«محمد جواد ظریف»؛ تولدت مبارک!

نام: محمدجواد ظریف

وزیر امور خارجه ایران

مشغول به کار: ۲۴ مرداد ۱۳۹۲ - تاکنون

رئیس‌جمهور: حسن روحانی

پس از: علی‌اکبر صالحی

عضو شورای عالی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران

مشغول به کار: ۹ شهریور ۱۳۹۲ - تاکنون

رئیس‌جمهور: حسن روحانی

سفیر و نمایندهٔ دائم ایران در سازمان ملل متحد

مشغول به کار: ۱۴ مرداد ۱۳۸۱ - ۳ مرداد ۱۳۸۶

رئیس‌جمهور: سید محمد خاتمی - محمود احمدی‌نژاد

پس از: محمدهادی نژادحسینیان

پیش از: محمد خزاعی

معاون وزیر امور خارجه

مشغول به کار: ۲۱ تیر ۱۳۷۱ - ۱۳ مرداد ۱۳۸۱

رئیس‌جمهور: اکبر هاشمی رفسنجانی - سید محمد خاتمی

پس از: محمدجواد لاریجانی

پیش از: احمد نعمانی

اطلاعات شخصی

تولد: ‎۱۷ دی ۱۳۳۸ (۵۵ سال) - تهران، ایران

حزب سیاسیک مستقل

دانشگاه: دانشگاه ایالتی سان فرانسیسکو - دانشگاه دنور

کابینه: دولت یازدهم


محمدجواد ظریف در تاریخ ۱۷ دی ماه سال ۱۳۳۸ ، در یــک خــانواده مــذهبی ســنتی و نسبتاً ثروتمند در تهران متولد شد. پدر وی از تاجران امور نساجی بود . محمدجواد ظریف تحصـیلات ابتـدایی و متوسـطه خـود را از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵ در دبسـتان و دبیرسـتان علـوی تهران گذراند ولی پیش از پایـان تحصـیلات دبیرسـتانی و بـه دلیـل شـرایط سیاسـی و امنیتـی در سال ۱۳۵۵ با ویزای دانشجویی بـرای ادامـه تحصــیل به ایالات ‌متحده عزیمــت کــرد و از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۶ در کالج مقدماتی درو در ایالت سانفرانسیسکو در حال تحصیل بود .

ظریف در خــلال دوران دانشجویی ، از فعــالان و مسئولین انجمن اسـلامی دانشـجویان در امریکـا و کانـادا ، دبیر تبلیغات از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ ، رابط شورا از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۴ و دبیر تشکیلات انجمن اسلامی دانشجویان از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۵ بود.

راهیابی به وزارت امورخارجه

زمانی که ظریف آزمون‌های جامع دکترایش را در سال ۱۳۶۴ در دنور گذراند ، اداره مهاجرت ایالات‌متحده ، ویزای او را باطل کرد . پس از این اتفاق محمدجواد ظریف به نیویورک رفته و در نمایندگی ایران مشغول به کار شد . محمدجواد ظریف طی سه سال بعد و از راه دور ، تحصیلاتش را تکمیل کرد . در طول این مدت ظریف توانایی‌های خود را برای دولت ثابت کرد و این‌چنین با حضور او در وزارت خارجه موافقت شد.

دیپلماتی که سربازی‏ اش را در سازمان ملل گذارند

محمد جواد ظریف که پیش از دوران دانشگاه برای ادامه تحصیل به امریكا سفر كرده بود از ۲۲ سالگی و در سال ۱۹۸۲ به نمایندگی ایران در سازمان ملل رفت و سربازی اش را به عنوان كارمند محلی دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل گذراند.

دکتر ظریف در سال ۱۹۸۸ همزمان با دریافت مدرك دكترای حقوق بین‌الملل به تهران فراخوانده شد و با کناره‌گیری محمدجواد لاریجانی از معاونت بین‌الملل وزارت امور خارجه ، مشاور وزیر در امور بین‌الملل شد و یك سال بعد به نیویورك بازگشت تا معاون نمایندگی ایران در سازمان ملل شود. محمدجواد ظریف در آخرین دور وزارت علی‌اکبر ولایتی به معاونت بین‌الملل وزارت امور خارجه رفت و ۱۰ سال این معاونت را بر عهده داشت . محمدجواد ظریف سپس دوباره به نیویورك بازگشت و این بار ظریف نماینده و سفیر ایران در سازمان ملل بود .

بازگشت به ایران

ظریف تا مدتی پس از انتخاب محمود احمدی‌نژاد به عنوان رییس‌ جمهور نیز در سمت نمایندگی ایران در سازمان ملل باقی بود . محمدجواد ظریف پس از عزل از این سمت به تهران بازگشت . دکتر ظریف در مردادماه سال ۸۶ از سوی منوچهر متکی ، وزیر امور خارجه وقت ، به سمت دستيار ارشد وزیر منصوب شد و تا زمان معرفی به عنوان وزیر خارجه در دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه مشغول کار بوده است ؛ اما مهم‌ترین فعالیت محمدجواد ظریف که او را به دکتر حسن روحانی نزدیک می‌کند نقشی است که در مذاکرات هسته‌ای سال‌های ۸۲ تا ۸۴ ایفا کرد . ظریف در این مدت عملاً در کنار سیروس ناصری ، ریاست تیم مذاکره کننده را بر عهده داشت .

ظریف درباره دیپلمات شدنش چنین می‌گوید : من هم به صورت کاملاً اتفاقی و هم به دلیل تصمیم اداره مهاجرت ، دیپلمات شدم . پس از گذشت پنج سال از گفته محمدجواد ظریف که دیگر قصد انجام کارهای دیپلماتیک را نداشت ، در روز ۱۳ مرداد ۱۳۹۲ ، دکتر روحانی ، رییس جمهور دولت یازدهم محمدجواد ظریف را به عنوان وزیر امور خارجه برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می کند . ظریف دارای ۲ فرزند است که هر دو متأهل بوده و در ایران به کار مشغولند .


