فیلم‌هایی که باید در جشنواره فجر دید

روزنامه شهروند - دریا فرج‌پور: همیشه چند هفته مانده به آغاز جشنواره فیلم فجر بازار شایعات و گمانه‌زنی‌های گوناگون درباره اسامی افراد و فیلم‌های شرکت‌کننده در این رخداد مهم سینمایی کشور داغ می‌شود. این اتفاق البته سال‌های دورتر بسیار شایع‌تر و فراگیرتر بود. فستیوال فجر در آن روزگاران به‌عنوان ویترین سینمای ‌سال آینده اکران حکم مرجعی را داشت برای اهالی و دوستداران سینما تا ترکیب فیلم‌های اکران‌ سال آینده سینمای ایران را یک‌ماه‌واندی پیش از آغاز ‌سال جدید به تماشا بنشینند.

آن‌روزها ترکیب فیلم‌ها و فیلمسازان شرکت‌کننده در هر دوره از جشنواره چنان کنجکاوی‌‌برانگیز بود که رسانه‌ها از مدت‌ها قبل از آغاز جشنواره صفحات زیادی را به حدس و گمان‌ها و تحلیل اخبار و اطلاعات به‌دست‌آمده از مراجع رسمی درباره فیلم‌ها و فیلمسازان اختصاص می‌دادند. امروز اما بیش از یک دهه است جشنواره فیلم فجر خاصیت ویترین‌گونگی خود را از دست داده است.

دیگر این روزها شرکت در جشنواره تنها راه اکران یک فیلم در‌ سال پیش‌رو نیست. اما باوجود این کسادی آشکار جشنواره، باز هم جشنواره فجر چنان جایگاه و قدر و قیمتی میان سینمادوستان دارد که با اشتیاق فهرست فیلم‌ها و حاضران و غایبان این رخداد معظم را انتظار کشیده و حدس‌وگمان‌های‌شان را در این‌باره با هم در میان بگذارند. چیزی مثل صف‌های همیشگی جشنواره فجر که با اینکه سال‌هاست دیگر آن ازدحام و شروشور صف‌های دهه ٦٠ و ٧٠ را ندارد، اما باز هم بحث‌هایی که میان همان تماشاگران معدود نیز دربرمی‌گیرد، رنگ‌وبوی آن سال‌ها را دارد...

در نگاهی از این زاویه به‌نظر می‌رسد جشنواره امسال، جشنواره‌ای کم‌بهره از نام‌های بزرگ باشد. با اینکه سال‌هاست نسل فیلمسازان کنجکاوی‌برانگیز سینمای ایران تغییر کرده و به قولی سال‌هاست که بزرگان قدیمی این سینما در حد و اندازه نام‌شان کار نکرده و جور آنها را سینماگران جوان تازه از گرد راه رسیده کشیده‌اند، اما هنوز هم جذابیت حضور بزرگان سنتی سینمای ایران چنان هست که همگان منتظر اعلام اسامی و آثار باشند تا بدانند آیا فیلمسازان محبوب سال‌های جوانی آنان در جشنواره امسال هستند یا نه.

در نگاهی گذرا به اسامی فیلم‌های انتخاب‌شده جشنواره امسال به‌نظر می‌رسد جشنواره امسال از این حیث جشنواره‌ای ناامید‌کننده باشد. این البته رخدادی معمول در تمام جشنواره‌های چهار- پنج‌سال اخیر است و البته در تمام این سال‌ها نیز پدیده‌هایی پیدا شده‌اند که بتوانند در غیاب بخش اعظمی از بزرگان این سینما بار جذابیت جشنواره را بر دوش کشیده و تنور فستیوال را گرم و روشن نگه دارند. باید دید امسال در غیاب داریوش مهرجویی، ابراهیم حاتمی‌کیا، اصغر فرهادی، بهمن فرمان‌آرا، رخشان بنی‌اعتماد، ابوالحسن داودی، تهمینه میلانی و شماری دیگر از نام‌های بزرگ سینما چه پدیده‌هایی خود را نشان خواهند داد...

