گفت و گو با سعید ابوطالب
تحولات مسابقات تلویزیونی از «مسابقه هفته» تا «سرزمین دانایی»
چيزي كه بايد در مسابقه تلفني وجود داشته باشد، خلاقيت و نوآوري است. وقتي در همه جاي دنيا ابزار و تكنيك فني پيشرفت كرده و اين پيشرفت وارد سينما و تلويزيون هم شده، مخاطب انتظار دارد آن را در مسابقات هم ببيند.
بعضي از مسابقاتي كه اين روزها ساخته ميشود يك آفتي دارد و آن اينكه، بعضي تهيه كنندهها از يك مدل خارجي الگو برداري ميكنند و سعي ميكنند مدل ايراني يك مسابقه خارجي را بسازند كه در ايران جواب نميدهد
اگر جزو پايههاي ثابت برنامههاي تلويزيون باشيد حتما طرفدار حداقل يكي از مسابقات تلويزيوني هستيد. مسابقههايي كه اين روزها در همه شبكههاي سيما پخش ميشوند و مخاطبان خاص خودشان را دارند. از مسابقه كامپيوتري «رد پا» در شبكه ۵ گرفته كه يك مسابقه عموميبا فضايي سرگرمكننده است تا مسابقه «۴ در۴» در شبكه چهار كه يك مسابقه بين دانشگاهي است. شايد بتوان مسابقات تلويزيوني را يكي از پربينندهترين برنامههاي صدا و سيما به دليل جذابيت و سرگرم كنندگيشان دانست.
اين نوع برنامهسازي در سيما، قدمتي به فاصله برنامهسازي در تلويزيون دارد. انتقال هیجان و سرعت عمل شرکتکنندگان و نحوه اجرای مجریان مسابقات در کنار دکور و فضای متناسب با موضوع هر مسابقه و البته سوالاتی که این آزمون را جلو میبرند همگی عناصری هستند که با نسبتهای مختلف مواد لازم برای تهیه یک مسابقه را تشکیل میدهند و کیفیت هر مسابقه را تعیین میکنند. شاید به همین دلیل است که مسابقات تلویزیونی به عنوان یک گونه مهم برنامه سازی هیچگاه از تلویزیون محو نشدند. قدمت مسابقات تلویزیونی در جهان بهسال ۱۹۳۸ با مسابقه «هجی» در شبکه «بیبی سی» ميرسد. اين برنامهسازي در ايران با مسابقه «نقاب سیاه» درسال ۱۳۴۰ شروع شد كه اجرا و طراحياش با مرحوم «علی تابش» بود. در اين گزارش سعي شده به مسابقات تلويزيونياي كه اين روزها از شبكههاي سيما پخش ميشود پرداخته شود و علت اينكه چرا اين مسابقات، مثل سابق پر مخاطب نيستند بررسي شود.
خاطره و حافظه بسیاری از ما با مسابقاتی گره خورده است که پایه و اساسش در دهه شصت گذاشته شد. مسابقاتی که با حداقل امکانات در استودیوهای شبکه دو ضبط میشد و مهمترین هدفش علاوه بر سرگرم كردن مخاطب، انتقال اطلاعات و بالابردن سطح علمی افراد هم بود. شاید به همین دلیل بود که بسیاری از شرکت کنندگان این مسابقات را جوانان تحصیل کرده و با اعتماد به نفس تشکیل می داد که هنوز هراس از ظاهر شدن جلوی دوربین و بازنده شدن در چهرهشان بود. مسابقاتی مانند «نامها و نشانهها»، «یک مسابقه و سی سوال»، «مسابقه علمی» و «جدول تصویری» که همگی در دهه شصت روی آنتن شبکه یک و دو رفتند گویای این مطلب هستند. در مسابقه «نامها و نشانهها» محور سوالات در حد اطلاعات عمومی افراد بود و مسابقه بین دو گروه دونفره اتفاق ميافتاد.