محمد جواد ظریف و خاطرات دوران کودکی و بزرگسالی

« از کودکی تنها بوده ام و میل زیادی به شرکت در مهمانی و عروسی ندارم. حتی در مورد مجالس مذهبی نیز اگر در خانه به نوار روضه گوش بدهم راحت تر هستم » ... « هیچ همبازی نداشتم . خانواده ما به شدت محافظه کار بودند . در منزلمان تلویزیون و رادیو نداشتیم » ... « روزنامه ای هم در خانه ما پیدا نمی شد . اجازه رفت و آمد با هیچکس را نمی دادند . در کودکی بسیار از جامعه دور بودم » ... « تا ۱۵ - ۱۶ سالگی هیچ نوع موسیقی ای نشنیده بودم . حتی اگر زمانی در تاکسی موسیقی پخش می شد ، می گفتیم لطفا خاموش کنید » ... از سن ۱۳ سالگی « از میگرن بسیار شدیدی رنج می برم . در مقابل گرسنگی نیز بسیار حساس هستم . »

این روایت های ناخوشایند ، نمایی از روزگار کودکی محمدجواد ظریف است . محبوب ترین دیپلمات اکنون جمهوری اسلامی که بر خلاف دوران کودکی ، هر روز صبحش را با هزاران دنبال کننده صفحه فیس بوک و توئیترش آغاز می کند ، چند روز یک بار میهمان یکی از رسانه هاست ، دخترش پیانو می نوازد و پسرش سنتور ، همسرش که ده سال شاگرد حاج اسماعیل دولابی ، عارف و واعظ مشهور (۱۲۸۱-۱۳۸۱) بوده ، از مفسران مولاناخوان است و « برای صحبت به عنوان یک معلم اخلاق به نقاط مختلفی از آمریکا و اروپا تا هند و ژاپن » سفر می کند . میان تصویر زندگی این روزهای دیپلمات ۵۴ ساله ایرانی با سال های کودکی ، تفاوت از زمین تا آسمان است . اما آیا این تفاوت محدود به جزئیات زندگی روزمره اوست یا بین آنچه ظریف می گوید و آنچه در سر دارد، هم تفاوت از زمین تا آسمان است؟

بازخوانی تحلیلی کتاب « آقای سفیر »، گفت و گوی ۳۶۸ صفحه ای با محمد جواد ظریف ، کوششی است برای یافتن پاسخ این پرسش مهم. این گفت و گو در طول زمستان ۸۹ تا بهار ۹۱ ، زمانی که آقای دیپلمات ، معاون امور بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی بود، انجام شده است .

محمدجواد ظریف ، ۵ ساله بود که برای سفر زیارتی از ایران خارج می شود ولی سفر مهم تر در تابستان ۱۳ سالگی اش رخ می دهد ، اقامت سه ماهه در لندن برای دیدار مادر بیمار . لندن شهر مورد علاقه خانواده بوده و ۳ سال بعد به گفته ظریف ، اصرار داشتند به این شهر برای ادامه تحصیل برود ولی او دعوای تندی با پدرش می کند و می گوید فقط آمریکا. در این دوران ، ظریف در مدرسه هم راحت نبوده : « به خودم خیلی ارادت داشتم » و « یکی از همکلاسی ها مرتب من را تحقیر می کرد.» ظریف بچه پولدار بود و همکلاسی هایش می گفتند ظریف ، خود را تافته جدا بافته می داند . مهاجرت در عین حال ، ناشی از نگرانی سیاسی نیز بود . او با انقلابیون مخالف رژیم شاه در ارتباط بوده و پدر می خواست فرزندش از میدان چریک ها دور باشد . ظریف هم به هر دلیل بدش نمی آمد چنین شود و سرانجام سال ۱۳۵۴ با کمک یکی از دوستان پدر که « بعد مشخص شد با ساواک همکاری دارد»، به آمریکا می رود . دانشگاه را با کامپیوتر شروع می کند ولی تغییر رشته می دهد به روابط بین الملل و دکترا می گیرد در این رشته .

ظریف ، نخستین دانشجویان انقلابی را در انجمن اسلامی دانشگاه برکلی پیدا می کند : «محمد هاشمی ، جواد لاریجانی ، حسین شیخ الاسلام و محسن نوربخش . » تیم متمایل به روحانیون که مقابل تیم نزدیک به ملی گرایان گارد گرفته بودند. انقلاب که می شود ، ملی گراها دولت موقت را در دست می گیرند ، ابراهیم یزدی ، وزیر امورخارجه وقت بدون توجه به آمریکا نشین ها ، علی خرم را از تهران می فرستد تا سرکنسول ایران در سانفرانسیسکو شود . این انتخاب اعضای انجمن اسلامی را خوش نمی آید. تنشی کوتاه رخ می دهد ولی طرفین معامله می کنند. خرم، عضو انجمن اسلامی می شود، در مقابل، مقرر می شود «سه نفر از انجمن برکلی به عنوان نماینده و به صورت افتخاری در کنسولگری حضور داشته باشند تا به این ترتیب اطمینان حاصل شود که کنسولگری از خط انقلاب خارج نمی شود.» ظریف یکی از این سه نفر بود و این نخستین تجربه حضورش در یک نهاد دیپلماتیک بود. دی ماه ۵۸، پس از غائله گروگان گیری در تهران و تسخیر سفارت، مسئول و کارمندان کنسولگری ایران در سانفرانسیسکو اخراج می شوند. ظریف از علی خرم وکالت انجام کارها را می گیرد و عملا مسئول کنسولگری می شود.