مطلبی که در پی می‌آید نگاهی دارد به شماری از نام‌های بزرگی که بودن‌شان در جشنواره می‌تواند آن را گرم‌تر و حداقل پرخبرتر کند. با اینکه به قول دوستی باید فیلم‌های خوب هر ‌سال را در میان آثار فیلم اولی و دومی‌ها جست‌وجو کرد اما هنوز هم این نام‌ها هستند که پیش از آغاز جشنواره تنور آن را گرم می‌کنند تا روزی که پدیده‌ای بیاید و نگاه‌ها را متوجه خود کند...

قاتل اهلی مسعود کیمیایی

مسعود کیمیایی تاکنون، پیش از جدیدترین فیلمش قاتل اهلی، ٢٨ فیلم ساخته که البته دو فیلم از این میان فیلم‌های نیمه‌بلند بوده‌اند. با این اوصاف خود این فیلمساز و البته دوستداران آثار او حضور این سینماگر بزرگ را در جشنواره فجر به‌کرات تجربه کرده‌اند اما نکته‌ای که در این بین وجود دارد این است که انگار حضور کیمیایی در جشنواره فجر عادی نمی‌شود. او چه در زمان‌هایی که بهترین فیلم‌هایش را به جشنواره داده و چه سال‌هایی که آثار ضعیف‌ترش در فستیوال فجر به نمایش درآمده‌اند، همیشه در میان عوامل و عناصر رونق‌دهنده جشنواره جایگاه مهمی داشته و به‌نظر می‌رسد امسال هم در این قاعده استثنایی نباشد...

مسعود کیمیایی در صحبت درباره جدیدترین فیلمش گفته که «قاتل اهلی» هیچ شباهتی به آثار تاکنون ساخته‌شده‌اش ندارد. درواقع می‌توان گفت که کیمیایی به دوستدارانش این کد را داده که باید انتظار تماشای تصویری تازه از کیمیایی را داشته باشیم. این نکته البته در عین امیدبخش‌بودن، ترساننده نیز است. فراموش نکرده‌ایم که تاکنون هر زمان که کیمیایی درباره ساخت فیلمی متفاوت با کلیت آثارش سخن گفته، آثاری را روانه پرده کرده که دوستدارانش را راضی نکرده‌ است. «سربازهای جمعه»، «محاکمه در خیابان» و «متروپل» در سال‌های اخیر از زبان سازنده‌شان فیلم‌های متفاوتی قلمداد شده‌اند و تقریبا همه مخاطبان کیمیایی در این واقعیت که این سه فیلم از ناموفق‌ترین آثار این سینماگر بزرگ و بارها امتحان پس داده است، تردید ندارند. پس همین ابتدا باید دعا کنیم تفاوت موجود میان «قاتل اهلی» با دیگر ساخته‌های کیمیایی از جنس تفاوت‌های سه فیلمی نباشد که دوست و دشمن را ناامید کردند...

«قاتل اهلی» بسان دیگر آثار سازنده‌اش درامی اجتماعی است؛ درامی اجتماعی که در تهران امروز می‌گذرد و قرار است واقع‌گرایانه، اجتماع این دوران را از نگاه مولفش روایت کند. «قاتل اهلی» که داستان زندگی حاج آقا دکتر جلال سروش با بازی پرویز پرستویی را روایت می‌کند و به گفته کیمیایی فیلم پرهزینه‌ای هم نیست، در سال‌های اخیر نخستین و تنها فیلم کیمیایی است که تهیه‌کننده دیگری پشت کار حضور داشته. درواقع بعد از فیلم سربازهای جمعه که هدایت فیلم آن را تهیه کرده بود، بقیه آثار کیمیایی را در این سال‌ها خودش تهیه کرده، بنابراین شنیده‌شدن نام منصور لشگری‌قوچانی که پیش از این «خط ویژه» و «عصر یخبندان» را با مصطفی کیایی و «کوچه بی‌نام» و «هفت ماهگی» را با ‌هاتف علیمردانی کار کرده در نوع خودش کنجکاوی‌برانگیز به‌نظر می‌رسد.

