نسیم مرعشی از راز‌های پرفروش شدن داستان‌هایش می‌گوید

هفته نامه همشهری شش و هفت - مصطفی قوانلو قاجار: نسیم مرعشی نوشتن را به طور حرفه ای در مجله همشهری جوان آغاز کرد و سپس به صورت جدی تر در همشهری داستان نوشت اما در مورد او می توان گفت در داستان نویسی یک شبه ره صد ساله را طی کرد. نخستین رمانش با نام «پاییز فصل آخر سال است» با استقبال مخاطبان همراه شد و رمان جدیدش «هرس» نیز جزو پرفروش ترین رمان ها قرار دارد.

کم پیش می آید که نویسنده ای با نخستین رمانش مشهور شود. طبعا رویای هر نویسنده ای است که رمان و داستانش توسط طیف وسیعی از خوانندگان مورد اقبال قرار گیرد. نویسندگان برای چنین مسیری حاضرند سال ها صبر بکنند تا شناخته شوند و کم کم جایی در میان مخاطبان پیدا کنند اما این که نخستین رمان شما پرفروش شود، کمی عجیب و تا حدودی در فضای کتابخوانی ایران از محالات است.

با نسیم مرعشی درباره این اتفاق حرف زدیم و این که او از راز توجه مخاطبان به آثارش بگوید، رازی که بسیاری از مخاطبان دوست دارند آنها را بدانند. در دورترین نقاط ایران بسیاری در رویای نوشتن، نویسندگی و داستان نویسی به سر می برند. رویای جذابی است اما آیا تحقق آن نیاز به فرمول یا روش خاصی دارد؟ نسیم مرعشی از راز های موفقیتش برای ما می گوید.

بدون شک برای هر داستان نویسی رویایی خواهد بود که نخستین اثرش پرفروش شود. رمان «پاییز فصل آخر سال است» شما از همان ابتدا مورد توجه قرار گرفت و هم اکنون به چاپ ۲۲ رسیده... این موفقیت را مرهون چه عواملی می دانید؟

- سوال شما یک مقدار عجیب است. به دلیل این که همه نویسندگان و ناشران تلاش کرده اند که به این سوال جواب بدهند اما این سوال جواب واضحی ندارد. بخش زیادی از این موفقیت شانسی است، بخشی از عوامل کنار هم قرار می گیرند که ممکن است همان شرایط برای کتاب دیگری اتفاق بیفتد اما لزوما آن کتاب پرفروش نشود. به طور مثال، رفع توقیف انتشارات چشمه با انتشار رمانم همزمان شد و این روی فروش کتاب تاثیر داشت. در حقیقت مردم منتظر کتاب های نشر چشمه بودند و این رمان هم به اقبال مخاطبان روبرو شد. ضمن این کتاب در سال ۹۰ منتشر شد و اتفاقات سال ۸۸ بن مایه کتاب را شکل می داد و چیزهایی که از مخاطبان و دوستان شنیدم این است که با رمان و شخصیت های آن احساس نزدیکی کرده اند. در حقیقت مجموعه ای از عوامل شکل گرفت که نه به توانایی نویسندگی من ربط دارد و نه به یک عامل مشخص.

موقعی که رمان را تحویل ناشر دادید فکر نمی کردید که به چنین موفقیتی برسد؟

- نه!

به جایزه جلال آل احمد و عنوان تامل برانگیز کتاب «پاییز فصل آخر سال است» اشاره نکردید!

- به جایزه جلال آل احمد اشاره نکردم، چون وقتی سرنوشت کتاب های دیگری را که برنده جایزه جلال شدند دیدم، متوجه شدم که دریافت جایزه تاثیر چندانی در فروش کتاب نداشته است. البته عوامل دیگری به نظرم تاثیرگذارند؛ به طور مثال مهراوه شریفی نیا کتابم را در صفحه اینستاگرامش معرفی کرد و کتاب یک چاپ فروخت. ایشان دو میلیون نفر عضو دارند و اگر از این دو میلیون، هزار نفر کتاب را بخرند، یک چاپ کتاب به فروش می رود.

