ربع قرن با لیگ برتر انگلیس؛

داستان تأسیس پُر زرق و برق ترین لیگ دنیا

۲۵ سال پیش در چنین روزی، لیگ برتر انگلیس متولد شد تا نقطه عطفی در فوتبال این کشور و البته در دنیای فوتبال باشد. اکنون که ربع قرن از راه اندازی لیگ برتر گذشته، می توان به صراحت گفت که درآمدزایی آن از کلیه لیگ های دنیا بیشتر بوده و برای بسیاری از عاشقان فوتبال، تماشای هیچ مسابقه ای به اندازه لیگ برتر انگلیس جذاب نیست.

وبسایت نود: ۲۵ سال پیش در چنین روزی، لیگ برتر انگلیس متولد شد تا نقطه عطفی در فوتبال این کشور و البته در دنیای فوتبال باشد. اکنون که ربع قرن از راه اندازی لیگ برتر گذشته، می توان به صراحت گفت که درآمدزایی آن از کلیه لیگ های دنیا بیشتر بوده و برای بسیاری از عاشقان فوتبال، تماشای هیچ مسابقه ای به اندازه لیگ برتر انگلیس جذاب نیست. ایده راه اندازی لیگ برتر توسط چه کسانی ارائه شد؟ در این نوشتار، ربع قرن با لیگ برتر انگلیس خواهیم بود تا با پُر زرق و برق ترین لیگ دنیا بیشتر آشنا شویم.

تأسیس لیگ برتر یک ایده مهم بود که هنگام مدیریت ریک پری در اتحادیه فوتبال انگلستان محقق شد. گراهام کلی مدیر اجرایی سابق اتحادیه فوتبال انگلستان در سال ۱۹۹۱ ریک پَری را استخدام کرد تا در حل یک مشکل مهم به وی یاری برساند. پس از مدتی، از دل این مشکل، یک رقابت فوتبال شکل گرفت که امروزه به عنوان یک «برند» جهانی، یک هژمونی ورزشی و فُرمی از قدرت نرم بریتانیا در قرن بیست و یکم است. ریک پری هنوز هم عکسی از دست خط خود را در گوشی تلفن همراه دارد:

گراهام [کلی] در طبقه بالا منتظر تماس تلفنی من بود. از اول قرار داشتیم که نام لیگ حرفه ای جدید را به FA Premier League تغییر دهیم اما من فراموش کردم که FA را در نامه بنویسم. البته در نامه ای که گراهام نوشته بود، نام کامل FA Premier League مشاهده می شود.

داستان تأسیس پُر زرق و برق ترین لیگ دنیا

می توان این نامه را مهم ترین سند ورزش بریتانیا طی ربع قرن اخیر دانست. به موجب همین نامه، «لیگ برتر انگلیس» رسماً افتتاح شد. حال که ۲۵ سال از آن روز می گذرد، لیگ برتر یکی از محبوب ترین مسابقات ورزشی در سراسر دنیا بوده و حدود ۲۱۰ کشور دنیا این رقابت ها را از طریق تلویزیون پخش می کنند. اعتبار لیگ برتر و درآمدزایی فوق العاده آن طی این سال ها باعث شده تا اغلب باشگاه های انگلیسی مشغول ساخت ورزشگاه های فوق مدرن شده و گنجایش زمین های خانگی خود را نیز افزایش دهند. بزرگ ترین مربیان و بازیکن های حال حاضر دنیای فوتبال در لیگ برتر مشغول بازی بوده یا هستند. می توان لیگ برتر انگلیس را درآمدزا ترین رقابت فوتبالی دانست. بر اساس تحلیل های مالی Deloitte، درآمدهای لیگ برتر در فصل ۱۶-۲۰۱۵ به ۴،۸۶۵ میلیارد پوند رسید.

در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ یعنی مدتی پس از فاجعه هیلزبورو، لکه ننگ هولیگانیسم و جنگ ارتٌدوکسی ها، ایده راه اندازی لیگ برتر به ذهن مدیران اتحادیه فوتبال انگلیس خطور کرد. این رسوایی ها باعث شده بود تا ورزش از چشم مدیران دولتی بریتانیا افتاده و فوتبال نیز به زانو در بیاید. درست در همان روزهایی که هیچ کس به فوتبال روی خوش نشان نمی داد، چند تن از مردان بلند پرواز، آرزوهای بزرگی را در سر می پروراندند. گرِگ دایک مدیر وقت دو کانال تلویزیونی بزرگ در لندن و ایرلند و مایک دین قائم مقام باشگاه آرسنال از جمله این افراد بودند. در آن زمان، ۵ باشگاه مدعی فوتبال انگلیس به آرسنال، منچستر یونایتد، لیورپول، تاتنهام و اورتون منحصر می شد. دلیل اصلی تمایل این ۵ باشگاه بزرگ برای جدایی از سیستم موجود، قوانین حاکم در حوزه درآمدهای آن ها بود. به موجب آن قوانین، نیمی از درآمدهای تلویزیونی باشگاه های حاضر در دسته اول باید بین تیم های حاضر در سه لیگ پایین تر نیز تقسیم می شد.

