بهتر است کسی برای جشنواره فیلم نسازد!

تماشا: حرف های جمعه شب علی معلم در برنامه «هفت» به عنوان یکی از اعضای هیئت انتخاب جشنواره فیلم فجر، حرف های مهمی بود. یکجور شفاف سازی برای سینماگرانی که فیلمشان برای حضور در بخش مسابقه انتخاب نشد.

معلم در بخشی از حرف هایش به گزینش آثار بر اساس ژانر، جغرافیا و محتوا اشاره کرد. همین باعث شد سوالاتی برای ما به وجود آید که با علی معلم مطرح کردیم. در ادامه پاسخ های این سینماگر را می خوانید:

شما در حرف هایتان در برنامه هفت گفتید فیلم ها را برای حضور در جشنواره از چند منظر بررسی کرده اید و یک بخش بررسی محتوایی بوده است. منظورتان از اینکه عنوان کردید، بعضی به خاطر مسائل محتوایی به جشنواره راه پیدا نکرده اند، چیست؟

- اول این را باید بگویم که در بعضی از خبرگزاری ها حرف های من اشتباه عنوان شده است. من مشخصا درباره محتوا صحبت نکردم. من معتقدم فیلم باید به تمام معنا پارامترهای سینما را رعایت کند. فیلم هایی بودند که به نظر خیلی پیام های ارزشی داشتند ولی اصلا به مقام «فیلم» نمی رسیدند و در حد یک پیام ساده، اعلامیه، خبر و از این دست چیزها بودند و به خاطر همین هم رد شدند. از نظر من محتوا چیزی جز بیان یک داستان و تم در قالب سینمایی نیست و نمی تواند ارزشی مجزا داشته باشد. من در آن برنامه به این اشاره کردم که باید به تنوع آثار توجه شود. اینکه الزاما همه فیلم ها در یک فضا نگذرد. ما در فضاهای گوناگونی زندگی می کنیم و فضاهای متنوع مان باید در این فیلم ها وجود داشته باشد. دو مورد دیگر این است که فیلم باید از نظر ژانری هم متفاوت باشد.

اینکه هیئت انتخاب بخواهد این گوناگونی به جهت جغرافیایی و ژانر را در میان انتخاب هایش لحاظ کند، اتفاق خوبی است اما از آنجایی که ساخت ملودرام های آپارتمانی در میان کارگردانان در این چند سال اخیر اپیدمی شده باید این پارامترهایی که مد نظرتان بود را زودتر عنوان می کردید، چون دبیر جشنواره ۷ ماه است که انتخاب شده و طبیعتا فجر اتفاق مهمی است و خیلی از کارگردانان دوست دارند فیلمشان در این فستیوال نمایش داده شود.

- این نباید برای فیلمسازی لحاظ شود. اگر کسی می خواهد برای جشنواره فیلم بسازد به نظرم بهتر است نسازد. یکی از مشکلات سینمای ایران همین است. من اصلا اصرار دوستان را برای حضور در جشنواره نمی فهمم و فکر می کنم اگر جشنواره ای نبود کلا سینمایی هم وجود نداشت. چه از لحاظ دولتی که فیلم هایی سفارشی ساخته می شوند و فقط می توانند برای جشنواره نمایش داده شوند.

چون هیچ مخاطبی حاضر نیست بعدا پول بدهد و برود این فیلم ها را ببیند و چه فیلم های شخصی که از عدم گوناگونی جغرافیایی و ژانر رنج می برد و انگار فقط برای چند نفر ساخته می شود. البته این را هم بگویم که الزامی وجود ندارد، فیلمسازی که هیچ شناختی بر جغرافیای خاصی ندارد به سراغ تنوع جغرافیایی برود. بنابراین اگر فیلم های شهری ساخته شود اشکالی ندارد. همانطور که اگر فیلمی درباره مسائل زن و شوهری ساخته شود، اشکالی ندارد.

در این باره فیلم آقای حجازی مصداق پیدا می کند که یک فیلم آپارتمانی موفق است یا فیلم پرویز شهبازی که یک فیلم شهری موفق است اما نظریه من برای انتخاب این است که در سپهر جشنواره باید گوناگونی لحاظ شود و فیلم ها تک بعدی نباشند. بنده در انتخاب هایم به این موضوع توجه داشتم. دوستان دیگر هم حتما باید برای خودشان ضوابطی داشته باشند.