به گفته ظریف، مخالفت های او و دوستانش از جمله سعید امامی با حضور غیر حزب اللهی ها ادامه پیدا می کند. در این ایام، با تعطیلی دستگاه دیپلماسی در آمریکا، دفتر حفاظت منافع در واشنگتن همه کاره می شود. ظریف به همراه دو نفر دیگر به دیدار رجایی خراسانی، نماینده وقت ایران در سازمان ملل می رود تا به رویه غیرانقلابی این دفتر اعتراض کند. سعید امامی هم مانند ظریف معترض بود ولی «مشی بسیار انقلابی» داشت. ظریف «به رفتاری توام با آرامش و ارشاد» اعتقاد داشت و از سوی طیف سعید امامی متهم به لبیرال بودن می شود. برچسبی که بعدها بارها علیه او تکرار شد. رجایی خراسانی اما تدبیر به کار می برد و ظریف لبیرال و امامی انقلابی را دعوت به همکاری می کند. این دعوت آغاز ترقی دیپلماتیک ظریف است، آشنایی مطلوب به زبان انگلیسی، تسلط در نوشتن و سخنرانی، فقدان کادر سیاسی متخصص انقلابی و عدم اعتماد به دیپلمات های سابق هم مزید بر علت این رشد می شود.

در سال های طولانی حضور ظریف در سازمان ملل، او موفق می شود اعتماد یک چهره را بیش از دیگران به خود جلب کند: «علی اکبر ولایتی.» ظریف اعتماد ولایتی را چنان بر می انگیزد که وقتی کارمند محلی ای بیش نبوده و «سمت رسمی و حقوقش از تمام کارمندان نمایندگی از جمله راننده آن کمتر است» توسط رجایی به عنوان کادر نمایندگی انتخاب می شود، ولایتی هم موافقت می کند. ظریف یاران صمیمی اش را نیز در همین دوران پیدا می کند: «سیروس ناصری و باقر اسدی.» چهره هایی که هسته اولیه یک گروه فعال را تشکیل دادند، گروهی که بعدها در دوران حضور ظریف در معاونت بین الملل وزارت امورخارجه ایران به نام «باند نیویورکی ها» شناخته شد و چهره هایی چون کمال خرازی، صادق خرازی و حسین موسویان هم از سرشناس های آن به شمار می روند.

«سال ۶۶ فشار به ایران برای مشخص کردن موضعش درباره قطعنامه [۵۹۸] شروع شد» جواد لاریجانی، مسئول مذاکرات بود. ایران برای کش دادن ماجرا، به روش های تاخیری روی می آورد، دبیرکل سازمان ملل را وادار می کند طرح اجرایی برای قطعنامه ۵۹۸ بنویسد، «با این توجیه که قطعنامه مبهم و نامفهوم است». پس از افزایش فشارها، ظریف و محمد جعفر محلاتی، نماینده وقت ایران در سازمان ملل نامه ای تهیه و برای دور زدن آمریکایی ها، به جای پذیرش قطعنامه، اعلام می کنند طرح اجرایی دبیرکل سازمان ملل را می پذیرند. به گفته ظریف، «شخص حضرت امام اجازه این کار را داده بودند» چند روز بعد اما محتشمی پور، وزیر کشور در سخنان قبل از خطبه نماز جمعه اعلام می کند که «این نامه کار آقای محلاتی است و اجازه از تهران نیست.» نتیجه این اختلافات به برکناری محلاتی منجر می شود. ولایتی تصمیم می گیرد ظریف را به عنوان نماینده معرفی کند ولی محتشمی پور در هیات دولت میرحسین موسوی می گوید « این فرد آمریکایی است و نمی تواند برود ... میرحسین موسوی تصمیم می گیرد موضوع را به وزارت اطلاعات بفرستد ... ولایتی برای جبران این موضوع با روزنامه رسالت مصاحبه ای داشت و به شدت از بنده حمایت و تقدیر کرد ... از آقای دکتر ولایتی خواهش کردم که پاسخ وزارت اطلاعات هر چه بود، من را از رفتن به نیویورک معاف کند ... به آقای محتشمی پور پیغام دادم که در این دنیا نمی توانم کاری انجام دهم اما در آن دنیا از شما نخواهم گذشت.

برخلاف لاریجانی و محلاتی، موقعیت ظریف علیرغم مخالفت ها همچنان قوی باقی می ماند. سال ۶۷، ولایتی به هاشمی رفسنجانی نامه می نویسد و درخواست می کند ظریف در وزارت امورخارجه مامور به خدمت شود. در این دوران کمال خرازی، مامور می شود که نمایندگی ایران در سازمان ملل را بر عهده بگیرد. شرط می گذارد که ظریف هم همراهش باشد: «جالب بود که آقای دکتر ولایتی علی رغم اینکه به راحتی شرایط کسی را نمی پذیرند، این شرایط را پذیرفت.» ظریف مخالفت می کند، «دکتر ولایتی گفتند تو سرباز هستی و فکر کن که تو را به جیرفت فرستاده ایم، می توانی نروی؟» ظریف به نیویورک باز می گردد و به همراه سیروس ناصری، علی اکبر ولایتی را در مذاکرات مربوط به قطعنامه ۵۹۸ یاری می کند. تابستان ۶۸ تیمی از ایران راهی آمریکا می شود تا در سطحی قوی تر مذاکرات را دنبال کند، عطاءالله مهاجرانی، معاون میرحسین موسوی و حسن روحانی، نائب رئیس مجلس هم در این تیم بودند. این نخستین باری بود که ظریف و حسن روحانی بر سر یک میز دیپلماتیک در عرصه بین الملل نشستند.

مهرماه ۶۶، حضرت آیت الله خامنه ای، رئیس جمهور وقت برای شرکت در مجمع به سازمان ملل می رود. این نخستین آشنایی ایشان با ظریف است که «تمام کارهای تشریفاتی» را انجام می داد. در این دوران، رابطه کمال خرازی، نماینده وقت ایران در سازمان ملل با رهبر انقلاب سبب شد که پس از رحلت امام خمینی (ره) نیز بحث حضورش در نیویورک منتفی نشود. این رابطه خوب سبب برداشتن گام های تازه ای از سوی کمال خرازی شد: « ایشان برای اولین بار از رهبری اجازه گرفتند که با افراد مختلف آمریکایی به جز مقامات رسمی دولتی، صحبت و گفت و گو کنند.» صادق خرازی هم به این تیم پیوست، سیروس ناصری هم بود و جمع دوستان کامل شد. ظریف تا سال ۱۳۷۱ در آمریکا ماند و سپس به خواست علی اکبر ولایتی به تهران بازگشت تا جای منوچهر متکی، معاون وزیر امور خارجه را بگیرد. رابطه متکی و ولایتی در این دوران تیره شده بود و ولایتی او را محترمانه برکنار و به یک معاونت کم اهمیت تر فرستاد.