دایک و دین که هنوز هم دوستان صمیمی یکدیگر هستند، این ایده را برای اولین بار در سال ۱۹۸۸ و در یک رستوران ژاپنی به بحث گذاشتند. در آن زمان، بالاترین سطح مسابقات باشگاهی انگلیس تحت عنوان «لیگ دسته اول» شناخته می شد. هدف دایک خرید حق پخش تلویزیونی ۵ باشگاه مطرح لیگ دسته اول انگلیس برای تلویزیون دولتی ایرلند بود. در صورت تحقق این ایده، یک جدایی آشکار بین این ۵ باشگاه با ۱۷ باشگاه دیگر لیگ دسته اول اتفاق می افتاد. سازمان لیگ برای جلوگیری از این تفکیک، پیشنهاد داد که حق پخش تلویزیونی کلیه مسابقات لیگ دسته اول به مدت ۴ سال به تلویزیون ایرلندی itv واگذار شود تا هر دو طرف یعنی باشگاه ها و تلویزیون سود ببرند. حتی ساعت برگزاری بازی ها در عصر یکشنبه نیز تغییر کرد و طبق قرارداد، ۷۵% پول حاصل از پخش تلویزیونی به باشگاه های دسته اول داده شد. این تصمیم به معنای افزایش درآمد چشمگیر باشگاه های دسته اول انگلیس بود و زیرا پیش از آن، ۵۰% سود حاصله به باشگاه های حاضر در دسته های پایین تر نیز واگذار می گردید.

گرِگ دایک مدیر itv بابت پرداخت این مبالغ، مورد انتقاد برخی از مسئولان دیگر این تلویزیون قرار گرفت. با مبلغی که دایک توانست امتیاز پخش کلیه مسابقات لیگ دسته اول را خریداری کند، امروز فقط می توان یک بازی را پخش کرد! وقتی که این قرارداد به پایان خود نزدیک شد، ۵ باشگاه بزرگ دسته اول به دنبال پول بیشتری بودند اما دایک می گفت که چنین چیزی امکان پذیر نیست. دایک با یادآوری آن روزها چنین می گوید:

یک شب با پنج باشگاه بزرگ شام خوردیم. قرارداد جدید با آن شرایط امکان پذیر نبود. طی آن ۴ سال، لیگ از سازمان دهی بهتری برخوردار شده و قرارداد سابق قابل تمدید نیست. حالا ما چه کار باید می کردیم؟

دیوید دین می گوید که پس از این عدم توافق بین باشگاه ها و تلویزیون دارنده حق پخش، همه چیز به بن بست رسید و چاره ای جز جدایی طرفین قرارداد باقی نماند. کلید حل مشکل در دست اتحادیه فوتبال بود و تنها این اتحادیه باید عنان کار را در دست می گرفت. با این که اتحادیه فوتبال متولی اصلی مسابقات باشگاهی در انگلستان بود اما به والدینی شباهت داشت که هیچ کنترلی بر روی فرزند خود ندارند. اتحادیه فوتبال در سال ۱۹۹۱ از قدرت گیری سازمان لیگ فوتبال و جدایی خود از برگزاری و حق امتیاز لیگ بر اساس قرارداد ۱۹۸۸ نگران بود. آن ها به دنبال تصویب یک مانیفست کُلی رفتند برای شعار «یک مسابقه، یک تیم و یک صدا» تا فوتبال را در کلیه سطوح به مرکزیت لیگ حرفه ای گسترش دهند. این مسئله برای گراهام کلی که فقط چند ماه پیش تر از سازمان لیگ به اتحادیه فوتبال رفت، بسیار آزار دهنده بود. وقتی که دیوید دین و نوئل وایت به نمایندگی از دو باشگاه بزرگ آرسنال و لیورپول به ملاقات گراهام کلی رفته و خواستار جدایی مجدد از این سازمان شدند، گوش های شنوای جدیدی نیز پیدا کردند.