البته چیزی هم که به عنوان پرفروش از آن یاد می کنیم آمار خنده داری است، به طور مثال دومین رمانم «هرس» به چاپ هشتم رسیده است یعنی هشت هزار نسخه از کتاب نویسنده ای که رمان اولش پرفروش بوده، فروخته شده است. به عبارت دیگر یعنی از آمار جمعیت 80 میلیونی ایرانی از هر 10 هزار نفر یک نفر رمانم را خریده اند. پرفروش عملا پرفروش نیست؛ یک متوسط رو به پایین است.

در حقیقت ما پرفروش را در جامعه ایران بررسی می کنیم. در جامعه ای که ممکن است یک داستان نویس یا رمان نویس کتاب مشهور، کتابش از چاپ چهارم و پنجم فراتر نرود و یک داستان نویس جوان حتی همان چاپ اول رمانش هم به فروش نرود و به اصطلاح؛ روی دست ناشر باد کند. در مقایسه با بسیاری از رمان ها و داستان های فارسی که با تیراژ پانصد نسخه حتی به چاپ دوم نمی رسند، رمان شما متمایز قلمداد می شود. طبیعی است که آمار فروش کتاب با جوامع توسعه یافته و حتی در حال توسعه مانند ترکیه، اصلا قابل قیاس نیست. اما بسیاری دوست دارند بدانند که شما چه راهی را رفتید که در این مسیر به موفقیت رسیدید؟

- به تعداد نویسندگان راه برای رسیدن به موفقیت وجود دارد. پزشکی مسیرش این است که شما کنکور بدهید و بروید دانشگاه و پزشکی بخوانید اما نوشتن اینطور نیست. نوشتن یک کار شخصی است که آدم ها خودشان انجام می دهند. برخی از کودکی شروع به نوشتن می کنند و برخی از پیری شروع به رمان نوشتن می کنند. بنابراین هیچ قانونی برای موفقیت یا عدم موفقیت وجود ندارد.

شما از چه زمانی نوشتن را شروع کردید؟

- از سال 1386 در «همشهری جوان».

از آن زمان هر شب چقدر می نوشتید؟

- در آن زمان نوشته هایم ژورنالیستی بود و داستان نمی نوشتم. داستان نویسی را از سال 1389 آغاز کردم. اولش برایم جدی نبود. همینطوری داستان می نوشتم و هدف خاصی نداشتم.

کلاس داستان نویسی رفتید؟

- نه! جزوه ای در اینترنت (این سو و آن سوی متن) از آقای عباس معروفی پیدا کردم و آن را خوانم. یک تمرین داخل جزوه بود، یعنی باید یک داستان می نوشتیم. داستان را نوشتم و برای آقای معروفی فرستادم و فکر نمی کردم که ایشان آن را بخواند اما آن را خواند و از داستانم تعریف کرد و این تعریف، بسیار در زندگی ام موثر بود. انگیزه ام بیشتر شد. در کارگاه رمان حسین سناپور شرکت کردم و سپس به کارگاه رمان نویسی محمد حسن شهسواری رفتم.

و این باعث شد که روزنامه نگاری را کنار بگذارید و رمان نویس شوید، درست است؟

- نه! مهندسی مکانیک در دانشگاه خواندم اما نمی خواستم در این رشته کار کنم. روزنامه نگاری برایم کار و شغل بود. بنابراین تا زمانی که از گونه های دیگر نوشتن نتوانستم پول در بیاورم آن را ادامه دادم. هم اکنون هم ژورنالیسم ادبی را دوست دارم. هیچ وقت روزنامه نگاری را کنار نگذاشتم و نخواهم گذاشت. احساس می کنم نزدیک ترین کار به داستان نویسی، روزنامه نگاری است. می دانید چه اتفاقی پس از یک تعریف می افتد؟ کلا اعتماد به نفسم کم است. انگار که نمی خواهید به خودتان بگویید می توانم این کار را بکنم. داستانی که برای آقای معروفی فرستادم تقریبا نخستین داستانم بود. ایمیلش دو خط بیشتر نبود. نوشته بود چه داستان قشنگی نوشتی، نوشتن را جدی بگیر!

