امیر قلعه نویی؛ دهه ات گذشته مربی!

هفته نامه همشهری جوان - محمدحسین عباسی: استقلال، سپاهان یا تراکتور؛ زمانی نام امیر قلعه نویی کافی بود تا هر تیمی مدعی جدی قهرمانی لیگ برتر باشد. او فرمول خاص خودش را برای رسیدن به قهرمانی داشت. امیر لیگ ها را با نتایجی ناامید کننده آغاز می کرد و در ابتدای فصل چندین بار طعم شکست را می چشید اما رفته رفته اوج می گرفت و در نیم فصل دوم همه تیم ها را قلع و قمع می کرد. آن روز های سرشار از موفقیت برای قلعه نویی اما خیلی وقت است جایش را به روزهای معمولی داده اند.

او که در سفر قبلی اش به تبریز، «امیر پاشا»ی تراکتوری ها بود و رو به روی چندین هزار نفر قول نتایج درخشان تیم محبوب آذربایجان شرقی را می داد، حالا هر هفته رو به روی سکوهای کاملا خالی یادگار، دیگر نه بلندگو دارد و نه خریدار. قلعه نویی؛ حالا در بی تاثیرترین بخش از دوران فوتبالش ایستاده است؛ آن قدر بی تاثیر که می شود مثل رضا کیانیان آژانس شیشه ای توی چشم هایش زل زد و به او یادآوری کرد که دهه اش دیگر تمام شده است.


«بچه نازی آباد». امیر قلعه نویی بارها با همین عبارت دست به بازتعریف خودش زده است. بارها در مصاحبه های او، از انتخاب بین اعتیاد و ورزش در میان جوان های مناطق پایین شهر شنیده ایم و از دوران سختی که او برای فوتبالیست شدن سپری کرده است. محل زندگی قلعه نویی در تهران حالا چند ساعت با نازی آباد فاصله دارد و اضافه وزنش نشان می دهد که چقدر از روزهای پرشر و شور جوان فاصله گرفته است.

مشابه آنچه برای امیر قلعه نویی اتفاق افتاده را قبل از او، بارها و بارها در سیمای چهره های سرشناس دیگری تماشا کرده ایم؛ مردانی که از یک جایی به بعد، کیفیت را از کار به زندگی شان منتقل کرده اند و جاه طلبی همیشگی شان را از دست داده اند. امیر فوتبال درست در همین مسیر گام برداشته است.

بزنگاه کلیدی

آخرین جام زندگی فرهاد مجیدی، آخرین موفقیت امیر قلعه نویی در فوتبال ایران بود. کاپیتان استقلال، جام قهرمانی لیگ دوازدهم را بالای سر برد تا ژنرال به یک موفقیت بزرگ دیگر در فوتبال ایران دست پیداکرده باشد. امیر و تیمش یک هفته قبل از پایان لیگ به قهرمانی رسیدند و در هفته پایانی، رو به روی هواداران پرشماری که برای تماشای مراسم به آزادی رفته بودند، این قهرمانی باشکوه را جشن گرفتند. در میان این لحظات خوش برای آبی ها هنوز کارهای زیادی برای انجم شدن وجود داشت.

به نظر می رسید استقلال قبل از هر چیز به تغییر نسل نیاز دارد و علاوه بر آن، در طول فصل به سبک بازی تیم قلعه نویی انتقاداتی وارد شده بود که می توانست در آینده برای او مشکل ساز شود. آقای سرمربی این فرصت ویژه را داشت که در بزنگاه قهرمانی، کمی آینده نگری به خرج بدهد و زمینه را برای موفقیت سال های بعدی نیز فراهم کند اما در باد این قهرمانی دلچسب خوابید تا شاید لیگ دوازدهم، آخرین قهرمانی دوران حرفه ای او تلقی شود. او در روز پایانی لیگ دوازدهم امیر پیروزی بود و از آن به بعد، اسیر شکست.

