موسیقی؛ جا‌مانده از گستره ایران فرهنگی
موسيقي به عنوان يكي از مهم‌ترين اركان فرهنگي هر كشور و ركني جدا ناشدني در برگزاري آيين‌هاي نوروزي در طول چند سال اخير، بيشتر از آنكه نماد و نمودي از تاريخ، فرهنگ و هنر اين مرز و بوم باشد، به مجموعه‌اي از رويدادها تبديل شده كه صرفا براي رفع تكليف، سرگرمي و البته درآمدزايي تدارك ديده مي‌شود.
روزنامه اعتماد - نيوشا مزيدآبادي: جشن نوروز و آغاز سال نو فرصتي مناسب براي ارايه و اشاعه آن چيزي است كه همواره با عنوان فرهنگ ايراني از آن ياد كرده‌ايم؛ فرهنگي كه در چالش‌هاي سياسي- بين‌المللي به ٢٥٠٠ سال پيش نسبت‌اش مي‌دهيم و آن را مايه مباهات و برتري بر ديگران مي‌دانيم اما زمان ابراز و ارايه آن با عدم برنامه‌ريزي مديران معلوم مي‌شود كه اندك شناختي نسبت به آن نداريم. در اين بين موسيقي به عنوان يكي از مهم‌ترين اركان فرهنگي هر كشور و ركني جدا ناشدني در برگزاري آيين‌هاي نوروزي در طول چند سال اخير، بيشتر از آنكه نماد و نمودي از تاريخ، فرهنگ و هنر اين مرز و بوم باشد، به مجموعه‌اي از رويدادها تبديل شده كه صرفا براي رفع تكليف، سرگرمي و البته درآمدزايي تدارك ديده مي‌شود.
عملكرد صدا و سيما در نوروز: از استاد آواز تا استاد پرواز
اگر نگاهي تيزبينانه به برنامه‌هاي نوروزي هر ساله صدا و سيما بيندازيم و آنها را از منظر تاريخي- محتوايي بررسي كنيم به قياس تاسفباري مي‌رسيم كه مرور آن خالي از لطف نيست. محمدرضا شجريان در شب تحويل سال نو ١٣٧٣ با حضور در برنامه ويژه اين سازمان مهمان عليرضا شجاعي‌مهر شد و يكي از تازه‌ترين قطعات آوازي‌اش را در ماهور و چهارگاه اجرا كرد. شجريان در اين برنامه در پاسخ به درخواست مجري براي اجراي آواز به صورت زنده در استوديو، گفت كه شرايط تلويزيون را براي خواندن آواز و همراهي ساز مناسب نمي‌بيند.
او به ضبط نواري با همراهي داريوش پيرنياكان (تار) و همايون شجريان (تنبك) اشاره كرد و در ادامه توضيح داد كه چرا غزل حافظ (ز كوي يار مي‌آيد نسيم باد نوروزي...) را براي آن انتخاب كرده و به چه دليل از دستگاه ماهور و چهارگاه بهره جسته است. در پايان هم با اصرار شجاعي‌مهر، استاد آواز ايران چند بيتي از همين آلبوم را به صورت زنده اجرا كرد و بعد هم قطعه ضبط شده آن پخش شد. مرور اين برنامه بيش از هر چيز روشن مي‌سازد كه محتواي فرهنگي- هنري رسانه‌اي در قد و قامت صدا و سيما در نوروز تا چه اندازه براي مديران آن واجد اهميت بوده است.
