انفجار توپ در صدا و سیما

همشهری جوان: نیم نگاهی به همه برنامه های ورزشی تلویزیون؛ چرا تعداد این نوع برنامه ها بیشتر شده؟ هر کدام از آنها چقدر در جذب مخاطب و نوآوری موفق هستند؟

سهم برنامه های ورزشی در کنداکتور شبکه های مختلف تلویزیون روز به روز بیشتر می شود. هر شبکه سعی می کند یک برنامه ترکیبی نو رو کند و مسابقه را از شبکه همسایه اش ببرد. هر کدام مجری، مهمان ها، کارشناس ها، گزارش ها و آیتم های تر و تازه ای تدارک دیده اند تا مخاطبان بیشتری را پای برنامه شان بکشند. در نیمه دوم امسال برنامه های زنده و تولیدی هر شبکه درباره ورزش بیشتر از قبل شده و سعی کرده اند با زوم کردن روی ورزش قهرمانی کشور، همه متن و حواشی مسابقات را زیر ذره بین ببرند. کارهایی که قرار بود به شبکه تخصصی ورزش سپرده شود اما ظاهرا این استراتژی در بین شبکه های سیما وجود نداردو شبکه های دیجیتالی غریبه محسوب می شوند! برنامه های ورزشی در یک شبکه متمرکز نشده اند و اتفاقا بیشتر از قبل در شبکه های سراسری تنوع پیدا کرده اند. به همین بهانه رفته ایم سراغ برنامه های ورزشی که این روزها وشب ها روی آنتن شبکه های مختلف هستند و ساختار و محتوای آنها را در یک دور تند مرور و آنالیز کرده ایم.

نود

عادل استار

باید به ۱۴ سال قبل برگردید. به سال ۱۳۷۸. به زمانی که عادل فردوسی پور با الگوبرداری از برنامه ۹۰ دقیقه ای تلویزیون ایتالیا، نسخه وطنی اش را در یک استودیوی کاملا معمولی کلید زد. استودیویی که فقط یک میز و ۳-۲ صندلی ساده و دو لیوان آب داشت و یک بک گراند - مثلا - کامپیوتری! در همان یک سال اول عادل به هدف خودش رسید و متن و حواشی فوتبال ایران را زیر نظر گرفت. یخ برنامه کم کم آب شد و یک سال پس از شروع آن کار به جار و جنجال ها و درگیری های لفظی روی آنتن زنده کشید. به رد شدن از خط قرمزهایی که پیش از این در فوتبال شکسته نشده بود.


مثلا صفایی فراهانی و دادکان به همدیگر توپیدند و مهدوی کیای ۲۳ ساله آن روزها هم جواب انتقادهای اسماعیل حلالی را داد و گفت «آقای حلالی که این حرف را می زند، از دید من در انتخابات تیم ملی جزو هزار بازیکن برتر فوتبال ایران هم نیست.»

دادکان و مایلی و پروین و دایی روی هم شمشیر کشیدند. «نود» آن سال ها شنبه شب ها پخش می شد و بعدها برای خلاص شدن از شر پخش زنده مسابقات کالنچو و بوندس لیگا به کنداکتور دوشنبه شب های شبکه سه رفت. فردوسی پور در سال های اول برنامه روی نقد داوری مسابقات زوم کرد و توانست کم کم داوری فوتبال ایران را تحت تاثیر برنامه اش قرار بدهد و کار را تا جایی پیش ببرد که داوران در طول بازی های مراقب کوچکترین صحنه ها و سوت هایشان باشند.

راه افتادن سامانه پیامکی برنامه ضریب محبوبیت «نود» میان مردم را آشکار کرد. حالا هر دوشنبه میلیون ها نفر پای پربیننده ترین برنامه ورزشی تلویزیون می نشینند. پای روایت های جذاب فردوسی پور از گوشه و کنار فوتبال پرحاشیه ایران و لیگ برتر. مجری و تهیه کننده برنامه سعی کرده با تدبیر و حفظ اعتدال و جان سالم در بردن از خطرات بی شمار این سال ها، شمشیر نقد برنامه را همچنان برنده نگه دارد و با کوچکترین اشاره ها، تاثیری در تصمیم های فوتبالی مسئولان و نظرات مخاطبانش بگذارد.

ورزش و مردم

یک برنامه اس و قس دار و تنها ...