فیلم در اسامی بازیگران نیز تفاوت عمده‌ای را با دیگر آثار فیلمساز در ١٢- ١٠‌سال اخیر نشان می‌دهد. یادمان نرفته که از «اعتراض» به بعد نقش اصلی تمام فیلم‌های استاد را پسرش پولاد ایفا کرده و حالا شنیدن این خبر که نقش اصلی این فیلم را پرویز پرستویی در نخستین همکاری‌اش با کیمیایی برعهده دارد، «قاتل اهلی» را از این جنبه نیز جذاب می‌کند. درواقع از روزی که پولاد که حضورش فصل مشترک چند فیلم اخیر کیمیایی بوده در صفحه شخصی‌اش نوشت متاسفانه نمی‌توانم در فیلم تازه پدرم بازی کنم، چون قراردادی با یک پروژه بسته‌‌ام که مانع این همکاری دیرینه شده و برخلاف میل باطنی‌ام در «قاتل اهلی» بازی نمی‌کنم؛ «قاتل اهلی» این کنجکاوی را ایجاد کرد که ماحصل همکاری یکی از تحسین‌شده‌ترین بازیگران بعد از انقلاب با کارگردانی که همیشه بهترین بازی‌ها را از بازیگرانش گرفته، چه خواهد بود...

حضور فرشاد محمدی به‌عنوان مدیر فیلمبرداری دیگر تفاوت این فیلم با فیلم‌های قبلی کیمیایی است. فیلم‌های کیمیایی تا «متروپل» توسط علیرضا زرین‌دست و گاه‌ کلاری گرفته می‌شدند و تورج منصوری پیش از فرشاد محمدی تنها موردی بود که در سال‌های اخیر کیمیایی به فیلمبردار دیگری اعتماد کرده بود. حالا با این اوصاف باید دید اعتماد کیمیایی به این فیلمبردار جوان‌تر آیا برایش راضی‌کننده بوده یا او دوباره به همکاری با فیلمبرداران شناخته‌شده قدیمی باز خواهد گشت؟ به‌جز پرویز پرستویی؛ پگاه آهنگرانی، امیر جدیدی، پرویز پورحسینی، لعیا زنگنه، حمیدرضا آذرنگ، امیرحسین رستمی، حمیدرضا افشار، رضا رشیدپور، اکبر معززی، سعید پیردوست، شراره دولت‌آبادی و ثریا قاسمی دیگر بازیگران «قاتل اهلی» هستند.

برای دیدن اینکه آیا کیمیایی توانسته به دوران موفقش بازگشته و فیلمی به همان اندازه راضی‌کننده حاصل آورد یا نه؛ تنها باید بیست و چند روز دیگر صبر کنیم، البته اگر «قاتل اهلی» به جشنواره برسد. اگر همه‌چیز دست خود مسعود کیمیایی بود، او که به‌عنوان یکی از حرفه‌ای‌ترین فیلمسازان این مرزوبوم شناخته می‌شود، قطعا فیلم را به جشنواره می‌رساند. اما حرف و حدیث‌هایی که درباره اختلافات کیمیایی و منصور لشگری‌قوچانی شنیده می‌شود -و باوجود معرفی فیلم در بین آثار پذیرفته‌شده، هنوز هم ظاهرا میان این دو اختلاف وجود دارد- موضوع را اندکی پیش‌بینی‌ناپذیر کرده است. به‌هرحال چاره‌ای نیست جز صبر و انتظار که چه خواهد شد...

سوفی و دیوانه مهدی کرم‌پور

جدیدترین ساخته مهدی کرم‌پور بعد از فیلم پر سروصدای «پل چوبی» -که نتوانست انتظارات ایجادشده را پاسخی درخور دهد- درام عاشقانه‌ای است با بازی امیر جعفری، محمدرضا شریفی‌نیا، سیامک صفری، الهه حصاری و سعید پورصمیمی که توسط کرم‌پور و مهدی سجاده‌چی نوشته شده است. «صوفی و دیوانه» که گفته می‌شود درون‌مایه‌ای فلسفی دارد، به این دلیل از آثار کنجکاوی‌برانگیز امسال به شمار می‌آید که مهدی کرم‌پور آن را ساخته.