اما امسال بعد از گذشت ٢٤ سال از آن برنامه، در نوروز ٩٧ بهنام باني مهمان احسان عليخاني شد و دعاي تحويل سال را به صورت پلي بك، آن هم با اشتباهات مكرر خواند تا ضعف تدبير مديران اين سازمان در تدارك برنامه‌هاي نوروزي را روشن كند و بيش از آنكه بر بار معنوي و فرهنگي لحظه تحويل سال بيفزايد آن را خنده‌دار و مايوس‌كننده جلوه دهد. بر اين تصوير البته بيفزاييد گريه‌هاي مجري و ساير افراد حاضر در برنامه را كه بر پياز داغ اجراي بهنام باني مي‌افزودند! اما اينكه اساسا صدا و سيما براساس چه متر و معياري از سنجش مخاطب، اين خواننده پاپ را كه به پرش‌هاي بلندش در كنسرت‌ها معروف است، براي اجراي دعاي تحويل سال انتخاب كرده، محلِ پرسش است.
آيا تلويزيون به عنوان يك رسانه جمعي به سليقه شبكه‌هاي ماهواره‌اي نزديك شده و در مواجهه با آنها بيش از آنكه كنشگر باشد، منفعل و واكنش‌گرا عمل مي‌كند؟ البته در اين ميان نمي‌توان اتفاق فرخنده حضور عليرضا عصار و اجراي زنده‌اش با ساز پيانو را در يكي از برنامه‌هاي تلويزيوني در همين روزها ناديده گرفت. حضور و طراحي كاراكتر تازه‌اي در برنامه «كلاه قرمزي»كه موقع اجراي موسيقي با ساز، پشت به دوربين مي‌نشست نيز واجد نگاه دقيق، درست، طنازانه و نقادانه عوامل اين برنامه بود. اما در نهايت آنچه در قياس سال‌هاي گذشته در برنامه‌هاي موسيقايي نوروز صدا و سيما به چشم مي‌خورد بيش از آنكه در جهت معرفي و ارتقاي فرهنگ و هنر ايراني باشد، صرفا به برنامه‌هايي براي سرگرم كردن بيشتر مخاطب تعلق داشت.
عملكرد وزارت ارشاد در نوروز: گمشده در پاپ
امسال نزديك به ٥٠ كنسرت پاپ از ٢٧ اسفند ٩٦ تا ١٣ فروردين ٩٧، در يك يا دو سئانس در شهرهايي مثل تهران، رامسر، گرگان، بندرانزلي، بندرعباس، لنگرود، لاهيجان و جزيره‌هاي كيش و قشم روي صحنه رفتند در حالي كه اين آمار در سال گذشته به چيزي حدود ٣٠ اجرا مي‌رسيد. هر چند اين تعداد در قياس با جمعيت جوان كشور و تخمين خانواده‌هايي كه به تعطيلات مي‌روند، اندك است اما پرسش اينجاست براساس كدام نظرسنجي يا پايش آماري وزارت ارشاد و دفتر موسيقي، صرفا سبك پاپ را براي اجراهاي نوروزي انتخاب كرده است؟ آيا عملكرد اين وزارتخانه در امر صدور مجوزهاي نوروزي نيز همسو با صدا و سيما و صرفا در جهت سرگرم كردن مخاطب و رونق بازار موسيقي است؟ به اين ترتيب سرنوشت تقاضاي شهرونداني كه طالب گونه‌هاي ديگر موسيقي هستند چه مي‌شود؟
در روزهاي پاياني سال ١٣٩٦ علي‌اكبر صفي‌پور (مدير بنياد فرهنگي- هنري رودكي) در نشست خبري سالانه اين بنياد اعلام كرد درآمدهاي حاصل از بنياد رودكي به نسبت سال گذشته دو برابر افزايش داشته است اين در حالي است كه برنامه‌هاي برج آزادي در نوروز ٩٧ (كه به همت بنياد رودكي و شهرداري منطقه ٩ برگزار شده بود) به اين عناوين محدود مي‌شود: « اجراي گروه‌هاي بوشهري، خراساني، گيلاني، آذري و نيز اجراي موسيقي به خوانندگي آرمين اقبالي، مهران موسوي، ماهان راسخ، دانيال شهرتي، صادق كشاورز، فرزين و هومن جوادي.» با اندكي جست‌وجو در سابقه هنري افراد نام‌برده به نمونه‌هاي دست‌چندمي از خواننده‌هاي پاپ مي‌رسيم كه حتي در قياس با شبكه‌هاي ماهواره‌اي از سطح كيفي به مراتب پايين‌تري برخوردار هستند و بيش از آنكه معرف فرهنگ موسيقايي ايران باشد، رواج‌دهنده همان سليقه و همان ديدگاه‌اند. يكي با تقليد صدا مردم را سرگرم مي‌كند و ديگري حتي در كارنامه كاري خود يك آلبوم كامل موسيقي ندارد.