معضل اطرافیان

امیر قلعه نویی همزمان با پرافتخارترین مربی تاریخ لیگ برتر ایران بودن، پر حرف و حدیث مربی دوران خودش نیز به شمار می رود. درباره موفقیت های جالب توجه او در فوتبال ایران همواره شائبه های زیادی وجود داشته و در این سال ها، خیلی ها مرد اول نیمکت استقلال را به تماس گرفتن با سیاهه ای از بازیکنان رقیب، قبل از بازی های کلیدی متهم کرده اند. اتهامی که هرگز اثبات نشده و در عین حال، در هم نشده است. انتشار حرف و حدیث ها درباره سرمربی استقلال، یک سال قبل و بعد از مصاحبه تند جواد نکونام علیه او، سرعت بیشتری گرفت. کمی بعد ایمان موسوی نیز از راه رسید تا درباره آقای مربی دست به افشاگری بزند و فضا را برای ژنرال ملتهب تر کنند.

نکته مشترک و شاید عجیب این افشاگری ها، این بود که خود قلعه نویی هرگز در مرکز ماجرا قرار نداشت و همه از اطرافیان او به عنوان مقصران رقم خوردن این داستان ها حرف می زدند. این مصاحبه ها، تاثیر منفی خودشان را روی دوران حرفه ای این مربی گذاشتند. امیر از همه مصاحبه کننده ها شکایت کرد و حتی کار را به دادگاه کشاند اما هرگز حاضر نشد قید برخی چهره های خاص اطرافش را بزند و پای خودش را از حاشیه های همیشگی آنها ببرد.


اتفاق نیفتاد

وقتی که برنامه سه ساله امیر در اولین مقطع حضورش در استقلال نتیجه داد و این تیم با همه دشواری ها به قهرمانی رقابت های لیگ برتر رسید؛ خیلی ها از این مربی به عنوان نابغه ای یاد می کردند که می تواند یک کشف بزرگ برای فوتبال ایران باشد و این فوتبال را به مسیر موفقیت های بین المللی برگرداند. در همان روزها اما این تردید همیشه وجود داشت که شاید سبک مربیگری ژنرال، همخوانی زیادی با بازی های بین المللی نداشته باشد و تنها در ساختار فوتبال ایران نتیجه بدهد.

قلعه نویی نه سال قبل سرمربی تیم ملی ایران شد؛ تیمی که با نمایش هایی بحث برانگیز از جام ملت ها کنار رفت تا دوران حضور این مربی روی نیمکتش نیز خیلی زود به پایان برسد. بعد از آن حذف تلخ، امیر روی نیمکت سپاهان، استقلال و تراکتور چندین بار فرصت پیدا کرد تا با یک موفقیت بزرگ در لیگ قهرمانان آسیا، به همه ثابت کند توانایی نتیجه گرفتن در رقابت های بین المللی را نیز دارد اما این اتفاق، هرگز رخ نداد تا تردیدها در مورد سبک ایرانی مربیگری او، همیشه پررنگ باقی بمانند.

اقتداری که شکست

تا قبل از آغاز لیگ برتر سیزدهم، از امیر به عنوان راهکار همیشگی نجات نیمکت استقلال نام برده می شد اما او دو فصل پیاپی در این باشگاه نتایجی گرفت که با توجه به استاندادرهای خودش، فاجعه بار به نظر می رسیدند. نتیجه های بد، شروع کننده مشکلات او در باشگاه بودند تا ژنرال با هوادارها، بازیکن ها و مدیران استقلال به بن بست برسد و اقتدار همیشگی اش را در باشگاه از دست بدهد. اوین نشانه افول ستاره اقتدار او در باشگاه، تشویق علیرضا منصوریان در آزادی و روزشمار تعیین کردن برای حضور این مربی جوان روی نیمکت متعلق به قلعه نویی بود.