این سینماگر که معمولا پیش‌تولید و تولیدی پرخبر و پرسروصدا دارد، با اینکه زمان نمایش فیلم‌هایش معمولا توقعات را برآورده نمی‌کند، اما به همان دلیل همواره جزو کارگردانان جذاب برای مطبوعات به شمار می‌آید. «صوفی و دیوانه» نیز از این قاعده مستثنی نیست. کرم‌پور تاکنون فیلم‌های «تولدی دیگر»، «چه کسی امیر را کشت»، «تهران: سیم آخر» و «پل چوبی» را ساخته و فیلم چه کسی امیر را کشت یکی از متفاوت‌ترین و بهترین فیلم‌های این سال‌ها محسوب می‌شود...

رگ خواب حمید نعمت‌الله

سال‌هاست که نعمت‌الله را به‌عنوان سینماگری می‌شناسیم که آثارش نه‌تنها ارزش دیدن که ارزش دنبال‌کردن دارند. فیلم‌هایی اجتماعی که البته متفاوت از جریان غالب آثار اجتماعی سینمای ایران هستند و چه از نظر داستان‌پردازی و چه شخصیت‌های داستانی آثار رنگ‌وبوی شخصی سازنده‌شان را دارند. «بوتیک»، «بی‌پولی» و «آرایش» غلیظ با تفاوت‌هایی که با جریان سینمای اجتماعی ایران و نیز میان خودشان نشان می‌دهند، پیش‌بینی‌ناپذیربودن حرکت نعمت‌الله در ساخته بعدی‌اش را بیشتر مورد تأکید قرار می‌دهند.

از این نگاه «رگ خواب» نیز یکی از آثار کنجکاوی‌برانگیز امسال است. فیلمی با داستانی زنانه که نقش اصلی‌اش را لیلا حاتمی همیشه در اوج بازی کرده؛ بازیگری که یک همکاری پرثمر با نعمت‌الله را نیز در فیلم بی‌پولی در کارنامه‌اش دارد. شنیده‌ها حاکی از این است که «رگ خواب» ملودرامی تلخ و گزنده شده و اینکه شایعات از محبوبیت فیلم میان هیأت انتخاب فیلم‌های جشنواره خبر می‌دهند، یعنی که تلخی فیلم ناامید‌کننده نیست؛ به عبارت بهتر آن رنگ‌وبوی نعمت‌اللهی را در این فیلم نیز می‌توان ردیابی کرد. به‌هرحال می‌دانیم که سیاست دوره‌های اخیر جشنواره پروبال دادن به فیلم‌های امیدبخش بوده است..

علاوه بر لیلا حاتمی، کوروش تهامی و حمیدرضا آذرنگ دیگر بازیگران این فیلم هستند که معصومه بیات فیلمنامه‌اش را نوشته و خود نعمت‌الله تهیه‌کننده است. «رگ خواب» ابتدا با نام «مینا»، پروانه ساخت گرفته بود.

یک روز به‌خصوص همایون اسعدیان

با اینکه «طلا و مس» و «بوسیدن روی ماه» در سال‌های اخیر همایون اسعدیان را به‌عنوان فیلمساز محبوب سیاسیون به اصطلاح فرهنگ‌دوست معرفی کرده‌اند اما این فیلمساز کارکشته طیف متنوعی از آثار گوناگون را در کارنامه‌اش دارد. «نیش»، «شب روباه»، «مردآفتابی» و... نشان از این دارند که اسعدیان از تجربه‌های تازه هراسی ندارد؛ بنابراین حالا که شنیده شده «یک روز به‌خصوص» در مقایسه با فیلم‌های اخیر همایون اسعدیان فیلم متفاوتی است، بر کنجکاوی مخاطب برای دیدن این فیلم بیشتر دامن زده می‌شود...