سال ۷۶، دوباره چپ ها به قدرت بازگشتند و موقعیت ظریف تضعیف شد: «در دوره آقای خاتمی که دوستان چپ گرایش معتدل تری در سیاست خارجی پیدا کردند، باز هم رابطه شان با افرادی چون من خوب نشد ... در دوره دوم آقای خاتمی، یکی از شرایط تندروهای چپ مجلس ششم برای اینکه به آقای دکتر خرازی رای اعتماد بدهند این بود که من را از معاونت عزل کند.» این ماجرا البته سبب نشد که رابطه ظریف و خاتمی خراب شود ، چون که ظریف اعتقاد داشت: «آقای خاتمی، رئیس جناح چپ نبود، رئیس جناح چپ کسانی مانند آقای موسوی خوئینی ها و در سیاست خارجی، آقای بهزاد نبوی بودند که دیدگاه های بسیار تندی داشتند.» رابطه خوب ظریف با خاتمی و حمایت ویژه کمال خرازی اما سبب شد که ظریف در معاونت بین الملل باقی بماند، از سال ۷۶ تا سال ۸۱.

به موازات دور شدن چپ ها از ظریف ، همچنان رابطه او با علی اکبر ولایتی که آن زمان مشاور امور بین الملل رهبر انقلاب شده بود، خوب بود و ظریف پشت گرم به حمایت او و خرازی پیش می رفت. این مثلث، دو موقعیت را در این سال ها رقم زدند. بهمن سال ۸۰ خرازی با ظریف تفاهم می کند که به نیویورک برود و از رهبر انقلاب هم اجازه می گیرد: «رهبری به من فرمودند همان روز من به آقای حجازی گفتم که بهترین گزینه برای نیویورک شما هستید ... صحبت های بسیار محبت آمیزی را با من داشتند ... همچنین نکاتی را که برای ماموریت لازم بود، یادآوری کردند.» کیهان در این ایام اما مخالف سرسخت رفتن ظریف به نیویورک بود: «در صفحه اولش نوشته بود که گروهی در وزارت خارجه سعی می کنند ظریف را با استفاده از روش های دبیرخانه ای علیرغم مخالفت مقامات عالیه نظام، به نیویورک بفرستند ... فردای آن روز مجبور شد عذرخواهی کند.

سال ۸۲ هم با حمایت ولایتی، ظریف ماموریت دشوار دیگری را بر عهده می گیرد: «آژانس اولین قطعنامه خود را با لحن بسیار تند در شهریور ۸۲ تصویب کرده بود ... در جلسه ای در شورای امنیت، یکی از بزرگواران [علی اکبر ولایتی] با لطفی که به بنده و بعضی دوستان داشتند گفتند این، یک موضوع مهم ملی است و بهترین دیپلمات های ما باید مسئول این موضوع شوند. » همکاری ویژه ظریف و حسن روحانی در یکی از مهم ترین پرونده های سه دهه گذشته دیپلماسی ایران، از این تاریخ، قوی تر می شود.

اعتماد ویژه ولایتی و خرازی و نفوذ این دو در بیت رهبر ایران، دوری اصلاح طلبان از ظریف و مطیع بودن کامل او در برابر رهبر ایران، مهم ترین فاکتورهایی است که سبب می شود آقای دیپلمات چهره مورد اعتماد رهبر انقلاب شود و او نیز پاسخ این اعتماد را می دهد: «در تمام دورانی که من مسئولیت داشتم، یک کلمه بدون اجازه رهبری گفته نشده است مجری سیاست هایی بودیم که رهبری تعیین کرده است. »

اعتماد ویژه مقام معظم رهبری به ظریف در سال ۸۴ مانع از برکناری او از نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد توسط دکتر احمدی نژاد می شود: «مشخص بود با یک دید بسیار منفی به افرادی که در پرونده هسته ای مسئولیت داشتند ، نگاه می کنند ... تمایل داشتند بنده را قبل از دیگر سفرا برکنار کنند ، اما ظاهرا مورد توافق رهبری قرار نگرفت ... قبل از اینکه ایشان به برکنار کردن بنده اقدام کنند ، درخواست کرده بودم که من را از ادامه کار معاف کنند و این درخواست را [از طریق دفتر رهبری ] خدمت رهبری مطرح کردم ... این درخواست مورد موافقت ایشان قرار نگرفت . » با این حال احمدی نژاد ، ظریف را کاملا گوشه نشین و از فرایند کار خارج و سرانجام برکنار کرد.


پس از برکناری ، ظریف به تهران بازگشت ، مدتی استاد دانشگاه امام صادق بود و مدتی هم معاون عبدالله جاسبی شد در دانشگاه آزاد. هجرانی که چندان دوام نداشت و تابستان ۹۲، او با معرفی دکتر حسن روحانی ، رای اعتماد از مجلس اصولگرایان گرفت و به خانه خویش باز گشت، این بار در مقام وزیر امور خارجه .