در استقلال، همه به دنبال فرمول هایی بودند که به جوابی به جز قلعه نویی ختم شود.او به سادگی از باشگاه کنار گذاشته شد و مدتی بدون تیم ماند. طبیعی به نظر می رسید که آقای سرمربی به سرعت به فوتبال برگردد اما به نظر می رسد حالا دیگر هیچ کس به خاطر نام او، نتایج تیم هایش را دنبال نمی کند. اوج تنزل این مربی شاید وقتی رقم می خورد که او حتی دشمنانش را از دست داده و دست های پشت پرده نیز خیلی وقت است که این مربی را فراموش کرده اند!
قلعه نویی، زمانی استاد ایستادن در مقابل بازیکن ها و به صلابه کشیدن آنها در رختکن بود. او در چند فصل گذشته اما بارها و بارها با بازیکنان خاطی تیمش مدارا کرده است. از جاسم کرار تا بختیار، مثال های متعددی وجود دارند که ثابت می کنند او دیگر اهل برخورد با بی نظمی در تیم هایش نیست و به نوعی در این بی نظمی حل شده است.

رکوردی که بر باد رفت

نباختن به پرسپولیس روی نیمکت تیم های مختلف، یکی از برگ های برنده پررنگ قلعه نویی در ذهن هواداران استقلال محسوب می شد. او البته در چند داربی متوالی متهم به ارائه بازی های دفاعی برای حفظ این رکورد بود اما به هر شکل، این عنوان ویژه را حفظ کرده بود تا در معادلات آینده باشگاه همچنان جایگاه مهمی داشت باشد. در آخرین هفته از لیگ چهاردهم اما همه چیز برای قلعه نویی از دست رفت. او رکوردش را با ضربه سر جوان ناشناخته ترکیب پرسپولیس از دست داد و بالاخره در مقابل رقیب دیرینه شکست خورد. یک شکست بزرگ که رکورد ژنرال را به خاطره تبدیل کرد و هوادارها را به این باور رساند که مرد شکست ناپذیر داربی ها، حالا دیگر مثل گذشته، شگفت انگیز نیست.


جسارت گمشده

قلعه نویی را در سال های میانی مربیگری، بیشتر از هر چیز دیگری با جسارتش در استفاده از جوان ها به یاد می آوریم. جوانگرایی خاص او منجر به کشف وحید طالب لو و چند ستاره دیگر برای استقلال تهران شد. امیر حتی در تبریز نیز ناگهان از دروازه بان سوم تیمش محسن فروزان استفاده کرد تا این گلر به عنوان پدیده لیگ برتر معرف شود. این وضعیت اما در دو فصل گذشته در میان تصمیم های او جایگاه روشنی نداشت. هنوز هم مهره های جوانی در فهرست تیم او دیده می شدند اما به نظر می رسید امیر دیگر تمایل چندانی به ریسک کردن بر سر بازیکنان کم سن و سال ندارد. او یک بار بهنام برزای را به زمین فرستاد و حدود ۲۰ دقیقه بعد به شکلی عجیب این بازیکن را از زمین بیرون کشید تا یک بازیکن باتجربه را به جای او در زمین مسابقه قراردهد. در لحظه این تعویض باورنکردنی، او امیری نبود که در فوتبال ایران شناخته بودیم.

بیزینس من

دوری از فوتبال بعد از کنار گذاشته شدن از استقلال و به توافق نرسیدن با ملوان، قرار نبود مدت زیادی برای امیر طول بکشد. در همین مدت کوتاه اما ژنرال این شانس را داشت تا به دانسته های فوتبالی اش اضافه کند و مثل همه مربیان بزرگ دیگری که بعد از فصل های ناموفق ترجیح می دهند یک سال را به استراحت و مطالعه فوتبالی بپردازند، آماده بازگشت قدرتمندانه به لیگ برتر شود. مهم ترین فعالیت او در این دوران اما افتتاح رستوران شخصی اش بود. پسر فوتبال بعد از رانده شدن از باشگاه محبوبش، پسر تجارت شد و برای مدتی ذهنش را از همه تاکتیک ها به طرف بیزینس منحرف کرد. امیر برای بازگشت به فوتبال، تلاش نکرد. آیا فوتبال برای حفظ او تلاش خواهدکرد؟