«یک روز به‌خصوص» درباره جوانی است که باید برای نجات جان خواهرش دست به انتخابی خاص بزند. این فیلم که گفته می‌شود در یک بیمارستان فیلمبرداری شده از بازی بازیگرانی چون مصطفی زمانی، پریناز ایزدیار، فرهاد اصلانی و محسن کیایی بهره‌مند است. کسانی که بخش‌هایی از فیلم را دیده‌اند ایفای نقش زمانی و اصلانی را در این فیلم مورد اشاره قرار داده و تحسین می‌کنند. به‌هرحال اسعدیان نشان داده که چه در زمینه بازی گرفتن از بازیگران و چه در روایت داستان‌های متفاوت انسانی با ضرباهنگ کند تبحری خاص دارد و این خود به تنهایی می‌تواند کنجکاوی برای دیدن جدیدترین ساخته این کارگردان را در جشنواره امسال فجر افزایش دهد...

فراری علیرضا داودنژاد

سال‌هاست که دیگر خبری از داودنژاد در جشنواره فیلم فجر نیست. او که زمانی با فیلم‌هایی چون «نیاز»، «مصایب شیرین» و چندین و چند فیلم دیگر چشم و چراغ جشنواره بود، اکنون سال‌هاست سرش را به ساخت آثار تجربی متفاوت روغن مار گرم کرده و به این دلیل شنیده‌شدن نام داودنژاد به‌عنوان یکی از کارگردانانی که فیلمش موردپسند هیأت انتخاب قرار گرفته، خوشحال‌کننده است...

«فراری» بازگشت داودنژاد به جریان اصلی سینماست. فیلمی قصه‌گو و مخاطب‌محور که طبق شنیده‌ها خوش‌ساخت و جذاب از کار درآمده است. اگر شنیده‌ها درباره «فراری» درست باشد باید گفت که پس از سال‌ها علیرضا داودنژاد دوباره نگاه‌ها را در جشنواره امسال متوجه خودش خواهد کرد. اتفاقی که هم برای داودنژاد و هم برای کلیت سینمای ایران اتفاق دلپذیری است...

زیر سقف دودی پوران درخشنده

پوران درخشنده پیش از فیلم هیس... سینماگری کنجکاو ‌برانگیز نبود. یکی بود در میان ده‌ها کارگردانی که انگار در دهه ٦٠ مانده بودند. اما آن فیلم نگاه‌ها را تغییر داد. به این دلیل هم هست که «زیر سقف دودی» که گفته می‌شود درباره طلاق عاطفی در خانواده‌هاست تا این حد انتظارات را باعث شده است. «زیر سقف دودی» که از بازی فرهاد اصلانی در نقش اصلی بهره‌مند است، ظاهرا به سیاق بیشتر فیلم‌های درخشنده ملودرامی اجتماعی است.

همین هم انتظارات از این فیلم را بیشتر افزایش می‌دهد. درخشنده تاکنون نشان داده ملودرام‌ساز قابلی در حد و اندازه سینمای ایران است و هر زمان بدون ادا و اطوارهای هنرمندانه خواسته یک ملودرام موثر بسازد، موفق شده است. با این دید باید «زیر سقف دودی» را در جشنواره دید تا ببینیم «هیس...» یک اتفاق بوده یا این‌که درخشنده واقعا وارد یک دوره دیگر و یک سطح بالاتر در کارنامه‌اش شده است...

خفگی فریدون جیرانی

بعد از فیلم جنجالی «من مادر هستم» و فیلم «خواب‌زده‌ها» که انتظارات را برآورده نکرد، شنیده می‌شود فریدون جیرانی با «خفگی» دوباره بازگشته به روزهای اوجش. «خفگی» که مثل اغلب فیلم‌های جیرانی ملودرامی با مایه‌های جنایی است، با گروه بازیگران کنجکاوی‌برانگیز و سناریویی جنایی که جیرانی نشان داده علاقه و تبحر خاصی به کار در آن حیطه دارد، می‌تواند یکی از گرم‌ترین روزهای جشنواره را رقم بزند.