شور و شوقی که از این نوشته به من دست داد باعث شد تا انگیزه پیدا کنم و خودم را باور کنم. اینطور نبود که از بچگی آرزوی نویسندگی داشته باشم. همینطور قدم به قدم نزدیک شدم به چیزی که اکنون هستم. کارگاه رمان هم بسیار تاثیرگذار بود و من را به سمت رمان نویسی هل داد اما باز هم تاکید می کنم که این روشی نیست که بتوان آن را توصیه کرد و اینکه لزوما برای کس دیگری این روش جواب دهد. تنها روشی که می دانم برای موفقیت در نویسندگی موثر است، کتاب خواندن و زیاد نوشتن است. هر چه بیشتر بخوانیم و بنویسیم می توانیم موفق شویم.

روزی چند صفحه رمان می نوشتید؟

- میانگین که بگیرم روزی 100 کلمه رمان می نوشتم؛ حدود یک پاراگراف نسبتا کوتاه.

می دانید چرا این سوال ها را می پرسم؟ چون ما نویسندگان بسیار مستعدی در اقصی نقاط ایران داریم. آنها شیفته نوشتن هستند. دوست دارند که رمان نویس و داستان نویس شوند. در بسیاری از شهرها ما حتی یک کتابفروشی درست و حسابی نداریم اما این گونه افراد از طریق اینترنت دنبال کتاب ها می گردند و آنها را می خوانند. آنها حتی به کتاب های روز هم دسترسی ندارند دیگر چه برسد به کارگاه های داستان نویسی که شما رفتید. به نظر شما این افراد چگونه می توانند رویای نوشتن را دنبال کنند؟

- نویسندگی یک مرحله لذت بخشی دارد که شما برای خودتان می نویسید و بسیار جذاب است اما نویسندگی مرحله دیگری هم دارد که شما باید خودتان را در معرض قضاوت دیگران قرار دهید. در حقیقت وقتی نویسنده می شوید که بتوانید کاری را چاپ کنید تا دیگران بخوانند و نظر بدهند. هر کسی می تواند برای خودش یک آزمایشگاه کوچک درست کند. این کار سختی است اما شدنی است. کسی که می خواهد بنویسید باید متن خود را به بقیه بدهد تا آنها بخوانند، مثلا اگر داستانی دو صفحه ای نوشته بدهد مادرش، خواهرش، برادرش، دخترخاله اش یا هر کسی که در اطرافش هست، آن را بخواند. این در معرض قرار دادن چند فایله دارد که مهم ترین اش این است که آدم ها یاد می گیرند که چگونه با نقد دیگران مواجه شوند و یاد می گیرند که چگونه پس از انتقادات متن را اصلاح کنند و آن را بهتر بنویسند. این که مثلا اگر کسی بگوید فلان جای داستانت بد بود، بتواند تحلیل کند که چرا بد بود و راهکار بهتر کردنش چیست؟ آیا تعابیرش مشکل داشت؟ نثرش دچار اشکال بود؟ و ...

برخی می گویند اطرافیان ممکن است فقط تعریف و تمجید کنند و نتوانند داستان ما را نقد کنند.

- حتما باید اطرافیانی را پیدا کرد که انتقاد کنند. در واقع باید از آنها خواست که نوشته ما را نقد کنند.

رمان «پاییز فصل آخر سال» را چگونه نوشتید و چقدر برای نوشتن آن زمان گذاشتید؟

- روزها سر کار می رفتم و صبح تا ظهر کار موظفم را انجام می دادم و ظهر تا شب رمان می نوشتم.