آقای معلم سرنوشت خیلی از فیلمسازان با نمایش فیلمشان در فجر مشخص می شودو این موضوع که شما می گویید که تارانتینو و اسپیلبرگ هیچ وقت به پذیرفته نشدن در جشنواره ها اعتراضی نمی کنند به خاطر این است که آنها دردسری برای اکران فیلمشان نمی بینند اما اینجا فیلم ها بعد از نمایش شان در فجر با هزار مانع دیگر مواجه می شوند و چندین بار پروانه نمایش شان هم لغو می شود.

- این بحث دیگری است که به من مربوط نمی شود.

از این جهت می پرسم که با نبودن و انتخاب نکردن یکی از فیلم های مهم توسط هیئت انتخاب، ممکن است سرنوشت یک فیلم عوض شود.

- در اینکه اوضاع سینما نابسامان است، شکی نیست. می بینیم که ۹۶ فیلم ساخته شده اما معلوم نیست آنها را برای کجا ساخته اند؟ چون در سینمای ایران ۴۵ فیلم بیشتر نمی تواند نمایش داده شود. اینها دیگر مسائلی است که به مدیریت سینما برمی گردد و به نظرم پر از اشکال است اما اینکه جشنواره محل اصلی فیلمسازی شودف کار غلطی است.

فیلمسازی که در دنیا منوط به جشنواره نیست. فیلمسازی فرآیند ارتباط با مخاطب است؛ حالا چه مخاطب گسترده چه مخاطب است؛ حالا چه مخاطب گسترده چه مخاطب برگزیده. اینکه جشنواره فیلم فجر ایستگاه سینمای ایران شود، کار غلطی است. زمانی فجر ایستگاه سینما بود و ۷۰ تا فیلم در آن می ریختند و تکلیف فروش این فیلم ها هم همانجا مشخص می شد. این غلط است. جشن ما که اسکار و گلدن گلوب نیست. همین جشن «حافظ» را که ما برگزار می کنیم اساسا به فیلم های اکران شده می پردازد اما فستیوالی که درون انجام می شود نباید محل تصمیم گیری برای کل سینما باشد. فیلم که نباید برای ۱۰ روز جشنواره ساخته شود!

فیلم های خیلی مهمی در سینمای ایران هستندن که در جشنواره نمایش داده نشدند اما مورد توجه واقع شدند، مثل همین شوکرانی که من تهیه کردم. «شوکران» فیلم بسیار مهمتری است از فیلم هایی که در دهه خودش ساخته شده، آیا مثلا اگر در جشنواره فجر بود بالاتر می رفت؟ نه به نظرم وجهه اش پایین می آمد! یا «ازدواج به سبک ایرانی» در جشنواره فجر با اینکه هیئت انتخاب آن را پذیرفت، توقیف شد اما در کل «ازدواج به سبک ایرانی» نابود نشد.

شاید بزرگنمایی فیلم ها از سوی فجر به خاطر اتفاقات و حاشیه های این فستیوال باشد؟

- این غلط است. اینکه سینمای ایران در ۱۰ روز شلوغ می شود و بعد در طول سال پشه می پراند خیلی بد است. منتقدان هم که اینچنین درخواستی داشتند، غلط است. من در هیچ جای دنیا ندیدم که منتقدان بگویند همه فیلم ها را نمایش بدهید. ما ببینیم. مگر بازار عمده فروش هاست که برویم ۳۰ کیلو پیاز و سیب زمینی بخریم. متاسفانه بعضی از غلط ها مصطلح شده و من نمی توانم بپذیرم که بعضی از غلط هایی را که رواج دارد، انجام بدهم. خب غلط، غلط است حتی اگر هم بگویند.

مشخصا درباره فیلم بهرام توکلی چه اتفاقی افتاد که در ابتدا آن را نپذیرفتید؟ رزومه این کارگردان نشان می دهد که فیلم هایش از اندازه سینمای ایران بالاتر است.