در «خفگی» که فیلمنامه‌اش را خود جیرانی نوشته، نوید محمدزاده، الناز شاکردوست، غلامحسین لطفی، ماهایا پطروسیان و پولاد کیمیایی ایفای نقش کرده‌اند و فیلم می‌تواند یکی از بهترین آثار این نویسنده و کارگردان محبوب باشد. شنیده‌ها نیز خبر از این اتفاق می‌دهند و گفته می‌شود دوستداران ملودرام‌های اجتماعی در روز نمایش «خفگی» در جشنواره راضی از سالن خارج خواهند شد...

نگار رامبد جوان

رامبد جوان اصولا آدمی غیرقابل پیش‌بینی است. این خصیصه در کارنامه سینمایی او نیز کاملا هویداست. با اینکه رامبد جوان در سینما جایگاهی هم‌قدرواندازه کارنامه تلویزیونی‌اش ندارد اما به‌نظر می‌رسید بعد از موفقیت «پسر آدم دختر حوا» و «ورود آقایان ممنوع» برای حفظ جایگاه تازه‌یافته‌اش در سینما همان راه را ادامه داده و به ساخت کمدی دست بزند.

اما آنگونه که شنیده‌شده، فضای چهارمین فیلم این بازیگر و کارگردان محبوب ربطی به فیلم‌های قبلی‌اش ندارد و «نگار» فیلمی معمایی- جنایی است. «نگار» را جواد فرحانی تهیه کرده و خود رامبد جوان و نگار جواهریان نقش‌های اصلی آن را ایفا کرده‌اند... «نگار» از همان زمان تولید فیلمی پرسروصدا بود که البته بیشتر جاروجنجال ایجادشده پیرامون این فیلم زندگی شخصی جوان را هدف گرفته بود. با تمام این اوصاف «نگار» طبق شنیده‌ها فیلمی خوب و دلنشین شده و در انتخاب آن برای جشنواره، اجماع کاملی میان هیأت انتخاب وجود داشته است.

گشت ارشاد ٢ سعید سهیلی

جدیدترین ساخته سعید سهیلی آشکارا یک فیلم جشنواره‌ای نیست. این البته روند غالب فیلمسازی سعید سهیلی در دوره جدید فعالیت‌هایش بوده و به نظر هم نمی‌رسد به این زودی‌ها دستخوش تغییر شود. درواقع سهیلی که زمانی فیلم‌های تندوتیز و اغلب خوش‌ساختش به دلیل عدم استقبال مخاطب پایانی خوش نمی‌یافتند، در دوره جدید فعالیت‌های سینمایی‌اش با ساخت «چارچنگولی»، «گشت ارشاد» و «کلاشینکف» نشان داد تغییری اساسی در نوع نگاهش به سینما به‌وجود آمده و فروش میلیاردی فیلم‌ها هم نشان داد او الحق در این زمینه نیز کارش را خوب بلد است...

«گشت‌ارشاد ٢» قرار است ادامه ماجراهای سه جوان گشت‌ارشاد باشد؛ چند‌سال بعد از ماجراهای فیلم اصلی و نیز بعد از بلاهایی که به‌خاطر ساخت این فیلم بر سر سهیلی آمد و کمترین آسیبش پایین کشیدن فیلمی بود که توانسته بود در مدت دو هفته حدود یک‌ونیم‌میلیارد تومان بفروشد. گروه بازیگران فیلم همان تیم گروه قبلی متشکل از حمید فرخ‌نژاد، پولاد کیمیایی و ساعد سهیلی هستند و سناریو را نیز مهدی محمدنژادیان به همراه خود سعید سهیلی نوشته‌اند. چنین به نظر می‌رسد که این فیلم ادامه‌ای باشد بر فروش‌های میلیاردی آثار سهیلی و البته جنجال‌های دنباله‌داری که این فیلم‌ها باعث می‌شوند. شاید هم این جنجال‌ها از جشنواره کلید بخورند؛ باید منتظر ماند و دید...