به مهبد ابلاغ خواهد کرد. (دستخط محمدرضا پهلوي: مهبد دستور دارد که ببيند چطور می‌شود سهم ايران را بيشتر کرد نه اينکه عکس‌هاي خود را منتشر کند يا با روزنامه تماس بگـيرد يـا کسـي را تهديد کند.)

۲۵ / ۲/ ۱۳۳۹

اوضاع اقتصادي بدتر از آن است که تصور می‌رفت. ارزهاي زيادي که داشـتيم تفريط شد و امروز مضيقه عجيبي ظاهر شده؛ نه ارز داريم نه ريال. تجار بازار يکي بعد از ديگري ورشکست می‌شوند. بيم آن می‌رود که اضافه زيـاد بـر سـود بـازرگاني هـزينه زندگاني را به مقدار گزاف بالا ببرد احتياج به متخصص داريم براي مطالعه دقيق در اين اوضاع و پيشنهاد راه علاج. اگر تصويب می‌فرمايند جهانگير بوشهري را بخواهند بيايد و نظر بدهد؛ تدابير سريعي اتخاذ شود براي رفع بحران.

۱۷/ ۶/ ۱۳۳۹

پگف سفيرکبير دولت جماهير شـوروي ظـاهرا تا چـند روز ديگـر وارد تـهران مي‌شود و لابد استدعاي شرفيابي خواهد نمود. به عقيده قاصر چاکر اين دفعه اجـازه نفرمايند وزير خارجه و نخست وزير مسووليت مذاکرات با شوروي را به مقام سـلطنت محول سازند و خود را کنار کشيده اعليحضرت همايوني را هدف قرار دهند. برعکس، امر و مقرر فرمايند سفيرکبير به وزير خارجه مراجعه نمايد و صبر کند تا ايشان از نيويورک مراجعت کنند، عجله در کار نشان ندهيم، همان ايستادگي و استقامت در مقابل تبليغات و حملات همسايه شمالي سبب شده که با تغيير دولت حاضر به مذاکره شوند و روي خوش نشان می‌دهند.

۲۲/ ۶/ ۱۳۳۹

دکتر حسن ارسنجاني وزير کشاورزي در يک مصاحبه مطبوعاتي گـفت: «بـه‌زودي قـرار بـازداشت عده‌اي صادر می‌شود.»

١- نگراني و اضطراب مردم در نتيجه بيانات ارسنجاني؛ ذکر اسامي رجالي که پول تحصيل فرزندانشان را از فرهنگ می‌گيرند. ٢- لجام گسيختگي جراید. ٣- اوضاع شيراز و تحريک دانشجويان، لزوم اعزام استاندار لایق. ٤- جبهه ملی را داریم بزرگ می‌کنیم. ٥- دکتر مهرآرا براي بهداري. ٦- مهندس شکيب، برق و آب. ٧- روحاني پرونده سد لتيان را به اختيار ميراشرافي گذاشته است. ٨- کمک به پيشرفت کـار دانشگـاه شـيراز. ٩- مهندس رزم‌آرا حيف است از مـعاونت وزارت صـنايع و مـعادن کـناره‌جـویي نـمايد. ١٠. شيخ محمدتقي قمي.

۶/ ۳/ ۱۳۴۰

١- سرتيپ صفاري(شهردار وقت تهران) صبح به ملاقات چاکر آمد و يادآوري کرد که وضع زندگاني‌اش بسيار مختل شده و احتياج مبرم به عنايت و توجه ملوکانه دارد. ضمن انجام خدمتي به هر نحوي که مقرر فرمايند گشايشي در کارش فراهم شود. اگر نظري به تغيير استاندار خراسان دارند بهترين داوطلب براي اداره امـور آنـجا و مـردمداري و حسـن تـفاهم بـا نايب التوليه صفاري است. منوط به اراده همايوني است.

٢- مخبر ديلي اکسپرس دوباره به تهران آمده استدعاي شرفيابي دارد تا بـتوانـد اثرات سوءمقاله سابق خود را جبران کند. به او گفته شد که موکب شاهانه در مازندران تشريف دارند.

٣- اربابي، معاون وزارت راه و رئيس اداره هواپيمایي کشوري، به عرض می‌رساند در صورت رضايت خاطر مبارک از خدمات ايشان امر و مقرر فرمايند به مناسبت عيد مولود مسعود ٤ آبان به اعطاي نشاني مفتخر شود.(دستخط محمدرضا پهلوي: اقدام شده.)

٤- طبق اجازه مرحمتي ذات اقدس شهرياري رئـيس کـل روتاري جـهانيJoseph ،Abey سه‌شنبه صبح ١٤ شهريور در حدود ساعت ده و ربع به اتـفاق دکـتر جـهانشاه صالح شرفيابي حاصل خواهد کرد. اگر اجازه فرمايند عکاسي در آن موقع حضور به هم برساند موجب مزيد افتخار خواهد بود. (دستخط محمدرضا پهلوي: مانعي ندارد.)

٥- ‌هادي اميرابراهيمي امروز صبح به ملاقات چاکر آمد و مطالبي بيان کـرد کـه از نظر خدمت به مقام سـلطنت و حـفظ مـصالح کشـور حـائز نـهايت اهـميت است.استدعاي چند دقيقه شرفيابي دارد تا طبق وظيفه وجدانـي نکـاتي را کـه اوليـاي امـور آمریکايي گوشزد کرده‌اند به عرض برساند. ضمنا چون قطعا اردشير زاهدي که امشب وارد می‌شود شرحي به عرض پيشگاه مبارک خواهد رساند به اقتضاي رعايت عدالت و انصاف که هميشه منظور نظر شاهنشاه بوده و هست اجازه خواهند فرمود اميرابراهيمي نيز مجال داشته باشد تظلم خويش را به سمع قائد معظم دادگسـتر بـرساند تا از روي اطلاع کامل قضاوت و احقاق حق فرمايند.