تأثیر ارامنه بر موسیقی کلاسیک ایران

روزنامه سازندگی: از ورود نخستین گروه قوم ارامنه به ایران، درست چهارصد سال می‌گذرد، موج بزرگی از مهاجرت ارامنه پس از ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ میلادی و در جریان قتل عام ارامنه توسط انور پاشا و طلعت پاشای عثمانی صورت گرفت. نجات‌یافتگان این قتل عام، عموماً از سوریه و لبنان سر در آوردند. علاوه بر این در زمان حکومت ۲۹ ساله استالین بر شوروی پیشین، باز هم تحت فشار دولت مسکو، عده اندکی از ارامنه دست به مهاجرت زدند که طبق معمول، ایران یکی از پناه‌دهندگان این ملت مظلوم بود.

نقش ارامنه در موسیقی ایران، نقشی انکارناپذیر است. آنان در موسیقی مدرن ایران و همچنین موسیقی علمی نقشی تعیین‌کننده داشته‌اند. بسیاری حتی بر این اعتقادند که اگر امروز موسیقی کلاسیک در ایران وجود دارد، نقش ارامنه در آن بسیار تعیین‌کننده است؛ چهره‌هایی، چون روبیک گریگوریان، امانوئل ملک اصلانیان، ایوان گالانیان و لوریس چکنواریان نقشی بزرگ در موسیقی ایران ایفا کردند و خدمات بسیاری به آن کرده‌اند.

هر چند که محدود کردن آنان به موسیقی کلاسیک، نادیده گرفتن سهم آنان در بخش‌های دیگر است؛ مثلا "هوهانس آبکاریان" که به "یحیی" معروف است، خوش دست‌ترین تار‌های ایران را ساخته است. بخشی از این مسئله را می‌توان در نقش پررنگ موسیقی در زندگی ارامنه دانست؛ به قول "لوریس چکناواریان" همانطور که فارس‌ها با شعر بزرگ شده‌اند؛ ارامنه با موسیقی رشد کرده‌اند.

از طرف دیگر می‌توان مشابهات موسیقی ایرانی و ارمنی را در این میان مؤثر دانست. موسیقی ارمنی هم تا حدود صد سال دستگاهی بود؛ اما ارامنه ربع پرده را از بین بردند و موسیقی‌شان را چندصدایی کردند. در آن زمان با وجود آهنگسازانی، چون کومیتاس واردات موسیقی ارمنستان عوض شد و گام‌های ماژور و مینور به موسیقی‌شان اضافه شد.

لوریس چکناواریان

"لوریس چکناواریان" یکی از شناخته‌شده‌ترین موزیسین‌های ایرانی است. او تحصیلات موسیقی خود را از سال ۱۳۳۲ در هنرستان عالی موسیقی آغاز کرد. مدتی بعد به وین عزیمت کرد و تا سال ۱۳۴۰ در فرهنگستان موسیقی این شهر به تحصیل آهنگسازی و رهبری ارکستر اشتغال داشت. چکناواریان سپس به ایران بازگشت و ضمن تدریس در هنرستان عالی موسیقی و ترتیب دادن نمایشگاهی از ساز‌های ملی در انستیتو گوته تهران، تصدی صداخانه ملی هنر‌های زیبای کشور را عهده‌دار شد.

وی در سال ۱۳۴۹ علاوه بر کنسرت‌هایی با ارکستر سمفونیک تهران، ارکستر مجلسی و تلویزیون ملی ایران و... (به‌عنوان رهبر میهمان)، آثار متعددی آفرید که اکثر آن‌ها در تالار رودکی اجرا شد. چکناواریان در سال ۱۳۵۱ به رهبری ارکستر اپرای تهران منصوب شد.

چکناواریان به عنوان آهنگساز تاکنون بیش از ۷۵ اثر شامل ۶ اپرا، ۵ سمفونی، یک اوراتوریو، یک رکوئیم، آثاری در زمینه موسیقی کُر، موسیقی مجلسی، موسیقی باله، پیانو و خوانندگی و همچنین کنسرتو‌هایی برای پیانو، ویولن، گیتار، سلو و پیپا، در کنار موسیقی‌های متن فیلم ساخته است. او بیش از ۱۰۰ اثر با لیبل‌هایی مانند آرسی‌ای، فیلیپس، اِمی و ای‌اس‌وی منتشر کرده است.

چکناواریان بسیاری از ارکستر‌های مهم جهان از جمله ارکستر فیلارمونیک ارمنستان، فیلارمونیک سلطنتی انگلستان، فیلارمونیک سلطنتی لیورپول، ارکستر مجلسی انگلیس و ارکستر سمفونیک لندن را رهبری کرده است.

در آثار چکناواریان تأثیر موسیقی ملی ایران به‌خوبی مشهود است. چکناوریان در ۱۳۵۱ خورشیدی به رهبری ارکستر اپرای تهران منصوب شد. او شاید یگانه ایرانی باشد که در ۱۷ سالگی ارکستر سمفونیک را رهبری کرده است.

امانوئل ملیک اصلانیان

"امانوئل ملیک اصلانیان" از آهنگسازان و پیانیست‌های بزرگ ایرانی بود. "اصلانیان" تحصیلات ابتدایی و آموزش پیانو را در زادگاهش تبریز آغاز کرد. او در سنین جوانی برای تحصیل موسیقی راهی آلمان شد و پس از طی دوره کوتاهی در هنرستان موسیقی هامبورگ، تحصیلات موسیقی خویش را در آکادمی موسیقی برلین ادامه داد.