جواد متقی، مجید وارث، وارطان آنتانسیان و ناصر پزشکی اسفند ماه ۱۳۵۸ گروه ورزش شبکه یک را تشکیل دادند و «ورزش و مردم» از همان روزها، یکشنبه شب ها با اجرای وارث روی آنتن رفت. نام ساده برنامه را هم آنتانسیان انتخاب کرده که در آن روزگار کارگردان اصلی برنامه بود. دو سال بعد وارث جای خودش را به بهرام خان شفیع داد. به بچه محل پامنار تهران و فارغ التحصیل علوم سیاسی. آقای مجری هنوز با همان ریش پروفسوری و موهای همیشه پرپشت و حالت دارش به صندلی اجرای برنامه تکیه داده و فقط روز پخش برنامه چند سالی هست که تغییر کرده و به باکس صبح جمعه های شبکه یک منتقل شده.

ساختار برنامه شفیع هنوز مثل همان روزهای اول است و چندان تغییر نکرده (برخلاف سایت برنامه که ثانیه به ثانیه به روز می شود). هنوز سعی می کند متن و حواشی فوتبال را تنه اصلی برنامه اش قرار بدهد و در کنارش به کشتی و والیبال و بسکتبال هم بپردازد.

«ورزش و مردم» سال هاست سعی می کند همه چیز را رفاقتی پیش ببرد و خیلی انتقادی و جنجالی نباشد. البته شفیع می گوید دلیل تداوم برنامه اش بی آزار بودن آن نیست: «باید ببینید انتقاد چیست، نوع انتقاد چیست و هدف چیست. ضرب المثلی هست که می گوید: اومد لب بوم قالی رو تکون داد، قالی خاک نداشت خودش رو نشون داد! ما باید ببینیم هدفمان چیست؛ تکان دادن قالی یا خودنمایی؟ ورزش و مردم اگر ۳۰ سال باقی مانده، حتمال دلایلی داشته.»

او در چند سال اخیر از چند مجری و کارشناس جوان کمک گرفته تا با ترفندهایی مثل آنالیزهای کامپیوتری سر و شکل و محتوای برنامه را کمی ارتقا بدهد. شفیع تیر ماه امسال به دلیل کسالت چند روزی را هم در بیمارستان بودکه بعد از چند هفته دوباره به برنامه اش برگشت.

رئیس فدراسیون هاکی درباره زمان خداحافظی از برنامه ۳۴ ساله اش هم می گوید: «این کار ما مثل مسابقه دوی امدادی است. باید این چوب امداد را به دست دونده بعدی بدهیم و انشاءالله آن شخص پیدا بشود!» هر چند به گفته خودش مطمئن است صدمین سال پخش برنامه «ورزش و مردم» جشن گرفته خواهد شد!

نیمه سوم

ضلع پنجم مربع!

گاهی خلاقیت منطق را از پا درمی آورد! مثل انتخاب نام «نیمه سوم» برای این برنامه. تیزرهای تبلیغاتی برنامه تصاویری نوستالژیک از پیروزی ها و شکست های ورزشکارهای ایرانی بود. تصاویری از اشک ها و لبخندهای چهره هایی مثل مرحوم تختی و شادی های پس از گل خداداد عزیزی و علی دایی اما اولین یکشنبه ای که برنامه روی آنتن رفت. همه فهمیدند خبری از نوستالژی بازی نیست. پی بردند «نیمه سوم» قرار است برنامه ای گفتگومحور باشد برای نقد و بررسی وضعیت و مشکلات ورزش کشور.

جواد خیابانی در هر برنامه روبروی چهره هایی مثل یزدانی خرم و دادکان و بقیه اهالی ورزش می نشیند و از مهمترین دغدغه های حوزه و رشته مربوط به آنها می پرسد. گفتگوهایی که قرار است نگاهی کارشناسانه و منصفانه - و نه چندان جذاب! - به مسائل ورزش داشته باشد.


تهیه کننده برنامه می گوید برنامه اش بازتاب های خوبی داشته و نباید انتظار داشت برنامه ای که درباره مسائل پایه ای ورزش کشور حرف می زند، به راحتی جذاب و با هیجان از آب دربیاید: «چالشی بودن یک برنامه لزوما به معنای دعوا راه انداختن در آن نیست و من هم اساسا به عنوان تهیه کننده چنین هدفی را دنبال نمی کنم. در چنین برنامه هایی نباید به دنبال بیانیه صادر کردن بود، بلکه مهمانان باید به سوالات مجری پاسخ دهند.»