در همان زمان مرحوم «کمالالحق سلامی» با اجرای مسابقه «جدول تصویری» که از شبکه یک پخش میشد توانست تسلط خود را در بیان سوالات شفاهی که ارتباط شرکتکنندگان با جدول کلمات متقاطع را تکمیل میکرد نشان دهد. نحوه ارتباط مرحوم سلامی با شرکتکنندگان و اجرای مسابقه تاسالها بعد الگوی مناسبی برای مجریان مسابقات شد. «یک مسابقه، ۳۰ سوال» با اجراي «حسين باغي» اولین مسابقهاي است كه در شبكه دو ساخته شد. مجري در اين مسابقه به همراه چند كارشناس در حوزههای ورزش، هوش و اطلاعات عمومی و ادبی از شرکتکنندهها سوالاتي ميپرسيدند و شركت كنندهها در بيست ثانيه فرصت پاسخگويي داشتند. همزمان با اين مسابقه، «مسابقه علمي» هم روي آنتن شبكه يك رفت كه يكي از مسابقات جدي و حساس آن زمان محسوب ميشد.
این مسابقه با اجرای «کرامتالله مهربان» و همراهی سه کارشناس؛ «اسفندیار معتمدی»(بخش فیزیک و علمی)، «ابوالفضل مکی»(بخش تاریخ) و «منوچهر فرهوشی»(بخش ادبیات) اجرا ميشد و شركت كنندهها هم اغلب جوانان پشت كنكوري و دانشگاهي بودند. نكته جالب اين مسابقه اين بود كه اطلاعاتش از مجلات علميمثل «دانشمند» و «دانستنیها» استخراج میشد. در اين ميان مسابقاتي هم براي بچهها پخش ميشد كه از مهمترينهاي آنها ميتوان به «از مدرسه تا مدرسه» با اجراي «مجيد قناد» از شبكه دو و «هوشيار و بيدار» با اجراو بازی «علیرضا خمسه» و «محسن یوسف بیگ» از شبكه دو اشاره كرد.سال ۶۹ «هوشنگ شاه محمدلو» و «حسین احمدی» طرح مسابقهای را به شبکه یک دادند که قرار شد با اجرای «منوچهر نوذری» روی آنتن برود. اين مسابقه با نام مسابقه هفته يكي از مشهورترين مسابقاتي است كه طبق متد مسابقهاي ساخته شد كه مرحوم سلامياجرايش ميكرد.
مسابقهای با حضور ۱۴ نفر که در نهایت یک نفر از میانشان برنده ميشد. این مسابقه که در دهه هفتاد با پخش چند سری متوالی به اوج خود رسید امروزه به عنوان یکی از نمونههای موفق مسابقات ایرانی به حساب میآید. گرچه بسیاری موفقیت این مسابقه را مدیون اجرای خاص زندهیاد نوذری میدانند، با این حال مجموع جزئیات این مسابقه در موفق بودنش بيتاثیر نبود. مخصوصا كه تكه كلامهاي ماندگار نوذري بعدها در ساعت خوش توسط مهران مديري هم استفاده شد؛ «اونی که تو فیلم بود،و از کی بپرسم؟»! بعد از آن، ماندگارترين مسابقهاي كه در دهه هفتاد توانست در تلويزيون حسابي سر و صدا كند و مخاطب را شيفته خودش سازد؛ «مسابقه محله» با اجراي شاداب و متفاوت «مسعود روشنپژوه» بود و «منیر عرب» و «امیر سماواتی» اولین تهیهکننده و کارگردان هنری این مسابقه بودند که ایده اجرای مسابقه را در خارج از استودیو و در محلات مختلف دادند.