یعنی روزی پنج تا شش ساعت می نوشتید؟

- بله! و خیلی وقت ها بیشتر و روزهایی هم اصلا نمی نوشتم. البته این پنج، شش ساعت که می گویم به هیچ عنوان به معنی نوشتن مداوم نیست. در حقیقت می نشستم، فکر می کردم، می نوشتم و خط می زدم. شما به طور مثال می توانید یک روز بنشینید و همه 700 کلمه ای را که روز قبل نوشتید، حذف کنید. در واقع با داستانم کلنجار می رفتم. هیچ وقت بیشتر از 700 کلمه در بهترین حالت ننوشتم. البته این تجربه شخصی من است و بسیاری از نویسندگان این کار را نمی کنند؛ به طور مثال برخی هستند که می نشینند و روزی 15 ساعت کار می کنند و دو ماهه رمان شان را تمام می کنند و دو سال برای بازنویسی رمان وقت می گذارند اما من مثلا دو سال برای نوشتن رمانم وقت می گذارم و هر بار متن قبلی را که نوشتم بازنویسی می کنم. بازنویسی رمان «هرس» سه ماه بیشتر طول نکشید.

به رمان بعدی تان فکر کرده اید یا می توانید به ما بگویید موضوعش نماز چه قرار است؟

- راستش هنوز به رمان سومم فکر نکرده ام اما سلیقه ام این است که فضایش شبیه دو رمان قبلی نشود.

به آخرین رمان شما بپردازیم. رمان «هرس» این روزها مورد توجه علاقه مندان قرار گرفته است. بسیاری فضای این رمان را کاملا متفاوت از فضای رمان قبلی شما می دانند، چگونه به این فضا رسیدید؟

- فضای هر رمانی را یا شما باید تجربه یا در مورد آن تحقیق کرده باشید. ماجراها را می توان تخیل کرد اما باید به فضای آن تسلط داشت. خودم زندگی در اهواز را در دهه 70 تجربه کرده ام اما باقی فضای تخیلی است.

با توجه به رمان «هرس» به نظر می رسد اهواز برای شما یک دغدغه جدی بوده است. مردمی که سال ها درگیر جنگ هشت ساله بوده اند و سپس با آوارگی و مسائل اقتصادی دوران پس از جنگ دست و پنجه نرم کرده اند. به نظر شما چقدر نوشتن درباره مردمی که در این خطه زندگی می کنند جای کار دارد؟

- دوست داشتم در مورد آدم هایی بنویسم که هیچ کس در مورد آنها نشنیده است. در مورد مردمی صحبت می کنیم که هشت سال با احتمال مرگ، احتمال از دست دادن عزیزان شان و احتمال ویرانی دست و پنجه نرم کردند. شما نگاه کنید که یک شب در تهران زلزله آمد چه وضعی در خیابان ها اتفاق افتاد و مردم نمی توانستند آن شب بخوابند. حالا این را با وضعیت مردم خوزستان مقایسه کنید که هشت سال به صورت مداوم با چنین وضعی روبرو بوده اند و هر آن احتمال داشت که بمب روی سرشان بریزد. یادم است که روزی چند بار به پناهگاه می رفتیم. هنگامی که جنگ تمام شد، برای بقیه مردم ایران واقعا جنگ تمام شد اما برای خوزستان هنوز جنگ تمام نشده بود. هنوز خرمشهر پس از این همه سال ساخته نشده. ما پس از 30 سال هنوز ساختمان گلوله خورده در این شهر می بینیم و بودن ساختمان گلوله خورده در شرایط فعلی هیچ توجیهی ندارد. مردم خرمشهر و آبادان هیچ وقت به این شهر برنگشتند. درصد بسیار کمی خرمشهری قبل از جنگ هستند و بیشترشان پس از جنگ از شهرهای اطراف به آنجا آمدند. آنهایی که از جنگ آواره شدند به شاهین شهر، کرج و تهران و بقیه شهرها مهاجرت کردند و دیگر بازنگشتند. از خانواده خودم مثال بزنم؛ ما اصالتا خوزستانی هستیم. مادرم در خرمشهر و پدرم در شوشتر بزرگ شده و همه خاله ها و عموهایم خوزستانی هستند ولی من از این خانواده بزرگم فقط یک عمو و دو بچه اش را دارم که در اهواز ساکن است و بقیه از این استان مهاجرت کرده اند. بگذارید برای تان مثالی بزنم؛ نخل پدیده عجیبی در خوزستان است. اگر کسی نخل را قطع بکند باید دیه بدهد و یک روز لباس مشکی می پوشند. واحد شمارش نخل، نفر است. ارزش و احترام و فرهنگی که برای نخل وجود دارد با یک انسان برابری می کند. سدسازی های بی رویه در اطراف این شهر باعث شده که زمین ها شور شده و کل نخلستان ها از بین بروند. بنابراین دیگر در اطراف اهواز نخلستان نمی بینید. خوزستان همیشه به خاطر نخل ها سبز بود اما شما الان به اهواز بروید فقط خاک می بینید. این دردآور است.