محمد جواد ظریف و سوابق تحصیلی


از سال تا سال مقطع تحصیلی رشته محل تحصیل

۱۳۴۵ ۱۳۵۵ دبستان و دبیرستان - علوی تهران

۱۳۵۵ ۱۳۵۶ دیپلم - کالج مقدماتی درو - سانفرانسیسکو

۱۳۵۶ ۱۳۶۰ کارشناسی روابط بین الملل دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو

۱۳۶۱ ۱۳۶۲ کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه ایالتی سانفراسیسکو

۱۳۶۲ ۱۳۶۳ کارشناسی ارشد مطالعات بین المللی دانشگاه دنور

۱۳۶۳ ۱۳۶۷ دکتری مطالعات بین المللی دانشگاه دنور

محمد جواد ظریف و سوابق تدریس

استادیار دانشکده روابط بین الملل و تدریس در دوره کارشناسی ارشد (۷۱ تا ۸۲ و ۸۶ تا کنون)

دیپلماسی در سازمان های بین المللی

سازمان های بین المللی و موضوعات جهانی

حل و فصل اختلافات در سازمان ملل متحد

امنیت منطقه ای و بین المللی

مبانی حقوق بشر

حقوق بشر و سازمان های بین المللی

حقوق بشر و سیاست جهانی

پایان نامه های کارشناسی

عضو هیأت علمی گروه حقوق عمومی و تدریس در دوره دکتری و کارشناسی ارشد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران (۷۶ تا ۸۲ و ۸۶ تا ۸۹)

سیاست گذاری در سازمان های بین المللی

پایان نامه های کارشناسی ارشد


محمد جواد ظریف و تألیفات


محمد جواد ظریف و سوابق اجرایی

مسئولیت های داخلی


مسئولیت در مجامع بین الملل

دفاعیات ظریف در صحن علنی مجلس نهم

محمدجواد ظریف ، که به عنوان وزیر امور خارجه از سوی دکتر روحانی ، رییس جمهور دولت یازدهم به مجلس نهم معرفی شده بود ؛ در جلسه علنی نوبت عصر روز سه شنبه ، ۲۲ مرداد ۹۲ به دفاع از برنامه های پیشنهادی خود پرداخت . بخشی از دفاعیات محمد جواد ظریف به شرح زیر است :

مشارکت گسترده مردم در انتخابات و پذیرش رویکرد رییس جمهور این پیام روشن را به جهان دارد که عزم بزرگ مردم ایران برای تعامل با جهان بدون ذره ای کوتاه آمدن از حقوق حقه ایران براساس اصل عزت ، حکمت و مصلحت است تا از این مسیر مصالح و منافع نظام در جهت آرمان و منافع ملی تامین شود که از دیدگاه نظری منافع آرمانی و ملی کشور را هم راستا می دانم .

رویکرد اعتدال در سیاست خارجی دولت مبتنی بر واقع بینی ، خودباوری و خودآگاهی است . برای ایجاد تفاهم و اعتماد متقابل به منظور ارتقای ظرفیت و توان ملی کشور و امنیت توسعه آن به کار گرفته می شود .

دولت فقط باید یک سیاست خارجی داشته باشد زیرا هیچ دولتی نمی تواند با بیش از یک سیاست خارجی کارش را در این دنیای پرآشوب به پیش ببرد و به همین دلیل است که قانون سیاست خارجی را در اختیار رهبری قرار داده که از دعواهای جناحی به دور باشد .

سیاست خارجی عرصه منافع و امنیت ملی کشور است و نباید دستخوش سلیقه های جناحی شود . سیاست خارجی امری تخصصی است ، من باندگرا نیستم و دست هر کس که بتواند منافع ملی را به پیش ببرد می بوسم و این را در ۲۵ سال سابقه مدیریتی ام انجام داده ام . نه با اتوبوس که تاکنون یک نفر از اقوام و دوستانم را وارد وزارت خارجه نکردم و با کارشناسان خدوم وزارت کار کرده ام.

علیرغم اینکه از چندین دانشگاه معتبر پیشنهاد تدریس دارم ولی با کمال افتخار بیان می کنم که در شش سال گذشته فقط در ایران مانده ام و حتی یک لحظه هم فکر خروج از ایران را نداشتم.

برخی از نمایندگان در مورد ارتباطاتم با برخی از مقامات کنونی آمریکا سوال می کنند ، این مقامات یک روزی مخالفین دولت جنگ طلب بودند که بنده کارهایم را در همان زمان نیز در حیطه وظایفم انجام می دادم اما اگر توانستم در میان این جنگ طلبان اختلاف ایجاد کنم این افتخار بنده است چون وظیفه ام را انجام دادم.


محمد جواد ظریف و آغاز دوران وزارت در کابینه یازدهم

روند بررسی کلیت کابینه و خط مشی دولت یازدهم از صبح روز دوشنبه ۲۱ مرداد ۹۲ با صحبت حدود یک ساعت و ۲۰ دقیقه‌ای رییس‌جمهوری که از ساعت ۸ صبح در خانه ملت حضور پیدا کرده بود ، شروع و در حالی چهار روز ادامه پیدا کرد که پخش زنده و مستقیم آن از سیمای جمهوری اسلامی ، روند این مذاکرات را به خانه‌های مردم برد و در مرعا و منظر تک‌تک آحاد جامعه قرارداد .

و سرانجام در آخرین ساعات روز ۵ شنبه ۲۴ مرداد ۹۲ ، روند شمارش آرا نمایندگان به پایان رسید و از بین ۱۸ وزیر پیشنهادی رییس‌جمهور ۱۵ نفر توانستند از مجلس رأی اعتماد بگیرند .

در این بین محمدجواد ظریف از مجموع ۲۸۱ رأی اخذشده ، با ۲۳۲ رأی موافق ، ۳۶ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع توانست بر مسند وزارت امور خارجه تکیه زند و کار خود را رسماً از تاریخ ۲۶ مرداد ۹۲ در این وزارتخانه آغاز کند .


محمد جواد ظریف و راهبردهای عملیاتی برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت و میان مدت در دولت یازدهم


بعد از انتخاب دکتر حسن روحانی به عنوان رییس دولت یازدهم ایران ، محمدجواد ظریف در مرداد 1392 برای تصدی سمت وزارت امور خارجه ایران به مجلس شورای اسلامی معرفی شد . بر راهبردهای عملیاتی ایشان برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت و میان مدت :

برنامه ریزی عملیاتی و هدفمند برای خنثی سازی پروژه اسلام هراسی ، ایران هراسی و امنیتی سازی جهانی جمهوری اسلامی ایران ؛

شناسایی ، تقویت و تولید فرصت ها ، ظرفیت ها ، مزیت های نسبی ، و توانمندی های کشور برای حضور فعال در عرصه منطقه ای و جهانی با استفاده از ابزارهای نوین ؛