- اتفاق عجیبی نیفتاد. این فیلم در آن زمان رأی نیاورد. مثل «عقاب صحرا» یا فیلم «همه چیز برای فروش» که رأی نیاورد. ممکن است که من با دو سه تا از همین فیلم ها بیشتر موافق باشم اما به هر صورت رأی جمعی نتیجه را مشخص کرد.

این شائبه برای بعضی از سینماگران به وجود آمده که نماینده ای از حوزه هنری این فیلم ها را دیده و فشارهایی به شما برای انتخاب آورده و به همین خاطر مجبور شدید بعضی از فیلم ها را رد کنید. این درست است؟

- نه والله. من غیر از هیئت انتخاب کسی را برای فیلم دیدن نمی دیدم.

پس اینکه آقای عظیمی در «هفت» گفتند که چند نماینده دولتی هم در میانتان حضور داشته منظورشان از حوزه هنری نبوده؟

- حوزه هنری در تضاد با ارشاد است و نمی تواند فیفلم ببیند. اینکه می گویند به ما دستور داده شده حداقل در رابطه با من مصداق ندارد. به خاطر اینکه من اصلا آدم دستورپذیری نیستم. چه وزیر باشد چه نماینده حوزه هنری یا ارشاد. من علاقه ای به دستور اجرا کردن ندارم، بنابراین در جایی که دستور اجرا می شود شرکت نمی کنم. به هر حال ما نظرمان را دادیم و این خوب نیست که همیشه به همه چیز با توطئه نگاه شود.

اینکه بعضی از منتقدان قبل از جشنواره در اکرانی خصوصی فیلم را می بینند و نظرشان را در حمایت از فیلمساز عنوان می کنند کار اشتباهی است؟ به هر صورت شاید به هر دلیلی شما یک فیلم خوب را رد کرده باشید که منتقدان بعد از دیدن فیلم احساس کنند آن فیلم اگر در فستیوال به نمایش در می آمد، بهتر بود.

- منتقدان در مقام تصمیم گیری نیستند، در مقام منتقد هستند. متاسفانه در جامعه ما همه جایشان عوض شده است. منتقدان مدیر هستند و مدیران منتقد. بعضی از آنها که آژانس تبلیغاتی هستند. اینکه فیلمی را ۳ منتقد ببینند و بعد به عنوان باشگاه طرفدار فیلم عمل کنند درست نیست. منتقدان اگر منتقد باشندن نباید در fan club باشند. ممکن است در همه جای دنیا هم این اتفاق بیفتد همانطور که در گلدن گلوب هم این اتفاق افتاده و گویا به بعضی ها شام و نهار اضافه دادند! اما اصل غلط، غلط است. منتقد باید با فیلم طرف شود و فیلم را تحلیل کند. منتقد طرف حسابش مردم هستند نه فیلمسازان. این بیماری جدیدی است که من سعی کردم با گوشه و کنایه از آن بگذرم.

زوم

- علی معلم: امسال فیلمی مثل «گناهکاران» به کارگردانی فرامرز قریبیان در جشنواره هست که ممکن بود در جشنواره های قبلی نمونه اش وارد نشود چون یک فیلم پلیسی است یا فیلم خانم پوران درخشنده که یک درام اجتماعی است. فیلم آقای مهرجویی هم که یک کمدی هجو است یا حتی فیلم علی قوی تن که در یک روستا در خراسان می گذرد؛ همینطور فیلم «رنجرو» که در بوشهر روایت می شود فیلم تجربی مثل «کلاس هنرپیشگی» به کارگردانی آقای داوودنژاد را هم داریم. اینکه فیلم ها در جغرا فیا و ژانر مختلف باشد، اتفاق خوبی است.

فیلم ها همه نباید یک ضرب آپارتمانی باشند یا فقط فیلم های یک شکل و یک فرم باشند. در هیئت انتخاب سعی شد که گوناگونی در میان فیلم ها باشد. فقط به این توجه نشد که آثار از لحاظ تماتیک در چه حدی هستند یا فقط به این توجه نکردیم که تهیه کننده فیلم چه کسی است. به نظرم در فیلم ها باید تفاوت های دیدگاهی، نسلی و جغرافیایی وجود داشته باشد و این باید در میان انتخاب ها لحاظ شود. به طور کل ما نمی خواستیم مثل سال گذشته همه فیلم ها در محیط های تهران بگذرد.