پورکیانی البته ضعف های برنامه را هم تا حدی قبول دارد: «به نظرم در بعضی برنامه ها توانستیم نظر مردم را جلب کنیم، برای مثال در برنامه ای که به فدراسیون ها انتقاد می کردیم، بازتاب خوبی را بین مطبوعات شاهد بودیم اما باید پذیرفت که گاهی هم برنامه ملال آور می شود.»

این ملال آور بودن برنامه به عوامل متعددی برمی گردد؛ از دکور نه چندان چشمنواز برنامه تا انتخاب مهمان ها. نیمه سوم برای ۲۶ قسمت تدارک دیده شده و باید در ۱۶ قسمت باقی مانده منتظر بود تا دید گفتگوهای جذابتر و حرف های شنیدنی تر و داغ تری در راه هست یا نه.

ورزش از نگاه ۲

روزنامه نگاری + تلویزیون

۶ ساله شده؛ از خرداد ۱۳۸۶ روی آنتن رفته و تنها برنامه ورزشی شبکه دو است. اوایل «جهانگیر کوثری» اجرا و تهیه کنندگی برنامه را برعهده داشت و تا مدت ها تلاش می کرد با انواع و اقسام تغییرات و اضافه کردن بخش های جدید رقیبی برای برنامه فردوسی پور باشد اما نشد که نشد.

فروردین ماه ۹۰ کوثری از این برنامه خداحافظی کرد و کارش را به گروه دیگری سپرد. مدتی مرحوم «نیما نهاوندیان» مجری برنامه بود و پس از آن نوبت به «پوریا تابان» رسید که تا چند ماه پیش هم «ورزش از نگاه دو» با اجرای او پخش می شد. سری جدید برنامه هم از اواخر مهر ماه کن فیکون شده و گروه دیگری که ترکیبی از ژورنالیست های ورزشی هستند. ساخت و اجرای برنامه را به عهده گرفته اند.

میثم زمان آبادی و علیرضا خلیفه، پیمان یوسفی و محمود عبداللهی مجری های بخش های مختلف برنامه هستند و احسان علیخانی هم در پشت صحنه به گروه سازنده مشاوره می دهد (گزارش دو صفحه بعدی اطلاعات بیشتری به شما خواهد داد.)

علاوه بر تغییرات محتوایی، «ورزش از نگاه ۲» در سری جدید دو شب در هفته هم روی آنتن می رود. عوامل سری جدید سعی می کنند با استفاده از ویژگی های بصری، رقابتی پنهانی با نود داشته باشند. البته قضاوت درباره عملکرد آن هنوز زود است. هر چند در همین دو ماه و نیم گذشته توانسته با دعوت کردن مهمان های اسم و رسم دار و پرداختن به موضوعات خط قرمزی، تلاش قابل قبولی از خود نشان دهد.

زاویه

مسئله ویدئووال

تنها برنامه ورزشی شبکه پایتخت. سری اول برنامه از ۸ دی ماه سال گذشته روی آنتن رفت و تا ۱۵ شهریور ماه ادامه داشت. برنامه ای که جمعه شب ها با اجرای «علی جوادی» (سردبیر خبر ورزشی) روی آنتن می رفت. پس از ۶ اجرا با مجری جدیدی ادامه پیدا کرد.

جوادی سال ها قبل برای اولین بار برنامه ورزش شبکه تهران را راه اندازی کرده بود. سری دوم هم قرار بود از مهرماه کلید بخورد و بیژن خراسانی و مهدی واعظی مجری های آن باشند که در نهایت از اولین روز آذرماه با اجرای مازیار ناظمی (که این روزها مدیر روابط عمومی وزارت ورزش هم هست) و واعظی روی آنتن رفت.


در «زاویه» هر هفته یک مسئول و یک کارشناس موضوع های مختلف ورزشی را بررسی می کنند. نگاهی به موضوعاتی که کمتر پرداخته شده و آیتم پیشکسوتان هم از بخش های دیگر برنامه است.ش بکه پنج سال هاست در باکس جمعه شب ها یک برنامه ورزشی را قرار می دهد که انتظار زیادی هم از آن نیست و روندی خطی را طی کرده. دکور بزرگ برنامه و گرافیک خاصش، تا قبل از راه افتادن برنامه ورزشی شبکه ۲، تک بود.