خنثی سازی اهرم های آمریکا و رژیم صهیونیستی در مدیریت روابط کشورها و نهادهای چندجانبه با ایران ؛

تلاش در جهت خارج کردن پرونده هسته ای ایران از شورای امنیت ؛

پیگیری عادی سازی پرونده هسته ای ایران با حفظ حقوق کشور ؛

پیشگیری از شکل گیری مجدد اجماع و اتخاذ تصمیمات بین المللی علیه کشور به ویژه در حوزه حقوق بشر ؛

گسترش شبکه های همکاری دو جانبه و چند جانبه سیاسی ، امنیتی ، اقتصادی و فرهنگی درون و فرا منطقه ای ؛

اعتمادسازی با همسایگان و تعیین تکلیف موضوعات اولویت دار با همسایگان بر مبنای اصول شناخته شده حقوقی ، و با هدف حفظ تمامیت ارضی و منافع کشور ؛

حل و فصل تدریجی و هوشمندانه موضوع هسته ای با حفظ حقوق و دستاوردهای علمی کشور ؛

اجماع سازی داخلی بر اساس فهم مشترک ، شفاف سازی شرایط و توقعات ، تعیین شفاف اهداف ، توافق بر روی دستاوردهای ممکن ، توافق بر روی هزینه های قابل قبول ، توافق در مورد زمان بندی واقع بینانه ؛

تغییر فضای امنیتی جهانی ، شکستن هماهنگی قدرت های بزرگ و خنثی سازی تلاش صهیونیستی - آمریکایی برای ایجاد اجماع بین المللی علیه کشور ؛

دیپلماسی عمومی قوی ، منطقی ، منسجم ، با برنامه و غیر واکنشی ؛

رفع ابهامات جهانی در مورد صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ؛

مذاکره جدی ، هدفمند و زمان دار برای رسیدن به تفاهم بر مبنای اهداف و پایان دادن به تعیین زمان ، چارچوب و محتوای مذاکره توسط طرف مقابل ؛

دو سویه کردن منافع و مضار ادامه روند کنونی برای همه طرف ها با تدبیر و آینده نگری ؛

گرفتن ابتکار عمل از طرف مقابل برای ایجاد فضا با حرکت های نمادین ؛

استفاده از کلیه اهرم های سیاسی، اقتصادی و تبلیغاتی ؛

رفع نابرابری سطح طرفین مذاکره .

تقویت دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران:

استفاده منسجم و هدفمند از کلیه ابزارها و روش های مکمل دیپلماسی ؛

ارتقای جایگاه کشور در صحنه جهانی ؛

خنثی سازی و تغییر جهت پروژه ایران هراسی و اسلام ستیزی ؛

توجه ویژه به جامعه مدنی ، رسانه ها ، شبکه ها و سازمان های غیردولتی به ویژه در فضای مجازی ؛

استفاده از دیپلماسی پارلمانی و تقویت مناسبات پارلمانی دوجانبه و چندجانبه .

مدیریت روابط با آمریک :

مهار تشنج و جلوگیری از بروز تنش های غیرضرور در روابط دو کشور ؛

شناسایی واقع بینانه اهداف ، سیاست ها و نگرانی های متقابل ؛

تعیین اختلافات مبنایی ، موضوعات قابل مدیریت و موارد قابل حل ؛

گرفتن ابتکار عمل از آمریکا در حوزه های مختلف روابط دوجانبه ؛

برنامه ریزی هدفمند برای استفاده از کلیه ظرفیت های سیاسی رسمی و غیررسمی در جهت دستیابی به اهداف ؛

کاستن تدریجی ظرفیت های خصومت سازی آمریکا و تبدیل آن به توانایی های اثباتی .

عادی سازی روابط با دیگر کشورهای غربی:

خارج کردن موضوعات غیرضروری ، انحرافی و نامربوط از دستور کار روابط با اروپا ؛

بهره گیری از موضوعات و نگرانی های مشترک ؛

بازسازی روابط دوجانبه و چندجانبه بر اساس احترام و منافع متقابل ؛

حذف تدریجی موانع و بازسازی همه جانبه روابط به ویژه روابط اقتصادی .

تقویت روابط با قدرت های جدید و نوظهور:

ارتقا و مدیریت روابط با روسیه ، چین و هند در جهت منافع ملی ؛

دوسویه کردن و همه جانبه سازی روابط ؛

ارتقا و تقویت همه جانبه روابط بر اساس مصالح و منافع متقابل ؛

مدیریت روابط در جهت منافع ایران ؛

تقویت روابط با سایر قدرت های نوظهور و در حال رشد ؛

بازسازی و تقویت نقش منطقه ای و بین المللی جمهوری اسلامی ایران ؛

مهار افراط گرایی ، فرقه گرایی و اختلافات مذهبی در منطقه ؛

تعامل و همگرایی با کشورهای همسایه، منطقه و جهان اسلام ؛

ایجاد پیوندهای اقتصادی و سیاسی امنیتی پایدار دو و چندجانبه ؛

ایجاد نهادهای منطقه ای به ویژه ترتیبات امنیت و همکاری در خلیج فارس ؛

ممانعت از شکل گیری تهدیدات منطقه ای علیه ایران ؛

استفاده حداکثری از ظرفیت ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد جهت تقویت جنبش ، ارتقای همکاری های جمعی و حل بحران های منطقه ای ؛

بهره گیری از ظرفیت های سازمان همکاری اسلامی در جهت پرداختن به مشکلات جهان اسلام ؛

تقویت روابط بین منطقه ای و برجسته سازی نقش ایران به عنوان رابط بین منطقه ای .