شروع يك اتفاق
بسياري معتقدند مسابقات تلويزيوني از اين جهت در ميان مردم بسيار طرفدار پيدا كرد كه نوع خاصي از برنامهسازي تلويزيوني محسوب ميشدند كه از طرفي هم مخاطب را درگير خودشان ميكردند و هم مخاطب براي شركت در اين مسابقه انگيزهاي به نام «جايزه» داشت. جايزههايي كه گاه نقدي بوده و گاه غير نقدي. در دهه هفتاد تعداد اين مسابقات با شكل و شمايل و ايدههاي متفاوت نقل محافل خانوادگي بود و بسياري از مخاطبان يكي از انگيزههايشان براي تماشاي تلويزيون، شركت در همين مسابقهها بود. بعد از دهه هفتاد و با ورود رايانه و دنياي ديجيتال به منازل، نوع ديگري از مسابقات در تلويزيون شكل گرفت كه فضاي مسابقات به وسيله كامپيوتر طراحي ميشد و جذابيتهاي بصرياش باعث جذب مخاطب ميشد. اگر تا قبل از آن، مسابقات بيست سوالي و از كي بپرسم و خانه خالي را پر كن، يكي از جذابيتهاي مسابقات بود، بعد از آن، جذابيتهاي ديجيتالي، باعث جذب مخاطب براي شركت در مسابقات ميشد. در كنار ديجيتال، شيوه ديگري در ارائه مسابقه هم پا به تلويزيون گذاشت.
مسابقات تلفني كه باعث مشاركت هرچه بيشتر مخاطب در برنامه تلويزيوني ميشد. «مسابقه تلفنی» با اجرای «سیدمحمد حسینی»، «حسین رفیعی» و «کامیار اسماعیلی» که کلیدش ازسال ۱۳۷۹ در شبکه سه خورد تاسال ۸۳ دوام آورد. پس از آن «مهدی کسائیان» تهیهکننده برنامه زنده تلفنی «خط رو خط»، در کنار حسینی از «جواد یحیوی» هم کمک گرفت و به این ترتیب مدل مسابقات زنده تلفنی در دهه هشتاد با مسابقاتی چون «درصد ثانیه»، «شهر به شهر»، «وقت مسابقه» و «گوی و میدان» کاملا تثبیت شد. يكي از نكات جالب مسابقات ديجيتالي و تلفني، بودجه كميبود كه برايشان در نظر گرفته ميشد. در واقع از حداقل امكانات بيشترين بهره برده ميشد ضمن اينكه در كنارش، مشاركت بيشتر مخاطب هم وجود داشت. در واقع دوره مسابقات از مسابقات دكوري به مسابقات بيدكور و تلفني منتقل شده بود كه به دنياي امروز مردم نزديكتر بود و هم هزينه كمتري در بر داشت.
طرفداران كمتر ميشوند
مشكل از زماني شروع شد كه در طراحي مسابقات، خلاقيتها كمتر شد و تهيهكنندهها به تكرار افتادند و سعي كردند به جاي توليد محتواي جديد همان تمهاي قديميرا در پيش بگيرند. در واقع تهيه كنندهها با ديدن موفقيت مسابقههاي قبلي، ميخواستند خودشان نيز همان موفقيت را كسب كنند. ولي اين تكرار، آفت استقبال مخاطبان و باعث كم شدن نسبي تعداد بينندهها شد. اما در اين ميان، هستند مسابقاتي كه با داشتن برگ برنده خلاقيت، هنوز به حياتشان ادامه ميدهند. مسابقاتي كه در شبكههاي مختلف سيما و متناسب با رويكرد هر شبكه در حال پخش هستند ولي تعدادشان كم است. مسابقاتي مثل «رد پا» كه از شبكه پنج پخش ميشود وسالهاست كه طرفدارانش را دارد، مسابقه سينمايي «۴،۳،۲،۱» كه علاقهمندان سينما را جذب خودش كرد و سري دومش در حال ساخت است و حتي مسابقه «مشاعره» با اجراي «اسماعيل آذر» در شبكه آموزش كه هر روز بر طرفدارانش اضافه ميشود.
