کارگردان‌های معترض سینمای ایران

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: بازخوانی اعتراض های نمادین کارگردان ها؛ از کیسه پر از نگاتیو ابراهیم حاتمی کیا و آتش سهیلی بر کارت خانه سینما تا انصراف عوامل «خفه گی» از فجر و...

همان طور که می دانید، احمد نجفی نخستین سینماگری نیست که اعتراضش نمود بیرونی داشته. پیش از گل گرفتن در شورای صنفی توسط او، شاهد حرکت های اعتراضی متنوعی بوده ایم. ابراهیم حاتمی کیا برای دادخواهی نگاتیوهای سانسورشده «موج مرده» را پیش روی اصحاب رسانه قرار داد. سعید سهیلی وقتی دید خانه سینما در ماجرای قاچاق «گشت ۲» او را تنها گذاشته، کارت کانون تهیه کنندگان را به آتش کشید.

حرکت علی ملاقلی پور هم همچنان در ذهن مانده. او برای اعتراض به شرایط اکران «قندون جهیزیه» وسط مسابقه فوتبال پرید و به اصطلاح جیمی جامپ کرد. چند اعتراض دیگر هم در خاطرمان هست. با این حال این چند مورد بیش از دیگران توی چشم بوده و مورد توجه قرار گرفته اند. نکته جالب این که شیوه های نشان دادن اعتراض توسط سینماگران، متنوع است و هیچ بعید نیست به زودی شاهد مدل های دیگر باشیم! ظاهر کار دیگر از اعتراض و فریاد کلامی گذشته است.

ابراهیم حاتمی کیا؛ نگاتیوهای موجه مرده

ماجرا چه بود؟ پیش تر نوشته ایم که «موج مرده» چه مسیری طی کرد و چطور از بند حاشیه نجات پیدا کرد. ابراهیم حاتمی کیا فیلمش را برای نمایش در جشنواره فجر آماده می کرد اما همزمان با شروع جشنواره شایعه های توقیف فیلم آن هم توسط نهاد تولیدکننده، یعنی بنیاد روایت به گوش رسید. روز اکران فیلم، در حالی که سالن انتظار سینما استقلال مملو از جمعیت بود و اهالی رسانه در حال ورود به سالن برای تماشای فیلم بودند، اعلام شده که فیلم «موج مرده» بنا به درخواست تهیه کننده از جشنواره حذف شد.
نوع اعتراض: حاتمی کیا هم با یک کیسه پر از نگاتیو که در دست داشت، وارد سالن سینما استقلال شد و در پشت میزی که برای برگزاری نشست های مطبوعاتی در نظر گرفته شده بود نشست و بلافاصله از داخل کیسه، نگاتیوهای فیلمش را درآورد و روی میز چید و گفت این ها همه موارد صلاحی فیلم من است که بنیاد روایت دستور به حذف آنها داده است. او در این نشست تندترین انتقادها را به نظامیان فعال در سینما کرد. مدتی بعد احمدرضا درویش حق رایت «موج مرده» را خرید.

سعید سهیلی؛ آتش بر کارت خانه سینما

ماجرا چه بود؟ بعد از توقیف «گشت ارشاد» سعید سهیلی خیلی ها را نواخت و بارها تاکید کرد جوابشان را خواهم داد. نتیجه این که او پا پس نکشید و دنباله فیلم را ساخت. «گشت ۲» فروش بالایی هم داشته و در رتبه دوم جدول فروش سال ایستاده است. در روزهای پایانی اکران، نسخه غیرقانونی «گشت ۲» در اینترنت بارگذاری شد و همین زمینه اعتراض سهیلی را فراهم آورد.

نوع اعتراض: سعید سهیلی انتظار داشت خانه سینما و صنوف سینمایی از او حمایت کنند که نکردند. او نیز به نشانه اعتراض، کارت خانه سینما و کانون کارگردانان را در مقابل دوربین یک برنامه اینترنتی آتش زد. این اتفاق با واکنش های متفاوتی رو به رو شد. پیش از همه کانون کارگردانان در بیانیه ای عمل سهیلی را شنیع خواند و اعلام کرد تا عذرخواهی رسمی، عضویت او در این کانون به حالت تعلیق درخواهدآمد. مصطفی کیایی نامه نوشت که فیلم ما هم قاچاق شده بود اما چنین رفتار محیرالعقولی نداشتیم. در مقابل سید ضیاء هاشمی نامه ای خطاب به کانون کارگردانان نوشت و واکنش آن ها به اعتراض سهیلی را زیر سوال برد.