این روزها چاپ رمان شما مصادف شده با شدت گرفتن گرد و غبار در استان خوزستان و به ویژه شهر اهواز. انگار که جنگ برای آنها همچنان ادامه دارد و قرار نیست این سرزمین روی آرامش ببیند.

- دخترعموهایم در اهواز بچه کوچک دارند و هر روز که برایم عکس می فرستند به این فکر می کنم که آنها چگونه زندگی می کنند، چگونه نفس می کشند و چگونه مدرسه می روند. زمانی که اهواز بودم سالی یکی، دو بار طوفان خاک می آمد و بیرون نمی رفتیم اما این روزها طوفان خاک نیست، به جای آن ریزگرد است. خیلی دردناک و غم انگیز است و هیچ کس به فکر نیست.

پس نوشتن رمان «هرس»، بیشتر نوعی ادای دین به مردم خوزستان است؟

- نوشتن کار سختی است و سعی می کنم با نوشتن، دردهای خودم را تسکین بدهم. رمان «هرس» واکنشم به جنگ است. زمانی که می نوشتم جنگ سوریه شدید بود. جنگ چیز بدی است و هیچ چیز خوبی پشت سرش نیست. موضوع رمان «هرس» درباره جنگ است و این که جنگل نسل به نسل آدم ها را نابود می کند.

کمی می خواهم درباره عادت های کتابخوانی شما سوال کنم. هم اکنون چه کتابی کنار میز یا تختخواب تان است؟

- چند کتاب را همیشه با هم می خوانم. یک کتاب داستانی و یک کتاب غیر داستانی همیشه کنار تختخوابم هست؛ به طور مثال الان «بدو خرگوش جان اپدایک» به اضافه «الفبای خانواده گینزبرگ» را می خوانم. یک کتاب هم چند روز پیش تمام کردم به نام «فرار از اردوگاه چهارده» که بسیار جذاب بود. کنار اینها همیشه کمی متن های کهن به عنوان آموزش می خوانم؛ به طور مثال دوباره خواندن گلستان سعدی را شروع کرده ام. داستان صوتی هم زیاد گوش می دهم. همیشه در اتومبیل و حین آشپزی و گردگیری داستان صوتی گوش می دهم. این به من کمک کرده تا داستان هایی را که قبلا خواندم دوباره بخوانم. رمان های کلاسیک را که خواندن شان طولانی و سخت است به این شیوه می خوانم. یک دوره کتاب های کلاسیک را به روش صوتی بازخوانی کردم. هم اکنون دارم «خوشه های خشم» جان اشتاین بک را گوش می دهم. پادکست هم گوش می دهم.