اقتصاد محور نمودن سیاست خارجی :

برنامه ریزی هوشمندانه ، انسجام تصمیم گیری و یکپارچگی عملیاتی به منظور ارتقای نقش مثبت سیاست خارجی در توسعه ملی ؛

جذب سرمایه گذاری ، فن آوری و دانش خارجی، و گشودن بازارهای بسته و نیمه بسته ؛

تبدیل تدریجی مناسبات تجاری با کشورهای توسعه یافته به همکاری های اقتصادی بلندمدت و تعمیق هم پیوندی اقتصادی و صنعتی ؛

رفع محدودیت ها و تسهیل و توسعه دسترسی ایران به بازارهای سرمایه ، علم و فن آوری های نوین ؛

اتخاذ دیپلماسی مؤثر انرژی با هدف ارتقای نقش مدیریتی ایران در امنیت ، تولید و انتقال انرژی ، افزایش فرصت های صادرات و جذب سرمایه گذاری و فن آوری پیشرفته در این حوزه ؛

استفاده از ظرفیت های ویژه ایران برای تبدیل شدن به قطب منطقه ای در زمینه های گوناگون حمل و نقل ، انرژی ، اطلاعات .

درک واقعیات ساختاری منطقه ای و جهانی و طراحی ساختار گفتمانی و اقدامی متناسب :

ایجاد ساختار متناسب با نقش استراتژیک جمهوری اسلامی ؛

متناسب سازی تخصیص منابع و سرمایه های مادی و انسانی در مناطق جغرافیایی و موضوعات بین المللی با جایگاه آن در حوزه منافع ملی ؛

بهره گیری حساب شده ، برنامه ای ، هماهنگ و موثر از دیپلماسی دوجانبه ، چندجانبه ، عمومی ، اقتصادی ، فرهنگی ، پارلمانی ، دفاعی ، امنیتی و غیر رسمی در جهت نیل به اهداف توسعه و امنیت کشور ؛

احیای جایگاه وزارت امور خارجه در چرخه سیاست سازی ، سیاست گذاری و اجرای سیاست های مصوبه ، و یکپارچه سازی و انسجام برنامه ای و مدیریت سیاست خارجی ؛

ارتقای ظرفیت ساختاری و کارکردی دستگاه سیاست خارجی ، و آماده سازی آن برای تعامل با چالش های ویژه سیاست خارجی در شرایط موجود ؛

استفاده از ظرفیت ، قابلیت و اعتبار بین المللی چهره های ملی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی ؛

نظام دادن به تصمیم سازی و تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی ؛

ایجاد ساز و کار قانونی پیشگیری از مداخله و اظهار نظر مقامات غیرمسئول در مسایل سیاست خارجی ؛

استقرار نظام شایسته سالاری در جذب و استفاده از سرمایه های انسانی متعهد و حرفه ای .


محمد جواد ظریف و عملكردش در سازمان ملل متحد

محمد جواد ظريف در حالي سكاندار دستگاه ديپلماسي ايران در دولت یازدهم مي‌شود كه ايران در حوزه سياست خارجي با مشكلات عديده‌يي مواجه است . ظريف كه در دوران مسووليتش به عنوان نماينده ايران در سازمان ملل تلاش همه ‌جانبه‌يي براي صلح آميز معرفي كردن پرونده هسته‌يي ايران داشت توانست دستاوردهاي چشمگيري را در اين زمينه داشته باشد . ظريف در آن مقطع تلاش زيادي براي معرفي ايران در سطح مجامع سياسي ، رسانه‌يي ، علمي و فرهنگي امريكا داشت كه مورد استقبال دوستداران ايران و حتي پذيرش برخي مخالفان قرارگرفته بود ، به نوعي كه برخي تلاش مي‌كردند براي خنثي‌سازي عملكرد موفق وي در معرفي چهره انساني و اخلاقي نظام جمهوري اسلامي ، او را جدا از نظام معرفي كرده و معيار نامناسبي براي ارزيابي جمهوري اسلامي بدانند .

گام مهم ظریف اما نه در دیدارهای صرف و معمول دیپلماتیک ، که در پرونده هسته‌ای برداشته شد . آنجا که ظریف از زمان حضور در نیویورک دیدارهای دوجانبه با کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزرای خارجه عضو گروه ۱+۵ را دنبال کرد تا در نهایت اوج آن در مذاکرات ۵ شنبه شب اعضای این گروه تبلور یابد. و آقای سفیر روزهای دور ، همو بود که تابوی ۳۴ ساله مذاکره دو جانبه و مستقیم بین تهران - واشنگتن را شکست و با جان کری بر سر میز مذاکره دوجانبه نشست .

ظریف که زمانی هنری کسینجر وزیر خارجه اسبق آمریکا او را «دشمن قابل احترام» خود دانسته و کتابش را به او تقدیم کرده بود، پنج شنبه رودروی وزیر خارجه دولت اوباما نشست تا دیپلماسی دولت و ملتش را تشریح کند و جان کری نیز گرچه به سیاق سیاستمداران آمریکا محتاطانه و دوپهلو موضع گیری کرد اما دیدارش با ظریف را سازنده و رو به جلو دانست. به موازات این دیدار نیز باراک اوباما در تماس تلفنی با حسن روحانی پیرامون پرونده هسته ای ایران بحث و گفتگو کرد و در نهایت وزرای خارجه دو کشور مامور بررسی پرونده هسته ای ایران برای رسیدن به توافقات دوجانبه شدند.


محمد جواد ظریف ، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای و توافق با ۵+۱ بعد از ده سال در دولت یازدهم

محمد جواد ظریف به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران در خصوص پرونده برنامه اتمی ایران از جانب دکتر حسن روحانی ، رییس جمهور دولت یازدهم معرفی شد . اولین حضور محمدجواد ظریف به عنوان مذاکره‌کننده هسته‌ای در دیدار با نمایندگان گروه پنج به علاوه یک در نیویورک و در تاریخ ۴ مهر ۱۳۹۲ ( ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۳ ) برگزار شد و مرتبه بعدی با کاترین اشتون در ضیافت شام در سفارت ایران در سوئیس در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۹۲ ( ۱۵ اکتبر ) انجام شد . سایر اعضای دیگر تیم مذاکره‌کننده همراه ظریف عبارتند از: عباس عراقچی ، مجید تخت روانچی ، حمید بعیدی‌ نژاد و داوود محمدنیا . این موفقیت دیپلماتیک تیم مذاکره‌کننده ایران در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ حاصل شد . توافقی که بر طبق آن ایران و گروه ۵+۱ توافق کردند در مقابل کاهش برخی تحریم‌های علیه ایران ، غنی‌سازی بالای پنج درصدی اورانیوم در ایران متوقف شود . جان کری از این توافق با عنوان « گام نخست در جهت یافتن راه‌حلی جامع » یاد کرده است . دقایقی بعد از حصول این توافق اولیه ، ظریف با انتشار توییتی در صفحه توییتر خود ، خبر حصول این توافق را همگانی کرد .