این هنرمند پس از بازگشت به ایران به آموزش موسیقی در دانشگاه تهران و هنرستان عالی موسیقی پرداخت. آثار ساخته شده توسط امانوئل ملیک اصلانیان بار‌ها توسط ارکستر‌های بزرگ جهان و ارکستر سمفونیک تهران به رهبری فرهاد مشکات، حشمت سنجری و علی رهبری اجرا شده است. از معروف‌ترین ساخته‌های او "چهارگاه" برای پیانو و باله "افسانه آفرینش" است.

آندره آرزومانیان

"آندره آرزومانیان" فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۵۶ با نوازندگی پیانو آغاز کرد. او نوازندگی این ساز را در موسیقی فیلم‌های فراوانی از جمله از کرخه تا راین، بوی پیراهن یوسف، آژانس شیشه‌ای، آخرین پرواز، من ترانه پانزده سال دارم، زن امروز، سام و نرگس، دست‌های آلوده و مرسدس و... بر عهده داشت.

آخرین کار "آندره آرزومانیان" آهنگسازی برای فیلم نطفه شوم در سال ۱۳۸۷ بود. او همچنین در آلبوم "پاییز طلایی" اثر فریبرز لاچینی، سمفونی "ایثار" اثر مجید انتظامی و آلبوم "چیدن سکوت" اثر بابک بیات پیانو نواخته است. "آرزومانیان" در سن ۵۶ سالگی به دلیل ابتلا به سرطان مغز استخوان درگذشت.

پیتر سلیمانی‌پور

"پیتر سلیمانی‌بور" آهنگساز و نوازنده چیره‌دست ساز‌های بادی بود. او را از بهترین نوازندگان ساکسوفون و از موسیقی‌دانان مهم و تأثیرگذار جاز و موسیقی تلفیقی در ایران می‌دانند. "پیتر" از ابتدای دهه ۱۳۷۰ (خورشیدی) نوازندگی ساکسوفون را به صورت تجربی آغاز کرد و مدتی بعد از سال ۱۳۷۳ (خورشیدی) با حضور در صحنه همراه گروه آتین قدم به عرصه موسیقی حرفه‌ای گذاشت.

او نخستین کسی بود که با نواختن ساز‌های درامز، گیتار بیس و ساکسوفون در اجرای گروه آتین قدم در فرهنگسرای بهمن، از این ساز‌ها در یک اجرای رسمی پس از انقلاب استفاده می‌کند. در همان سال گروه موسیقی "پرسیکو کوارتت" را با همراهی علی فروردین، مهراب مقدسیان و عین‌الله کیوان شکوه تشکیل داد. این گروه، ترانه‌های جاز سرشناس جهان را به صورت زیرزمینی اجرا می‌کردند.

در سال ۱۳۷۶ (خورشیدی) به همراه على فروردین، بابک ریاحی‌پور، همایون نصیری، کسرا ابراهیمی و نیما حمزه گروه موسیقی "پرسیکو هگزتت" را تشکیل داد که صرفاً به اجرای ساخته‌های سلیمانی‌بور می‌پرداختند. او بعد از تحمل دوره طولانی بیماری سرطان در سن ۵۰ سالگی درگذشت.

رازمیک اوحانیان

"رازمیک اوحانیان" رهبر گروه کُر و آهنگساز است. او دارای نشان درجه یک هنری است. از جمله فعالیت‌هایش می‌توان به رهبری گروه کُر ارکستر سمفونیک تهران، رهبری گروه کُر ارکستر سمفونیک صدا و سیما، رهبری گروه کُر مؤسسه ارکستر ایران، رهبری گروه کُر "سوان" و رهبری گروه کُر جوانان "آریا" باشگاه آرارات اشاره کرد.

رافائل میناسکانیان

رافائل میناسکانیان نوازنده و مدرس پیانو است. او فراگیری موسیقی را در سن ۶ سالگی آغاز کرد و در ۱۰ سالگی اولین کنسرت خود را برگزار کرد. میناسکانیان اولین هنرمندی است که رسیتال پیانو کلاسیکش از تلویزیون ایران پخش شده است. او تا زمانی که در ایران بود نزد امانوئل ملیک اصلانیان به فراگیری پیانو پرداخت.

او نزد اساتید شناخته‌شده بین‌المللی، چون ایوب زرکو (لس‌آنجلس)، کارل اولریش اشنابل (ایتالیا) و ایلونا کابوس (لندن) به تکمیل و فراگیری دانش موسیقی و نوازندگی پیانو پرداخت و همچنین در مدرسه جولیارد در نیویورک تحصیل کرد. او هم‌اکنون علاوه بر اجرای کنسرت، به تدریس پیانو در دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران و دانشکده موسیقی دانشگاه هنر مشغول است.

هوانس آبکاریان

"هوانس آبکاریان" را با نام "یحیی" در ایران می‌شناسند. یحیی سازنده بهترین تار‌های قرن حاضر است و امروز تار دست‌ساز او ارزش مادی فراوانی دارد و داشتن سازش شاید برای بعضی از نوازندگان آرزو باشد. شکل و ساختمان کنونی تار از روی تار یحیی الگو گرفته است و به الگوی یحیی معروف است. امروزه تعداد ساز‌های یحیی را ۱۵۰ عدد تخمین زده‌اند.

تار‌های ساخت یحیی امروزه زینت‌بخش موزه‌هاست و نمونه‌هایی از تار ساخت یحیی هم اکنون در موزه کلیسای وانک جلفا در اصفهان نگه‌داری می‌شود و در معرض دید عموم قرار دارد. یحیی در ۲۸ بهمن ۱۳۱۰ در سن ۵۶ سالگی در جلفای اصفهان درگذشت و در قبرستان ارمنیان، در دامنه کوه صفه به خاک سپرده شد.