علی ملاقلی پور؛ جیمی جامپ

ماجرا چه بود؟ اعتراض علی ملاقلی پور بعد از مجموعه اتفاقاتی که برای فیلمش «قندون جهیزیه» رخ داد، شکل گرفت. او فیلمی ساخته بود که اتفاقات پشت پرده سینما را می گفت و به نوعی شرح حال خودش بود. فیلم ابتدا در جشنواره فجر رد شد که بعدها یکی از اعضای هیات انتخاب مصاحبه کرد و گفت در حق فیلم اجحاف شده. نام ملاقلی پور ابتدا با پوشش لباس تبلیغاتی فیلمش و پخش کردن تراکت آن در کوچه و خیابان و بین ماشین ها سر زبان ها افتاد. این روحیه حضور در میدان و مبارزه برای دیده شدن بیشتر فیلمش از زمانی که خبر کاهش تعداد سینماهای نمایش دهنده فیلم و واگذاری سالن ها به فیلم مجیدی مطرح شد وجه دیگری به خودش گرفت.

نوع اعتراض: علی ملاقلی پور برای نشان دادن اعتراض نسبت به کاهش سینماهای نمایش دهنده فیلمش، با لباسی که منقش به پوستر «قندون جهیزیه» بود وسط میدان مسابقه فوتبال ستارگان جهان و ستارگان ایران دوید تا با این حرکت اعتراضی بتواند سالن هایش را پس بگیرد. جیمی جامپ علی ملاقلی پور تا مدت ها سوژه رسانه ها و محافل خبری بود.

منیژه حکمت؛ تیپ مشکی!

ماجرا چه بود؟ ۱۱ سال بعد از «سه زن» منیژه حکمت سومین فیلم سینمایی اش را ساخت و برای نخستین بار آن را روانه جشنواره فجر کرد. «جاده قدیم» در روز اول جشنواره سی و ششم برای اهالی رسانه به نمایش درآمد اما این نشست خالی از حاشیه نبود.

نوع اعتراض: حکمت و عوامل فیلم با لباس مشکی وارد سینمای اصحاب رسانه شدند و تازه در طول برپایی جلسه نقد و بررسی فیلم بود که همه متوجه دلیل آن شدند. حکمت نسبت به اختصاص بلیت های سینماهای مردمی به نهادها و ارگان ها معترض بود و از حضور در جشنواره اظهار پشیمانی کرد. مشکی پوش شدن عوامل «جاده قدیم» ذهن را به سوی مراسم گلدن گلوب می برد که اتفاقا چند روز پیش از جشنواره فجر برگزار شده بود و اکثر بازیگران در اعتراض به فساد جنسی هالیوود مشکی پوش شده بودند. اتفاقا در لا به لای سوال ها، یکی از خبرنگاران از احتمال نسبت این تصمیم با آنچه در گلدن گلوب گذشته پرسید. حکمت اما این طور جواب داد: «اجازه بدهید، روند این اتفاق در ادامه اکران مشخص خواهدشد. شاید ما هم برای شما سورپرایزی داشته باشیم.»

کمال تبریزی؛ در مقام نریتور

ماجرا چه بود؟ معروف است که کمال تبریزی از اعتراض و نشان دادن واکنش به شرایط فیلمسازی ابایی ندارد. او سال 93 با «طعم شیرین خیال» در جشنواره حاضر بود و پیش از نمایش فیلم در سینمای اصحاب رسانه کلید اعتراض ها را زد. او در جمع خبرنگاران گفت، فیلمش مشمول ممیزی شده است: «مسئولان جشنواره به من اصرار کردند که دو جمله مهم را از این فیلم حذف کنم، یکی در صحنه ای که دانشجو از استادش درباره انرژی هسته ای سوال می کند که من هم از روی اجبار به جای آن انرژی شیمیایی گذاشتم. نکته دیگر زمانی است که شخصیت های فیلم در مورد یک فرد زندانی صحبت می کنند و یکی می پرسد که فلانی زندانی سیاسی بوده و در جواب می شنود که ما اصلا زندانی سیاسی نداریم، ما به جای آن «چک برگشتی داشته» گذاشتیم.»

نوع اعتراض: کمال تبریزی در انتهای سالن همایش های برج میلاد نشست و همزمان با دیالوگ های جایگزین، با فریاد دیالوگ اصلی را عنوان کرد. این حرکت بازتاب رسانه ای گسترده ای داشت و خیلی ها متوجه اصل دیالوگ و چرایی اعتراض تبریزی شدند.

مسعود ده نمکی؛ فریاد سر سیمرغ

ماجرا چه بود؟ مسعود ده نمکی همان طور که پیش تر نوشته ایم، زبان تند و تیزی دارد. برای همین غالب گفت و گوهای او پرتیتر می شود و هر بار می توان رد یک طعنه و کنایه اعتراض را پیدا کرد. ده نمکی بعد از سال ها فعالیت ژورنالیستی که از قضا آنجا هم کارهای پرسر و صدایی می کرد، سراغ مستندسازی رفت. فیلم های او یعنی «کدام استقلال، کدام پرسپولیس» و «فقر و فحشا» هم خالی از بحث و نظر نبودند. او با چنین سابقه ای وارد سینمای داستانی شد و سال ۸۵ «اخراجی ها ۱» را ساخت. فیلم در سینماهای مردمی جشنواره بیست و ششم فجر مورد استقبال فراوان قرار گرفت.