«سعيد ابوطالب» تهيه كننده و نويسنده مسابقه پرطرفدار «سرزمين دانايي» كه يكي از بدعت گذاران در زمينه مسابقات تلويزيوني در چندسال اخير است در گفتوگو با تهران امروز دليل كم شدن تقريبي مخاطبان اين مسابقات را تشريح كرد. او درباره برنامهسازياي به نام مسابقات تلويزيوني ميگويد: «مسابقه تلويزيوني ژانري است كه در همه شبكههاي دنيا ساخته ميشود و طرفداران خاص خودش را هم دارد. از اين مسابقات به صورتهاي مختلف در همه شبكههاي عموميدر زمينههاي مختلف اعم از تلفني، حضوري، خانوادگي، مبتني بر حافظه، دانش عمومي، حركات فيزيكي و هوش ساخته ميشوند. اين مسابقات البته نقاط قوت و ضعفي هم دارند. مثلا مسابقه «از كي بپرسم» با اجراي خاص «منوچهر نوذري» بسيار طرفدار داشت. يكي ديگر از دلايل جذابيت اين مسابقه، بدعتي بود كه در زمينه مسابقه تلويزيوني داشت.
اين مسابقه براي مخاطبي كه تازه با مسابقات تلويزيوني آشنا شده بود، نو بود، براي همين جذبش شد. همين مسابقه سرزمين دانايي، اتفاق جديدي در زمينه مسابقات تلويزيوني بود. مسابقات كاوشگري در دنيا بسيار طرفدار دارند؛ مسابقاتي كه هم علمياند و هم بايد حركات فيزيكي در آنها زياد باشد. سرزمين دانايي هم مخاطب زيادي داشت و توجه خيليها را به خود معطوف كرد. وقتي سرزمين دانايي پخش شد، ديگر پايهاي شده بود براي سنجش باقي مسابقات.»
ابوطالب در پاسخ به اينكه كمبود چه الماني باعث كم شدن مخاطب ميشود هم ميگويد: «چيزي كه بايد در مسابقه تلفني وجود داشته باشد، خلاقيت و نوآوري است. وقتي در همه جاي دنيا ابزار و تكنيك فني پيشرفت كرده و اين پيشرفت وارد سينما و تلويزيون هم شده، مخاطب انتظار دارد آن را در مسابقات هم ببيند. بعضي مسابقاتي كه اين روزها ساخته ميشود يك آفتي دارد و آن اينكه، بعضي تهيهكنندهها از يك مدل خارجي الگو برداري ميكنند و سعي ميكنند مدل ايراني يك مسابقه خارجي را بسازند كه در ايران جواب نميدهد. مشكل اينجاست كه بعضي از مسابقات جذاب مثل سرزمين دانايي هم بسيار هزينه بر هستند و باعث ميشود كه كمتر تهيه كنندهاي به سراغ آنها برود.
در واقع اگر اسپانسر مالي وجود نداشته باشد، تلويزيون انگيزهاي براي ساخت اين جور مسابقات پيدا نميكند. به نظر من، در مسابقات تلويزيوني اصل بر خلاقيت است. خيلي از برنامههاي ماهوارهاي با حداقل هزينه، مسابقاتي ميسازند كه مخاطب را جذب ميكند. نوآوري در اين برنامهها باعث جذب مخاطبان ميشود.» به گفته ابوطالب براي ساخت مسابقههاي با جذب مخاطب حداكثري، بايد پيش توليد طولاني وجود داشته باشد و روي توليد، تحقيق و پژوهش زيادي صورت بگيرد. موضوعاتي بايد بهعنوان مسابقه انتخاب شوند كه سطح بيشتري از مخاطب را در بر بگيرند. در واقع تلويزيون به ساخت مسابقاتي مثل سرزمين دانايي، ۴ در ۴، ردپا، از كي بپرسم و غيره بيشتر نياز دارد تا دوباره به دوران اوجش در زمينه مسابقات تلويزيوني برگردد.
نظر کاربران
بهتر نیست برای پیدا کردن مسابقه های جدید از مردم کمک بگیرید شاید یه فکر جدید وبهتر ارائه بشه من خودم یه فکر خیلی جدید دارم ولی نه وقتش دارم که ارائه بدم نه میدونم چجوری باید ارائه بدمش