کلی پس از ملاقات با دین و وایت مستقیماً به محل کار خود رفته و یک جلسه را برای مسئولان مربوطه راجع به برگزاری یک لیگ جدید برگزار کرد، لیگی که سازمان دهی مدرن و درآمدزایی بیشتر در سرلوحه آن قرار بگیرد. همچنین گراهام کلی با این هدف، مبادرت به استخدام ریک پری نمود تا نماینده وی طی مذاکره با ۵ باشگاه مطرح انگلیس باشد. ریک پری جلسات مخفیانه زیادی را با این ۵ باشگاه برگزار کرد. در آن زمان ۲۲ تیم در لیگ دسته اول حضور داشته و مذاکراتی برای کاهش تیم های به ۱۸ صورت گرفت. برخی باشگاه ها به علت واهمه از کاهش درآمدها، با لیگ ۱۸ تیمی مخالفت کردند. الکس فین یکی از چهره های مطرح مدیریتی فوتبال انگلیس اعتقاد داشت که با وجود درآمدهای جدید تلویزیونی، نباید از لیگ ۱۸ تیمی واهمه داشت و باید یک لیگ متشکل از نخبه های فوتبال را تشکیل داد تا در رأس هرم فوتبال انگلیس قرار گیرد و سپس لیگ های سطوح پایین تر تا لیگ منطقه ای را در ادامه این هرم تعریف نمود. بدین ترتیب اتحادیه فوتبال نیز درصدی از درآمد پخش تلویزیونی (بیش از ۴۰%) را به دست آورده و قادر به سرمایه گذاری بیشتر روی تیم ملی و زیربنای فوتبال است. در واقع بخش اصلی برنامه ارائه شده توسط فین با الگوبرداری از آلمان بود و اعضای هیئت رئیسه اتحادیه فوتبال انگلیس نیز از آن استقبال کردند.

اتحادیه فوتبال انگلیس (FA) در ۵ آوریل ۱۹۹۱ خبر از تأسیس یک لیگ جدید و کاهش تعداد باشگاه ها به ۱۸ داد. با انتقال مسالمت آمیز قدرت از سازمان لیگ به اتحادیه فوتبال، از این پس لیگ جدید تحت نظر اتحادیه برگزار شد. پس از چند همایش، قوانین این لیگ تصویب و در جلسه رأی گیری برای انتخاب نام، سرانجام «لیگ برتر» حائز آرای بیشتری نسبت به «سوپر لیگ» گردید. پس از مدتی، اقبال عمومی به برگزاری این لیگ نوپا بیشتر شد و نه تنها ۵ باشگاه مطرح بلکه سایر باشگاه های متوسط و کوچک نیز برای حضور در آن اعلام آمادگی نمودند. طبق مصوبه، تعداد تیم های لیگ به ۱۸ کاهش یافت. باشگاه های کوچک نیز که نگران برکنار شدن از این لیگ بودند، با پیام دلگرم کننده «سر برت میلیچیپ» مدیر وقت اتحادیه فوتبال رو به رو شدند. همچنین یک دوره سه ساله توجیهی برای باشگاه در نظر گرفته و هر باشگاهی مستلزم به دریافت مجوز پس از اتمام این دوره های حرفه ای بود.

پس از پایان این دوره توجیهی سه ساله، باشگاه ها طی جلسه ای درباره قوانین سقوط یا صعود به لیگ برتر توافق کرده و تصمیم نهایی نیز برای برگزای لیگ برتر با حضور ۲۰ تیم از ماه آگوست ۱۹۹۲ به بعد صورت گرفت. بدین ترتیب، یکی از بزرگ ترین تصمیمات تاریخ فوتبال انگلیس اتخاذ و قدرت برگزاری مسابقات باشگاهی از سازمان لیگ به دست اتحادیه فوتبال افتاد. میلیچیپ در آن جلسه نهایی، جمله ای را خطاب به باشگاه های کوچک گفت که این جمله بعداً بسیار مشهور شد:

این لیگ خودتان است و شما درباره آن تصمیم بگیرید.

باشگاه ها بلافاصله پس از این جمله سرنوشت ساز میلیچیپ به اتاق کنفرانس رفته و خودشان طرح لیگ جدید را به بحث گذاشته و در همان روز نیز ریک پری را به عنوان مدیر این لیگ در آستانه تأسیس انتخاب کردند. طی جلسه ای کمتر از دو ساعت، توافق نامه تأسیس لیگ نوشته شد. به موجب متن مصوب، دو تغییر اساسی در قوانین فوتبال انگلیس به وجود آمد.