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه دولت یازدهم و دیدار وزاری خارجه ایران و آمریکا بعد از ۳ دهه

محمد جواد ظریف در ۵ مهر ۱۳۹۲ ( سپتامبر ۲۰۱۳ ) در حاشیه شصت و هشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد ، در اولین مذاکره ایران و ۱+۵ در دولت یازدهم که در سطح وزرای خارجه برگزار شد ، شرکت کرد . در این مذاکره ، جان کری ، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا نیز حضور داشت .

وزیر امور خارجه کشورمان بعد از نشست با گروه ۱+۵ عنوان کرد که در حاشیه این نشست ، دیدار کوتاهی با جان کری همتای آمریکایی خود داشته است و ۲ طرف بر ضرورت اقدام جدی و تعهد سیاسی برای پیشبرد و حل مسائل تأکید کرده‌اند .

انتقاد از اوباما

پس از سخنرانی متفاوت اوباما در تاریخ ۱۳۹۲/۷/۲ در مجمع شصت و هشتم سازمان ملل و تأکید بر حق ایران در خصوص دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته ای و اصرار برای گفتگوی تلفنی با رییس جمهور دولت یازدهم حجت الاسلام حسن روحانی که نشانه‌ای از عزم اوباما برای اعتمادسازی متقابل بود ؛ وی در دیدار با بنیامین نتانیاهو (نخست وزیر رژیم صهیونیستی) در تاریخ ۱۳۹۲/۷/۸ در خصوص مسأله هسته ای ایران گفت: «با چشمانی باز وارد مذاکره شده‌ایم . هیچ گزینه‌ای از جمله گزینه نظامی را از روی میز برنداشته‌ایم »

پیش‌تر ، حجت الاسلام حسن روحانی ، رییس جمهور دولت یازدهم در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل متحد ، تأکید کرده بود انتظار ایران ، شنیدن صدای واحد از ایالات متحده است .


آنچه روزنامه هرالدتریبیون در مورد محمد جواد ظریف نوشت

وارن هوگ ، یکی از نویسندگان روزنامه هرالدتریبیون طی مقاله‌ ای با عنوان « صدای ایران در سازمان ملل با لهجه امریکایی سخن می‌گوید » ، به تحسین عملکرد محمد جواد ظریف در سازمان ملل متحد پرداخت . این نویسنده در مقاله خود درباره شخصیت و عملکرد ظریف نوشته بود : « جواد ظریف چنان زیاد در دانشگاه‌ها ، مجامع سیاسی و اجتماعی و باشگاه‌های سیاسی برای سخنرانی حضور پیدا می‌کند که لیسا آندرسون ، رییس موسسه امور عمومی و بین‌المللی دانشگاه کلمبیا به طور کنایه‌آمیزی از او پرسید که آیا قرار است در رقابت‌های انتخاباتی در امریکا شرکت کند؟! » لطیفه این است که ظریف ، سفیر ایران در سازمان ملل است و ایران از ۱۹۸۰ به بعد هیچ روابط دیپلماتیکی با ایالات متحده ندارد . ظریف ، بخش عمده زندگی بزرگسالی خود را در ایالات متحده گذرانده و انگلیسی محاوره‌یی را با لهجه امریکایی صحبت می‌کند . درباره توانمندی وی برای برقراری روابط صمیمانه با بسیاری از رهبران ایالات متحده و با جمع امریکایی‌هایی که وی معمولا برای آن ها سخنرانی و از مواضع کشورش دفاع می‌کند که با رهبران آن هیچ گونه موافقتی ندارند ، گزارش‌ها و تفاسیر متعددی نوشته شده است .» این مقاله می‌افزاید : « ظریف این راحت بودن با ظواهر و عادات امریکایی را ، با ابزارهای ارتباطی نظیر کنفرانس ویدئویی و تلویزیونی و سایت اینترنتی شخصی ترکیب کرده است تا محدودیت‌های فضا برای خودش را بشکند و بر روابط ایران - امریکا تاثیر بگذارد . »


محمد جواد ظریف ، مردی با لبخندهای دیپلماتیک و دستان « سیم خاردار ناتو ! »

محمد جواد ظریف در دولت یازدهم با کوله باری از تجارب دیپلماتیک که اوج آن در ینگه دنیا تبلور یافته است و حضور فعال در پرونده هسته ای ایران در دوران دبیری دکتر روحانی درشورای عالی امنیت ملی بنا به گفته دکتر صالحی وزیر خارجه اسبق ، « زینت بخش » وزارت خارجه شده است تا نگرانی‌ها از گذار پرونده هسته‌ای را با تیزهوشی حل و فصل کند.

مردی که رسانه‌های خارجی او را با لبخندهای و چهره خندانش و دستانی که در تحلیل کارشناسان ارتباطات غیرکلامی از آن ها به « سیم خاردار ناتو » نام برده می شود یاد می‌کنند و در ایران نه تنها وزیر امورخارجه که مرد مشهوری در فضای مجازی و فیسبوک است .


دست دادن جان کری و محمد جواد ظریف در اجلاس سران ۱+۵


وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۵ پس از اتمام قرائت بیانیه مشترک توسط مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با یکدیگر دست داده و همدیگر را در آغوش گرفتند. در این میان وزیر امور خارجه کشورمان و جان کری ، وزیر خارجه آمریکا ، نیز برای لحظاتی دست همدیگر را فشردند .

از نکات دیگر این مراسم آغوش گرفتن لوران فابیوس توسط محمد جواد ظریف بود . سایر وزرای گروه ۱+۵ نیز به دست دادن و روبوسی به یکدیگر روی آوردند