اجراي موسيقي بومي سرخپوستان در نوروز باستاني ايران
از سوي ديگر بد نيست به اجراي لئو روخاس (پسر خورشيد) در روزهاي هفتم و هشتم فروردين در برج ميلاد اشاره كرد. هنرمند اهل اكوادور كه با پوشش بوميان سرخپوست، موسيقي‌اي در تلفيق با صداهاي طبيعت اجرا مي‌كند. مردم پايتخت و گردشگراني هم كه اين روزها در تهران به سر مي‌بردند مي‌توانستند بليت اين كنسرت را با بهاي ٩٠ تا ٣٠٠ هزار تومان تهيه و از فرهنگ موسيقايي سرخپوستان در تعطيلات نوروز باستاني ايران بهره‌مند شوند! حالا اينكه اين موسيقي چه ربطي به سنن و آداب و رسوم كشور ما دارد پرسشي است كه بايد در مواجهه با عملكرد وزارتخانه عريض و طويل ارشاد مطرح كرد.
قطع برق؛ شيوه تازه لغو كنسرت در سال ٩٧
لغو كنسرت‌هاي موسيقي نيز در نوروز امسال شكل و شمايل تازه‌اي به خود گرفت. كنسرت محسن شريفيان به همراه گروه «ليان» بوشهر در شهر «كلمه» به دليل قطع برقِ تمام شهر به دستور يكي از مقامات اين شهرستان نيمه كاره ماند و حتي حضور چند هزار نفري مردمي كه براي تماشاي اين كنسرت محلي به استاديوم آمده بودند، نتوانست باعث لغو خواسته آن «مسوول» شود. كيهان كلهر (موسيقيدان و نوازنده كمانچه) در اعتراض به اين مساله در بيانيه‌اي اعلام كرد: «متاسفانه اين اولين‌بار نيست كه اعمال سلايق شخصي كه‌زاده خودسري و ملوك الطوايفي در جاي‌جاي اين مملكت است، صورت پذيرفته و متاسفانه آخرين بار نيز نخواهد بود. اين‌بار جامعه هنرمندان كشور نبايد در مقابل چنين فجايع اسفباري سكوت كند، از آن‌جا كه موسيقيدانان و هنرمندان ايران تشكل مستقل صنفي ندارند كه قاعدتا بايد پيگير چنين مسائلي باشد، نمايندگان استان بوشهر در مجلس و وزير ارشاد و ديگر مسوولان شهر كلمه بايد مستقيما جوابگوي مردم و جامعه هنري كشور باشند. اميدواريم كه اين‌بار مسوولان خاطي شناسايي و مورد بازخواست قرار گيرند نه اينكه طبق معمول تقصير متوجه عوامل خارجي و مظنونين هميشگي شود.»