ساعت مطالعه تان چه زمانی است؟

- کتاب خواندن در زمان خواب یک عادت خانوادگی است؛ چون مادر و پدرم قبل از خواب، کتاب می خواندند، کم کم این کار به شکل عادت برایم درآمد و انگار که اگر قبل از خواب کتاب نخوانم خوابم نمی برد. البته زمان ویژه ای ندارد. اگر کارم را زودتر تمام کنم، زودتر کتاب خواندن شروع می شود. به هر حال حتی خیلی خوابم بیاید، شده یک صفحه کتاب خواندم و چشمانم خسته شده، خوابیم. بیشتر البته خواندن را به خودم جایزه می دهم. یعنی می گویم اگر کارت را تمام کردی، می توانی یکی، دو ساعت مطالعه کنی. البته برای خواندن متن های سنگین زمان مشخصی دارم؛ یعنی هنگامی که بیدار می شوم تا 12 یکم ظهر مطالعه می کنم. البته کتاب هایی هم دارم که آنها را در سفر همراه خودم می برم.

در سفر با خودتان دستگاه کتابخوان می برید؟

- بله! در سفرهای طولانی، چون کتاب سنگین است و نمی توانم چند کتاب با خودم ببرم، بنابراین همیشه روی کیندل کتاب می خوانم.

چه چیزی در انتخاب کتاب برای تان اثرگذار است؛ توصیه های دوستان، شبکه های اجتماعی یا از کتابفروش می پرسید.

- کسانی هستند که می دانم سلیقه شان شبیه خودم است و اگر آنها کتابی را توصیه کنند، حتما می خوانم. الان خیلی پیش نمی آید که به کتابفروشی بروم و به آنها بگویم کتابی را به من معرفی کنید. در گذشته این کار را می کردم. خیلی وقت ها هم آموزشی کتاب می خوانم؛ به طور مثال اگر بخواهم در مورد موضوعی بنویسم، کتاب های آن را می خوانم.

جالب ترین چیزی که اخیرا در یک کتاب یاد گرفته اید، چه بوده است؟

- عجیب ترین چیزی که در کتاب «فرار از اردوگاه چهارده» دیدم این بود که چقدر تربیت در زندگی آدم ها نقش مهمی دارد. در این کتاب کودکانی که در اردوگاه کار اجباری بوده اند با ارزش هایی متفاوت از ما بزرگ شده بودند؛ به طور مثال برای این قبیل کودکان خبرچینی یک کار مثبت و خوب و مهر و محبت پدر و مادر یک ضد ارزش تلقی می شود. در حقیقت خوب و بد ذاتی نیست و بیشتر اکتسابی است.

اگر بخواهید به یک شخصیت جذاب داستانی که دوستش دارید اشاره بکنید، آن شخصیت چه کسی و در کدام رمان است؟

- سال ها پیش کتابی از استاندال به نام «سرخ و سیاه» خوانم. این کتاب کاراکتری به اسم ژولین داشت که به او کرم کتاب می گفتند. این کاراکتر را دوست داشتم.

از کتاب های خاطره انگیز دوران کودکی تان چیزی در یادتان مانده؟

- متاسفانه در اهواز مثل تهران برای کتاب کودک دست مان باز نبود و راستش را بخواهید کتاب کودک زیاد نخوانده ام اما یک بار مجله کیهان بچه ها در یکی از شماره هایش کتابی از مجموعه کتاب های رامونا، به اسم «رامونا و پدرش» منتشر کرد که در خاطرم مانده، عاشق این رمان بودم و سعی می کردم هر کاری را که رامونا با پدرش انجام می دهد، من هم انجام بدهم.

اهل سفر هم هستید؟ کجای ایران را برای سفر پیشنهاد می کنید؟

- به طور کلی جنوب ایران را برای مسافرت پیشنهاد می کنم. سعی می کنم سالی یک بار به قشم و هنگام سفر کنم.