اول- کلیه تصمیمات باید بر اساس رأی باشگاه ها بوده، هر باشگاهی یک حق رأی داشته باشد و آراء به معنای اکثریت است. در حقیقت هر نوع کمیته یا زیر کمیته ای از بین رفت.

دوم- بنا به درخواست باشگاه های کوچک، کلیه درآمدهای حاصل از پخش تلویزیونی باید به نحوه جدیدی تقسیم شده و دیگر درآمدهای پخش تلویزیونی لیگ برتر نباید به باشگاه های حاضر در دسته های پایین تر برسد.

لیگ برتر نیز پس از مدتی یک اساسنامه مجزا از اتحادیه فوتبال را ارائه داد. سازمان لیگ نیز بابت این تصمیمات و سلب اختیار خود از برگزاری لیگ و جدایی باشگاه، به طور رسمی به دادگاه شکایت کرد. بر اساس قوانین جدید، پنج باشگاه بزرگ لیگ نیز منتفع شدند زیرا در صورت امضای قرارداد تلویزیونی، دیگر مجبور به پرداخت درصدی از حق پخش به سایر تیم های حاضر در لیگ های پایین تر نبودند. البته به موجب قوانین جدید، میزان نفوذ کریستال پالاس و چلسی هیچ تفاوتی با تاتنهام یا اورتون نداشت و این مسئله برای گرِگ دایک اصلاً خوب نبود. راپرت مرداک اَبَر سرمایه دار مشهور و غول رسانه ای نیز پس از این جریانات، وارد معادلات شد. در حالی که دایک یک قرارداد جدید را برای حق پخش تلویزیونی با پنج باشگاه مطرح لیگ به امضاء رساند، مرداک به سراغ ریک پری رفت. پری پس از ملاقات با مرداک به این نتیجه رسید که قرارداد تلویزیونی برای پخش فوتبال، بسیار فراتر از پخش زنده یک بازی در عصر یکشنبه است. بدین ترتیب ریک پری با SKY یکی از تلویزیون های تحت سیطره راپرت مرداک قرارداد بسته و این رسانه نقش بسیار بزرگی را در پیشرفت لیگ برتر ایفا نمود.

سرانجام رقابت سنگین بین itv و SKY برای حق پخش تلویزیونی لیگ برتر، پیشنهاد راپرت مرداک به اندازه ۴۲ میلیون پوند بیشتر از گرِگ دایک بود. غول رسانه ای مرداک با پرداخت ۲۸۴ میلیون پوند و پخش زنده ۶۰ بازی در هر فصل طی مدت ۵ سال، تبدیل به شریک تجاری اتحادیه فوتبال انگلیس و لیگ برتر شد. همچنین برنامه Match Of The Day ویژه لیگ برتر نیز از نو آغاز گردید. در ۱۶ آگوست ۱۹۹۲، نخستین پخش زنده تلویزیونی لیگ برتر، مسابقه تیم های ناتینگام فارست و لیورپول در قالب برنامه Super Sunday بود و از آن روز به بعد، داستان لیگ برتر انگلیس برای عاشقان فوتبال آغاز شد و تا به امروز پس از ۲۵ سال یا ربع قرن، ادامه یافته است.

یکی از نکات جالب پیرامون لیگ برتر طی ۲۵ سال اخیر این است که تاکنون هیچ تیمی با سرمربی انگلیسی به قهرمانی دست پیدا نکرده است. آخرین بار تیم لیدز یونایتد با سرمربیگری هاوارد ویلکینسن انگلیسی در سال ۱۹۹۲ به قهرمانی رسید که در آن زمان هنوز لیگ برتر تأسیس نشده بود. اریک کانتونا نقش مهمی در قهرمانی لیدز یونایتد ایفا کرد و پس از مدتی نیز به منچستر یونایتد پیوست. به اعتقاد بسیاری از کارشناس های فوتبال، کانتونا بهترین بازیکن تاریخ ۲۵ ساله لیگ برتر بوده و هیچ مربی نیز به گرد پای سر الکس فرگوسن سرمربی اسبق و اسکاتلندی منچستر یونایتد نمی رسد. جالب این که لیورپول نیز هرگز در تاریخ لیگ برتر به قهرمانی دست پیدا نکرده در حالی که پیش از شروع لیگ برتر، عنوان پُرافتخار ترین باشگاه انگلیسی را یدک می کشید. در یک کلام، تاریخ ۲۵ ساله لیگ برتر را باید به منچستر یونایتدِ الکس فرگوسن، آرسنالِ آرسن ونگر و چلسیِ رومن آبراموویچ اختصاص داد.