اما پرسش اينجاست چه نگرشي باعث جلوگيري از برپايي كنسرت گروه ليان (به عنوان يك گروه موسيقي نواحي ايران) و اشاعه و ترويج كنسرت‌هاي پاپ دست‌چندمي و مبتذل مي‌شود؟ آيا لغو كنسرت‌هاي موسيقي كه در چند سال اخير محل اعتراض بسياري از موسيقيدانان بوده در سال ٩٧ وارد فاز تازه‌اي شده است؟ آيا مديران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در امر صدور مجوزها، به جاي آنكه در راستاي اشاعه و ارتقاي فرهنگ مردمي گام بردارند صرفا بر جنبه ارشادي اين هنر تاكيد دارند؟
نوروز امسال سيد عباس صالحي (وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي) در گام تازه‌اي به ديدار شهرام ناظري رفت و پاي صحبت‌هاي اين هنرمند نشست ولي سوال اينجاست كه چرا اين وزارتخانه فكري براي بهره‌مندي از هنرمنداني همچون ناظري در ايام نوروز براي ارتقاي سطح سليقه شنيداري مردم و معرفي فرهنگ و هنر به آنها نمي‌كند؟
عملكرد شهرداري در نوروز: جاي خالي اركسترهاي شهر
معاون خدمات شهري شهرداري تهران، پيش از نوروز در تشريح برنامه‌هاي خود گفت: «در ايام نوروز بلوار كشاورز به پياده راه هنري، فرهنگي و تفريحي تبديل خواهد شد كه مجموعه اقدامات خوبي در آن صورت گرفته و به طور قطع مورد استقبال شهروندان قرار خواهد گرفت.»
اين در حالي است كه رييس كميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي شهر تهران در سال ٩٤ رقم بودجه سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران را ١٥٠ ميليارد تومان عنوان كرد. حتي اگر همين رقم بودجه سال ٩٤ را براي امسال در نظر بگيريم پرسش اينجاست شهرداري تهران براي برگزاري مراسم نوروز باستاني پايتخت چه ميزان از آن هزينه شده است؟
شهرداري تهران علاوه بر اين بودجه كلان، چند اركستر بزرگ نيز راه‌اندازي كرده كه سال‌هاست خبري از اجراي آنها نيست حال آنكه نوروز باستاني مي‌توانست فرصت مناسبي براي اجراي آنها باشد؛ اركستر فيلارمونيك به رهبري نادر مشايخي كه در سال ١٣٩٣ تاسيس شد، اركستر و گروه كر خانه هنرمندان به رهبري محمد سرير كه در شهريور ١٣٩٥ اعلام موجوديت كرد و اركستر شهر تهران به رهبري اسماعيل تهراني كه جاي خالي آنها در ميان اجراهاي نوروزي احساس مي‌شد. پيش از اين نيز الهام فخاري، رييس كميته اجتماعي شوراي شهر تهران به عدم برنامه‌ريزي و اجراي مراسم نوروزي از سوي شهرداري انتقاد كرده و گفته بود: «عدم تشكيل كميته راهبردي، موجبات عدم هماهنگي و انسجام در ميام بخش‌هاي مختلف مجري برگزاري اين آيين در شهرداري تهران شده است. همچنين عدم وجود برنامه مدون در زمان مناسب و نبود دستورالعمل‌هاي لازم از ديگر نتايج عدم تشكيل اين نهاد است.»
شهرداري تهران امسال نيز همان برنامه‌هاي سال گذشته را با اندكي تغيير اجرا كرد كه از جمله آنها مي‌توان به ١٥ ايستگاه نمايش فيلم در شهر اشاره كرد كه دست بر قضا در روزهاي نوروز اين صنعت رونق خود را داشت. مديرعامل خانه هنرمندان، به عنوان يكي از مجموعه‌هاي زيرنظر شهرداري نيز در تشريح برنامه‌هاي اين خانه گفته بود: «شهرداري از روز دوم تا ۱۱ فروردين جشن بهاري با نام «تهران شهر هنر» در خانه هنرمندان ايران برگزار مي‌كند كه در اين برنامه هر يك از انجمن‌هاي تجسمي يك گالري در اختيار دارند. در شب‌هاي نوروز ما يكي از اصلي‌ترين سريال‌هاي نوروز را در پارك خانه هنرمندان به نمايش مي‌گذاريم و همچنين برنامه‌هاي زنده موسيقي فولكلور را همراه با رقص‌هاي محلي در محوطه بيروني خانه هنرمندان به نمايش خواهيم گذاشت.»