شبکه ورزش

ورزش نرمش سلامتی

برای صرفه جویی و کم هزینه شدن، رسمی بین شبکه های دیجیتال سیما راه افتاده که باید از آرشیو نااتمام تلویزیون استفاده کنند؛ پخش سریال ها، فیلم ها و برنامه های تکراری، چیزی است که در اغلب قریب به اتفاق شبکه ها می شود دید. از این نظر، شبکه ورزش سیما یک استثناست. شبکه ای که کارش را با پخش مستند تاریخچه المپیک و شهرآورد پایتخت (پخش شده از شبکه ۳) آغاز کرد، با افتتاح المپیک لندن و پخش زنده مسابقات، در بین مخاطبان اوج گرفت و راه صد ساله را یک شبه طی کرد اما این شبکه در گیرودار پخش زنده مسابقات فوتبال گرفتار نشد و نیمه دوم سال ۹۱ و ابتدای ۹۲ انبوهی از برنامه های تولیدی را روانه آنتن کرد.

برنامه های خوب و قابل قبولی چون «آنسوی نیمکت، فوتبال ۱۲۰، لیگ یک، روزی روزگاری و ...» نشان می داد فقط قرار نیست مسابقات پخش شده در شبکه های خارجی ورزشی (!) با چسب و پوشش های خاص برای مخاطبان ایرانی پخش شود بلکه برنامه های بیشتری در حال تدارک است. اما این اتفاق خوب را بگذارید کنار رقبای شبکه های سنتی و آناتلوگ تلویزیون، در سال ۹۲- که تلویزیون با بحران مالی شدیدی روبرو شده - به جای آنکه برنامه های تخصصی ورزشی در این شبکه کاملا ورزشی متمرکز شوند، برنامه های مشابهی در شبکه های ۲ و ۳ راه افتاده اندکه همه شان می خواهند به حاشیه های ورزشی بپردازند تا از این نمد، کلاهی برای خودشان ببافند و در این بی پولی همه گیر، آنتن را به سادگی و با اسپانسرهای همیشه آماده برای دنیای ورزش، پر کنند.

البته نباید فراموش کرد که مدیران شبکه ورزش هم گاهی اوقات، میدان مسابقه را وا داده اند و به جای اصرار در پخش مسابقات پربیننده و جذاب، هندبال باشگاه های ایتالیا را پخش می کنند! در مقابل شبکه ۳ همت بیشتری برای پخش انواع مسابقات جزیره و اسپانیا به خرج می دهد.

بی اغراق نیست که امسال و نیمه اول سال ۹۳ را سال ورزشی تلویزیونی ها بدانیم؛ سالی که با جام جهانی برزیل به اوج خواهد رسید. آیا اهالی شبکه ورزش می توانند در این رقابت تنگاتنگ و نفسگیر، رقبای آنالوگشان را شکست دهند؟ مقایسه دو سال برنامه های ورزشی تلویزیون نشان می دهد که اوضاع چه شکلی است.

عدد بده!

همانطور که مشاهده می کنید، فقط در یک سال گذشته، حدود ۴ ساعت به برنامه های ورزشی تلویزیون در شبکه های اصلی پنجگانه اضافه شده. در حالی که این وسط، شبکه تخصصی ورزش هم روی آنتن دیجیتال فعالیت می کرده و قاعدتا باید محور برنامه های ورزشی تلویزیون باشد. آنطور که این عدد و رقم ها نشان می دهد. انگار آنتن تلویزیون در این دوران، جز با پخش های زنده مسابقات فوتبال (که تازه ما در این نمودارها حسابش نکردیم) و برنامه های ورزشی مشابه هم پر نمی شود!


نکته: در این مقایسه، برنامه های شبکه تازه تاسیس دیجیتال در نظر گرفته نشده. تصور کنید اگر برنامه های ۲۴ ساعته شبکه ورزش و برنامه های ورزشی شبکه «شما» را هم به دقایق سال ۹۲ اضافه می کردیم، چه عدد عجیب و غریبی می شد!

اولین برنامه ورزشی تلویزیون کی پخش شد؟

استادیوم در تلویزیون

اولین برنامه های ورزشی صدا و سیما از رادیو کلید خورده؛ از ضرب های زورخانه ای «شیر خدا»، بعد از آن پخش مستقیم رویدادهای ورزشی از رادیو شروع شدو مردم را در مراکزی مثل قهوه خانه ها دور هم جمع کرد. کم کم پخش این برنامه ها از رادیو به تلویزیون سرایت کرد و بعد از انقلاب به شبکه سه رسید. این روزها هم که شبکه ورزش آنتن اختصاصی پخش مستقیم و غیرمستقیم مسابقات و برنامه های رشته های ورزشی مختلف ورزشی است.