بهار تبریز؟

علی پروین- که همیشه نماد یک مربی تمام عیار برای قلعه نویی بوده است- بعد از یکی از شکست های پرسپولیس و مواجهه با سکوهای معترض، رو به روی دوربین و میکروفون با فوتبال خداحافظی کرد و مدتی بعد، برای همیشه به این خداحافظی جامعه عمل پوشاند.

در دوران بعد از پروین، هیچ کدام از مربیان وطنی به اندازه امیر به موفقیت دست پیدا نکردند اما بی رحمی خاص فوتبال که زمانی منجر به کنار رفتن سلطان شده بود، دیر یا زود برای ژنرال نیز تکرار خواهدشد. قلعه نویی این روزها در برف و سرمای تبریز، فشار زیادی را روی شانه هایش احساس می کند، فشاری که ممکن است فرصت تماشای بهار تبریز را از او بگیرد. امیر وقت زیادی برای اثبات دوباره خودش به فوتبال ایران ندارد. تصویر آخرین پیروزی ژنرال در میدان جنگ آرام آرام در حال پیوستن به تاریخ است.


قلعه نویی و شباهت سرنوشتش با پایان مربیان اقتدارگرا

من با تو سازش می کنم!

امیر قلعه نویی قرار بود نسخه نجات تراکتورسازی از نتایج نه چندان امیدوارکننده لیگ برتر پانزدهم باشد اما تیم پرستاره تبریزی چندین هفته بعد از حضور ژنرال، هنوز شمایل یک تیم متحول شده را ندارد و با وجود فعالیت نسبتا پررنگ در بازار زمستانی نقل و انتقالات، همچنان به روند امتیازگیری حداقلی اش ادامه می دهد. بعد از چند ماه دوری از سطح اول فوتبال، انتظار می رفت قلعه نویی فصل جدید دوران مربیگری اش را با قدرت نمایی در تبریز کلید بزند اما مشکلات دو سال قبل این مربی، هنوز سر جای شان هستند و به نظر می رسد امیر، رویکرد روشنی برای فاصله گرفتن از این بحران شخصی در ذهن ندارد.

عملکرد این روزهای قلعه نویی، نشانه هایی از پایان قریب الوقوع دوران کاری او دارند. مربیگری فوتبال به عنوان یکی از سخت ترین مشاغل کره زمین، نیاز مداومی به افزایش دانسته ها و بازسازی توانایی ها دارد و شاید قناعت کردن به دانسته های گذشته، ژنرال را در مسیر طی شده مربیانی قرار بدهد که زودتر از آنچه تصور می شد از فوتبال کنار گذاشته شدند.

پیشنهادهای مثبت

از نشانه های کلیدی نزدیک شدن مربی ها به خط پایان، بازگشت سریع به فوتبال بعد از قرار گرفتن در فهرست اخراجی های یک باشگاه است. مردی مثل کارلو آنچلوتی که در اوج دوران مربیگری اش به سر می برد، بعد از اخراج شدن به دست فلورنتینو پرز، پیشنهادهای متعددی برای کار دارد اما اعلام می کند که تصمیم گرفته یک سال را صرف مطالعه و استراحت کند و با قدرت و حوصله به دنیای فوتبال برگردد. کارلتو هنوز هم آینده روشنی روی نیمکت های فوتبال دارد اما مربیان زیادی وجود دارند که چنین زمانی را برای خودشان در نظر نمی گیرند چرا که معتقدند ممکن است این دوری خودخواسته، منجر به از دست رفتن تمایل باشگاه ها برای امضای قرارداد با آنها شود. بازگشت امیر با تراکتور به لیگ برتر، تصمیم درستی به نظر نمی رسد؛ تصمیم مخاطره آمیز برای کارنامه موفق قلعه نویی.