در برنامه‌هاي موسيقايي جشن نوروزي «تهران شهر هنر» به اجراي گروه‌هاي «دانوب»، «اكولند» و همنوازي سازهاي گيتار، كاخن و... اشاره شده بود كه هيچ يك از آنها سابقه روشن و دقيقي از اجراي موسيقي در كارنامه كاري خود ندارند. مضاف بر اينكه به نظر مي‌رسد همنوازي سازهاي گيتار و كاخن (كه هيچ ارتباطي با فرهنگ موسيقايي ايران ندارد) در‌راستاي سرگرم كردن مردم تدارك ديده شده بودند و نه در راه معرفي فرهنگ و جشن باستاني نوروز.
موسيقي و نوروز در جغرافياي ايران فرهنگي
وقتي درباره آيين‌ها و جشن‌هاي نوروزي در جغرافياي ايران فرهنگي (اعم از كشورهاي همسايه و غير همسايه) جست‌وجو مي‌كنيم با برنامه‌هاي دقيقي (خصوصا در پايتخت اين كشورها) مواجه مي‌شويم كه علاوه بر اجراي رسوم نوروزي با موسيقي و نمايش و... آن هم در حضور مقام‌هاي رسمي اين كشورها از جمله رييس‌جمهور، نخست وزير و رييس پارلمان همراه است.
اجتماع و گردهمايي عظيم مردمي در اماكن از‌پيش طراحي شده (توسط دولت و شهرداري) و پاسداشت جمعي آيين باستاني نوروز با حفظ تمام شوون (موسيقي، لباس‌هاي سنتي، آيين‌هاي سنتي) از ويژگي‌هاي بارز برپايي اين مراسم در تمام كشورهاي گستره جغرافياي ايران فرهنگي است. همين برنامه‌ريزي‌هاي حساب شده و دقيق است كه هر ساله خيل عظيمي از توريست‌ها را روانه اين كشورها مي‌كند.
موسيقي نوروز در آذربايجان
در باكو (پايتخت آذربايجان) از ٢١ تا ٢٧ مارس مراسم مختلفي براي نوروز برگزار مي‌شود كه دو روز اول آن جشن‌هاي بزرگ و اصلي هستند. هر‌چند در زمان اتحاد جماهير شوروي برگزاري مراسم نوروزي ممنوع بود اما حالا هر‌ساله در ايچري شهر، استيج‌هاي مختلفي تدارك ديده مي‌شود و خواننده‌هاي مختلف آهنگ‌هاي آذربايجاني را اجرا و مردم رقص و پايكوبي مي‌كنند. در بخش قديمي اين شهر هم هنرمندان با لباس‌هاي محلي به اجراي برنامه مي‌پردازند كه در نهايت خيل كثيري از توريست‌ها را به سمت خود مي‌كشاند.
موسيقي نوروز در تاجيكستان
نوروز امسال در شهر پنجيكت تاجيكستان مجتمعي فرهنگي در مساحت بيش از ٣٠٠٠ متر‌مربع شامل تالاري به بزرگي بيش از ٤٠٠ صندلي، كتابخانه، سينما و... افتتاح شد. امام علي رحمان (رييس‌جمهور تاجيكستان) ٨ فروردين ضمن افتتاح اين مجموعه فرهنگي
(كه ٢٠٠ هزار دلار براي ساخت آن هزينه شده است) از مجسمه لايق شيرعلي- شاعر معروف و فقيد اين كشور- پرده برداشت.