۱۳۵۳

اولین نقطه عطف پخش برنامه های ورزشی در رادیو و تلویزیون به بازی های آسیایی سال ۱۹۷۴ تهران برمی گردد. تا پیش از سال ۱۳۵۳، ورزش رادیو و تلویزیون یک مدیر با عنوان رئیس ورزش رادیو و تلویزیون ملی ایران (به ریاست مهندس میلانی نیا) داشت اما از این سال مسئولیت های ورزش رادیو و تلویزیون جدا شد و دو واحد ورزشی، یکی برای رادیو (به مدیریت عطا بهمنش) و دیگری برای تلویزیون شکل گرفت.

۱۳۵۵

واحدهای ورزش در دو شبکه تلویزیون یک و دو به وجود آمد. مدیریت ورزش در شبکه یک برعهده حبیب روشن زاده و در شبکه دو برعهده مانوک خدابخشیان گذاشته شد.

۱۳۵۶

برنامه «ورزش از نگاه ۲» در سال ۱۳۵۶ موفق شد تا عنوان بهترین برنامه تلویزیونی را در میان برنامه های مختلف تلویزیونی از آن خودش کند. نخستین پخش زنده ورزشی از تلویزیون در همین سال اتفاق افتاد که مسابقه تیم های فوتبال ایران و هند بود.

۱۳۵۸

پس از پیروزی انقلاب تولیداتی در حوزه ورزش انجام می شد اما گروهی به نام ورزش در صدا و سیما وجود نداشت. از اواخر سال ۱۳۵۸ گروه ورزش در شبکه یک سیما شکل گرفت. در این سال به همت جواد منفی و مجید وارث و مرحوم وارطان آنتانسیان، گروه ورزش شبکه یک تلویزیون به وجود آمد. نخستین برنامه تولیدی سیما در این وادی هم که «ورزش و مردم» بود.

۱۳۷۲

با گسترش جایگاه ورزش در تلویزیون، از سال ۱۳۷۲ شبکه سوم سیما با محوریت جوان و ورزش تحت مدیریت همزمان شبکه یک سیما آغاز به کار کرد. پس از چند سال شبکه سه مدیریت مستقل پیدا کرد (با مدیریت جعفر صافی) و نقشی محوری در پخش برنامه های ورزشی سازمان را برعهده گرفت. حجم گسترده برنامه های ورزشی تلویزیون و رادیو باعث شد شورایی به نام «هماهنگی ورزش» در صدا و سیما شکل بگیرد.

۱۳۷۸

در سال های میانی دهه ۷۰ نبودن برنامه ای زنده برای فوتبال که علاوه بر پوشش مسابقه های هفته، آدم های درگیر با آن، از فوتبالیست و مربی گرفته تا داور و مدیران عامل باشگاه ها و ... را به چالش بکشد.
کاملا احساس می شد. تولد «نود» پاسخی به همین نیاز بود. برنامه ای صریح و جدی با مخاطبانی میلیونی که هر هفته لیگ برتر ایران را به نقد می کشد و مسائل ریز و درشت آن را مورد بررسی و کارشناسی قرار می دهد.

1386

«دایره طلایی» با اجرای رضا جاودانی تنها برنامه چالشی مربوط به کشتی بود که اوایل چندان موفق نبود اما به مرور و با جا افتادن جاودانی به عنوان مجری، شکل مطلوبتری به خودش گرفت. این برنامه قصد داشت تا با نگاه تحلیلی ورزش اول کشور را نقد کند اما نتوانست مثل «نود» ماندگار شود و چند سال بعد تعطیل شد.

1391

سرانجام شایعه های چند ساله به واقعیت پیوست؛ شبکه تخصصی ورزش به عنوان پنجمین شبکه دیجیتالی سیما فعالیتش را آغاز کرد. شبکه ای که فعالیت آزمایشی اش را از سال 91 و با 6 ساعت برنامه در روز آغاز کرد و آرام آرام به پخش 24 ساعته و انبوهی برنامه تولیدی و پخش زنده رسیده.

حضور این شبکه پر انرژی باعث شد تا میزان پخش زنده فوتبال، در شبکه رقیب (شبکه 3) بیشتر از قبل هم بشود و رقابتی زیرپوستی شکل بگیرد. فرشاد صادقی مدیریت شبکه را به عهده دارد.