نوع اعتراض: «اخراجی ها» سیمرغ مردمی گرفت اما در رشته های دیگر موفق به کسب جایزه نشد. زنده یاد حبیب الله کاسه ساز که برای دریافت سیمرغ روی سن رفته بود، از ده نمکی خواست که او جایزه را بگیرد. ده نمکی هم پشت تریبون ایستاد و هیات داوران را به خاطر نادیده گرفتن فیلمش نواخت و با فریاد گفت، نه مرغ می خواهم نه سیمرغ.

عوامل خفه گی؛ انصراف از داوری فجر

ماجرا چه بود؟ در تاریخ جشنواره فیلم فجر، دوره سی و پنجم یک استنثا است. وجه تمایز آن به حجم بالای حاشیه بر می گردد که بلافاصله بعد از اعلام نامزدها کلید خورد. داوران متهم شدند که از سر عافیت طلبی سهم «ماجرای نیمروز» ناچیز است و احتمالا جایزه نخواهدگرفت (که البته گرفت!) از آن سو منیر قیدی عقیده داشت فیلمش باید در رشته های بیشتری نامزد می شد و نه او برای دریافت سیمرغ بهترین فیلم اول به اختتامیه آمد، نه ثریا قاسمی که برنده سیمرغ مکمل شد. قیدی انصراف داد و دو نفر از عوامل «خفه گی» نیز به داوری معترض بودند و اعتقاد داشتند حق فیلم نادیده گرفته شده است.

نوع اعتراض: مسعود سلامی، مدیر فیلمبرداری و محسن نصراللهی، طراح صحنه فیلم «خفه گی» که به ترتیب برای فیلم های «گشت ۲» و «بدون تاریخ، بدون امضاء» نامزد دریافت سیمرغ بودند، از ادامه داوری انصراف دادند. آن ها در نامه ای به دبیر نوشتند در حق عوامل «خفه گی» جفا شده. فریدون جیرانی هم طی نامه ای از آن ها تشکر کرد و گفت به یاد ندارم در جشنواره فجر کسی از داوری انصراف داده باشد.

محمد شیروانی؛ حراج فیلم ها

ماجرا چه بود؟ محمد شیروانی از چهره های موفق در عرصه مستند و فیلم های کوتاه است. او دو فیلم بلند سینمایی به نام «ناف» و «لرزاننده چربی» هم ساخته است که هیچ کدام موفق به اکران داخلی نشده اند.

نوع اعتراض: سال ۹۴، شیروانی که از اکران فیلم هایش ناامید شده بود، تصمیم گرفت آن ها را در سایت شخصی خود نمایش دهد. شیروانی ابتدا متنی نوشت و از انگیزه اش پرده برداشت: «من با این بی عدالتی اعتراض دارم و همه ۱۸ فیلم سینمایی و غیرسینمایی خودم اعم از توقیفی و آزاد که در طول ۱۸ سال گذشته از انتشار در کشورم محروم بودند را از شب چهارشنبه ۲۰ خرداد ۹۴ روی وب سایت شخصی ام منتشر می کنم.

فیلمی که دانلود می کنید تا به حال منتشر نشده است در صورتی که دیگری از دانلود اختصاصی شما استفاده کند، دست د رجبی مولف اثر کرده. این وجدان ماست که همواره همراه ماست نه صاحب اثر.» بعد هم اعلام کرد به مدت پنج روز هر روز از ساعت ۱۱ صبح تا شش بعد از ظهر مقابل سینما آزادی پاسخگوی مخاطبان فیلم هایش خواهدبود. طولی نکشید که سایت شیروانی فیلتر شد و همچنان هم فیلتر است.

علی احمدزاده؛ بارگذاری فیلم

ماجرا چه بود؟ علی احمدزاده سال ۹۲ «مهمونی کامی» را ساخت و تصمیم داشت آن را در جشنواره سی و دوم فجر نمایش دهد اما خیلی زود با سدی به نام ممیزی و نیز نداشتن پروانه ساخت مواجه شد. «مهمونی کامی» وقتی در ایران اجازه نمایش نگرفت سر از جشنواره های خارجی درآورد. احمدزاده در کنار اکران، تلاشش را برای رفع مشکل فیلم در داخل انجام می داد تا این که فروردین سال ۹۳ خبر آمد، قرار است فیلم در شبکه نمایش خانگی توزیع شود. حتی از شرکت تصویرگستر پاسارگاد به عنوان موسسه توزیع کننده فیلم نام برده شد. خیلی زود اما چند رسانه اعتراض شان را به این فیلم رسانه ای کردند. بعد از ان دیگر خبری از توزیع نسخه ویدئویی فیلم نشد.

نوع اعتراض: علی احمدزاده سه سال پس از آن که موفق به دریافت پروانه نمایش «مهمونی کامی» نشد، تصمیم گرفت آن را در چند قسمت ۱۰ دقیقه ای در اینترنت بارگذاری کند اما خیلی زود لینک های فیلم حذف شدند. مدتی بعد اما لینک اصلی فیلم در چند سایت قرار داده شد و این گونه فیلم اول احمدزاده دیده شد.