موسيقي نوروز در ازبكستان
مردم ازبكستان نيز علاوه بر زنده نگه داشتن مناسك معمول نوروزي، هر سال با حضور در «باغ ملي» آيين نوروز را به صورت جمعي جشن مي‌گيرند. در اين مراسم ستارگان موسيقي ازبك و هنرمندان اين كشور به همراه مقام‌هاي دولتي كنار يكديگر جمع مي‌شوند و به اجراي برنامه‌هاي زنده مي‌پردازند. اجراي ساز و آواز و رقص در خيابان‌هاي بزرگ شهر تا دورافتاده‌ترين روستاها از برنامه‌هاي نوروزي مردم ازبكستان است.
ايران؛ داعيه‌دار اما بي‌برنامه
«ايران» به عنوان داعيه‌دار فرهنگ باستاني نوروز نه‌تنها هيچ برنامه مدون و روشني براي برپايي اين آيين در سطح كلان فرهنگي ندارد؛ بلكه در امر حفظ و اشاعه هنر موسيقي نيز همشأن اين روزها گامي برنداشته است. چنان كه پيش‌تر اشاره شد برنامه‌هاي موسيقايي اين روزها، تنها به اجراهاي محيطي چند گروه، آن هم بي‌نام‌و نشان و بي‌كيفيت محدود شد و صحنه‌هاي رسمي كشور نيز قافيه را به برگزاركنندگان كنسرت‌هاي پاپ واگذار كردند. گروه‌ها و خوانندگاني كه در سراسر سال روي صحنه مي‌روند و جز سرگرم كردن مخاطبان هدف ديگري ندارند. اما پرسش اينجاست كه چرا مجموعه‌هاي زيرنظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي (از جمله تالار وحدت، تالار رودكي و برج آزادي) براي ١٣ روز تعطيلات نوروزي، هيچ برنامه فرهنگي مدون و درخوري ندارند؟ سه تن از نوازندگان اركستر ملي ايران براي اجرا در مراسم عيد پاك در روز هشتم فروردين به راونا ايتاليا دعوت شدند در حالي كه در روزهاي نوروز هيچ خبري از حضور اركسترهاي تهران، نوازندگان و موسيقيدانان با كيفيت كشور نبود. آيا وقت آن نيست كه ساز نوازندگان اركستر ملي و اركستر سمفونيك تهران در نوروز كوك شود؟
مضاف بر اين، پرسش اينجاست كه ايجاد گذرگاه‌‌هاي نوروز در برج ميلاد، بلوار كشاورز و... مي‌تواند پاسخگوي نياز فرهنگي مردم در اين روزها باشد؟ سهم مردم مناطق چندگانه تهران (از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب) تنها به همين گذرگاه‌ها محدود مي‌شود؟
آيا قرار است سهم مخاطب ايراني از برنامه‌هاي نوروزي صدا و سيما به پخش چند‌باره فيلم‌هاي سينمايي، تماشاي يك سريال براي پنجمين سال متوالي و يك برنامه عروسكي محدود شود؟ پرسش اينجاست اگر سريال «پايتخت» و برنامه «كلاه قرمزي» را در ايام نوروز از صدا و سيما بگيريم چه چيز باقي مي‌ماند؟
نظر کاربران
اينكه اساسا صدا و سيما براساس چه متر و معياري از سنجش مخاطب، اين خواننده پاپ را كه به پرش‌هاي بلندش در كنسرت‌ها معروف است، براي اجراي دعاي تحويل سال انتخاب كرده، محلِ پرسش است.
یکی از این متر و معیارها خود شما و البته مردم اند که از کنسرت های امثال بانی استقبال گسترده می کنند
شما خودتون با تمام توان سعی در غربی کردن ایران دارید ،چقدر تو همین برترین ها از واژ گان انگلیسی و.. استفاده می کنید ؟
شما به سهم خودتون وظایف تون رو انجام بدید ،تا بقیه هم یاد بگیرن !
ایرانی ها شدن مردمان پرحرف بی عمل ،فقط همدیگه رو نصیحت می کنند اما همه ش منتظرند بقیه اول شروع کنند.