کوتاه آمدن

تنزل مربیان اقتدارگرا نه روی اسکوربرد مسابقه ها که در تغییر رفتارشان با بازیکنان تیم خودی آغاز می شود. قلعه نویی حدود پنج سال قبل ، کوچک ترین بی انضباطی اخلاقی و فنی را در تیمش تحمل نمی کرد و از رختکن، برای بازیکنان بازنده جهنم می ساخت اما حالا دیگر این خصلت ها در او دیده نمی شوند. امیر یک سال قبل با همه اداهای جاسم کرار کنار آمد و حتی به هاشم بیک زاده و آرش برهانی که علنا مقابلش ایستاده بودند، واکنش خاصی نشان نداد. او حالا نیز بختیار رحمانی را بعد از همه بی نظمی ها بار دیگر در جمع نفرات ثابت تیمش قرار داده است تا ثابت کند نسبتی با امیر همیشگی ندارد.


پایان جاه طلبی

در اولین سال های مربیگری، امیر یکی از جاه طلب ترین مربیان فوتبال ایران به شمار می رفت؛ مردی که قصد داشت به همه جام ها برسد و نیمکت تیم ملی را تصاحب کند. او به این خواسته و بخشی از خواسته های دیگرش در فوتبال رسید و یکی از گران قیمت ترین ها در بازار فوتبال ایران نیز شد. آرزوهای بزرگ امیر اما حوالی همین قراردادهای سنگین به پایان رسیدند. در گذشته ای نه چندان دور، بردن پی در پی مسابقات برای راضی شدن او کافی به نظر نمی رسید و حالا برنده شدن، مهم ترین فکری است که او در سر دارد.

توقف تاکتیکی

هنوز هم آخرین خاطره های خوب فنی از امیر قلعه نویی، به روزهای پایانی حضورش روی نیمکت تراکتورسازی در مقطع اول هدایت این باشگاه مربوط می شوند. او حتی در زمان رسیدن به قهرمانی لیگ دوازدهم با استقلال، به لحاظ فنی با انتقادهایی رو به رو بود و هرچه زمان گذشت، این انتقادها پررنگ تر و جدی تر شدند.

در چند سال اخیر، فوتبال خوبی از تیم های امیر به یاد نمی آوریم و این توقف تاکتیکی، شاید ناشی از کم حوصله شدن آقای مربی باشد. درست مثل همه مربیان دیگری که رفته رفته به روزهای پایانی نزدیک می شوند؛ مربیانی که هم تاکتیک های شان و هم ابزار اجرای آنها تغییر می کند و غالبا دیگر حاضر به ریسک کردن برای استفاده از بازیکنان جوان نیز نیستند.

مصاحبه ها

امیر یکی از اولین مربیان وطنی بود که مصاحبه علیه سرمربی خارجی تیم ملی را تبدیل به یک عادت در بین همکاران داخلی اش کرد. اساس بخشی از تندترین مصاحبه های دوران مربیگری او علیه افراد مختلف محصول همین دو فصل نتیجه نگرفتن بوده اند. قلعه نویی در همه سال های مربیگری اظهارنظرهای تند و تیز خاص خودش را داشته است اما شاید تا دو سال قبل، این صحبت ها همواره در سایه نتایج تیم های او باقی می ماندند و این موفقیت آقای سرمربی بود که در درجه اول دیده می شد. حالا اما خبری از این موفقیت ها نیست و مصاحبه های مرد اول نیمکت تراکتورسازی با رویکرد فنی خود او در این باشگاه مقایسه می شود. برای بسیاری از مربیان بزرگ دنیا نیز از یک جایی به بعد، پرکاری زبان، جای کم کاری عضله ها را گرفته است.